Πατέρας και γιός

Αμετάφραστο στην χώρα μας για πάνω από έναν αιώνα, το εμβληματικό έργο του Βρετανού Edmund Gosse (1849-1928), με τίτλο “ΠΑΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΓΙΟΣ” (“Father and Son”), εκδόθηκε επιτέλους στο τέλος της περασμένης χρονιάς από τις (εξαιρετικές) Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (Π.Ε.Κ.) σε ωραία μετάφραση του Παν. Σουλτάνη. Ουσιαστικά αυτοβιογραφικό κείμενο, το οποίο μπορεί να διαβαστεί και ως μυθιστόρημα, το αριστουργηματικό βιβλίο του Γκος είναι αυτό που λέει ο υπότιτλος του, μια “Σπουδή πάνω σε δύο ιδιοσυγκρασίες” (“A study of two temperaments”), ένα κείμενο στο οποίο, ο συγγραφέας στις 288 σελίδες του ανατέμνει την σχέση του με τον πατέρα του για ένα διάστημα περίπου 20 χρόνων.

Στο βιβλίο του (που εξεδόθη το 1907), ο Γκος περιγράφει την διαμάχη μεταξύ του θρησκευτικού φανατισμού και του επιστημονικού ρασιοναλισμού τον 19ο αιώνα. Έχει την μορφή αυτοβιογραφίας και είναι ουσιαστικά αυτό που λέει ο υπότιτλος του: “Σπουδή πάνω σε δύο ιδιοσυγκρασίες”.

“...τέλεια αγνότητα, αδάμαστη ανωτερότητα, άκρα αυταπάρνηση – αλλά και στενότητα, απομόνωση, απουσία προοπτικής και, όπως οφείλω γενναία να παραδεχτώ, έλλειψη ανθρωπιάς. Υπήρχε ακόμα ένα περίεργο μείγμα ταπεινοσύνης και έπαρσης – ολοκληρωτική παραίτηση στη θέληση του Θεού και εξίσου απόλυτη περιφρόνηση της κρίσης και της άποψης του ανθρώπου. Κάθε πράξη τους, κάθε στάση τους οι γονείς μου τις θεμελίωναν στην ερμηνεία που οι ίδιοι έδιναν στις Γραφές, καθώς και στην καθοδήγηση της θείας θέλησης όπως τους αποκαλυπτόταν άμεσα ως ανταπόκριση στις προσευχές τους. Όταν ετίθετο κάποιο δίλημμα, η άμεση αντίδρασή τους ήταν “Ας το θέσουμε στην κρίση του Κυρίου”.”

Ο πατέρας, Φίλιπ Χένρυ Γκος (1810-1888) ήταν διάσημος φυσιοδίφης με πλούσιο επιστημονικό έργο αλλά κυρίως ήταν αφοσιωμένος στην Προτεσταντική σέκτα των “Αδελφών του Πλύμουθ”, μια  ομάδα πιστών, η οποία δεν έγινε ποτέ ιδιαίτερα δημοφιλής στην Αγγλία, που όμως εξακολουθεί να υφίσταται ακόμα και στις μέρες μας! Το κύριο χαρακτηριστικό της διαφοροποίησής τους είναι η κυριολεκτική και πιστή, ερμηνεία της Βίβλου, διότι, όπως πιστεύουν, είναι γραμμένη με τα ακριβή λόγια του Θεού. Στην αίρεση αυτή, δεν υπάρχει κληρικός και τα μέλη συγκεντρώνονται για την ανάγνωση του “Ιερού βιβλίου”, το οποίο ο καλός πιστός πρέπει να γνωρίζει και να μη διαβάζει τίποτε άλλο ενώ κάθε μορφή μυθοπλασίας ή ποίησης, είναι προϊόν του Σατανά. Τα μέλη της σέκτας, που αποκαλούνται “άγιοι”, πρέπει να προσπαθούν διαρκώς να προσηλυτίζουν κόσμο, όπου σταθούν κι όπου βρεθούν, ενώ, θα πρέπει να είναι έτοιμα ανά πάσα στιγμή για την Δευτέρα Παρουσία η οποία μπορεί θα έρθει κάποια στιγμή και εκείνοι θα “αναληφθούν εις τους ουρανούς”.

Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ο Έντμουντ είναι ασφυκτικό και ιδιαίτερα καταπιεστικό. Η μητέρα του, μια πολύ μορφωμένη για την εποχή γυναίκα, είναι ακόμα φανατικότερη του πατέρα του, αλλά πεθαίνει νωρίς και ο πατέρας με τον γιο μετακομίζουν σε ένα μικρό χωριό του Ντεβονσάιρ, όπου ο πατέρας δεν δυσκολεύεται να σχηματίσει εκεί μια αρκετά δυναμική ομάδα πιστών. Ο μικρός Έντμουντ προορίζεται να διαδεχθεί τον πατέρα και να λειτουργεί όπως εκείνος, αλλά η διαφορετικότητά του και το ανήσυχο πνεύμα του φαίνεται από νωρίς προς μεγάλη απογοήτευση του πατρός.

“Η παιδική ηλικία είναι τόσο σύντομη, οι εντυπώσεις ενός παιδιού είναι τόσο χιμαιρικές και φευγαλέες που το να καταγράψεις την ιστορία του είναι το ίδιο δύσκολο με το να σχεδιάσεις ένα σύννεφο την ώρα που το παρασέρνει το πρωινό αεράκι...Στη δική μου μνήμη όμως η παιδική μου ηλικία ήταν μακρόσυρτη, μακρόσυρτη, με τις ώρες να είναι ατέλειωτες, ώρες ολόκληρες να στέκομαι ακουμπώντας το χλωμό μου μάγουλο στο τζάμι του παραθύρου, και να επαλαμβάνω μηχανικά τα μοναχικά μου “παιχνίδια”, που δεν με ευχαριστούσαν πια και παρατείνονταν από καθαρή αδράνεια.”

Ο Γκος περιγράφει την παιδική και εφηβική του ηλικία. Την καταπίεση και τις συνεχείς απογοητεύσεις που προσφέρει στον πατέρα του, τα ερωτήματά του και τους προβληματισμούς του, την αφόρητη μοναξιά και την συνεχή μουντάδα του σπιτιού που έγινε ακόμα εντονότερη μετά την χηρεία του πατέρα του. Την ανακάλυψη της λογοτεχνίας και το “ταξίδι σε άλλους κόσμους”, την γυναίκα που θα διαδεχθεί την μητέρα του στο σπίτι και αποδεικνύεται λίγο περισσότερο “ανοιχτή” αφήνοντάς του περισσότερο χώρο. Καθώς μεγαλώνει ο Έντμουντ αναρωτιέται διαρκώς για τον πατέρα του, για το πως ένας καλός άνθρωπος μπορεί να κουβαλάει τόσο μίσος μέσα του, πως ένας επιστήμονας, ένας άνθρωπος που ασχολείται με τα θαύματα της φύσης μπορεί να έχει τέτοιες παρωπίδες, να είναι τόσο αρτηριοσκληρωτικός. Η επανάσταση του νεαρού δεν θα αργήσει και η αναπόφευκτη ρήξη θα έρθει στην εφηβεία.

“Στο σπίτι απαγορευόταν η μυθοπλασία, θρησκευτική και μη. Ο περιορισμός αυτός δεν οφειλόταν στον Πατέρα, μα στη Μητέρα μου. Είχε την περίεργη και, ομολογώ, ανερμήνευτη για μένα, εντύπωση πως “το να λες μια ιστορία”, δηλαδή, το να συνθέτεις μια φανταστική αφήγηση οποιουδήποτε είδους, ήταν αμαρτία.”

Ο Γκος μεταφέρει εξαιρετικά όχι μόνο την ατμόσφαιρα εντός της οικίας αλλά και την εποχή με τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις που αποτελούν την βραδυφλεγή βόμβα που απειλεί να ανατινάξει τα θεμέλια της πίστης. Περιγράφει την οικτρή αποτυχία του πατέρα του, να αποδεχθεί τη νέα πραγματικότηα και την τραγική του απόπειρα να ξετινάξει την θεωρία του Δαρβίνου, υποστηρίζοντας ότι ο Θεός κυριολεκτικά δημιούργησε τον κόσμο σε έξι ημέρες και όλες οι απαντήσεις είναι στην Βίβλο. Το βιβλίο του αυτό με τον τίτλο “Ομφαλός” όπως ήταν φυσικό λοιδορήθηκε και χλευάστηκε με τον ίδιο να χαλάει το καλό όνομα που είχε δημιουργήσει στην επιστημονική κοινότητα. Ο Φίλιπ Γκος ήταν ένας άνθρωπος μιας άλλης μακρινής εποχής και οι καταιγιστικές εξελίξεις στις επιστήμες, στη βιομηχανία τον είχαν ξεπεράσει.

Γραμμένο με υπέροχο ύφος, λεπτοδουλεμένο και συμπαγές, το βιβλίο του Γκος,  εκτός από αυτοβιογραφία, είναι και ένα εκπληκτικό μυθιστόρημα μαθητείας αλλά και μια ανακάλυψη του εαυτού. Ο συγγραφέας δεν μιλάει μόνο για την σχέση του με τον πατέρα του αλλά περισσότερο για την δικιά του πορεία, περιγράφει πως βιώνει την παιδική και την εφηβική του ηλικία, γι'αυτό άλλωστε πολλοί το συνέκριναν με το “Ντέιβιντ Κόπερφιλντ” του Charles Dickens.

“Είμαστε τα θύματα σεβαστών αποφθεγμάτων, και ένα από τα κλασικότερα από αυτά λέει ότι “πατέρας του άντρα είναι το παιδί”.”

Είναι ένα μελαγχολικό και ευαίσθητο βιβλίο που μας αποκαλύπτει ένα μεγάλο λογοτέχνη με έξοχο στυλ. Ο πατέρας δεν “κατηγορείται” με ακραίες εκφράσεις από τον Γκος, ούτε σκιαγραφείται με μελανά χρώματα αλλά με αγάπη και ιδιαίτερο σεβασμό, ευγένεια και εκτίμηση. Το βιβλίο γραμμένο αριστοτεχνικά και με θαυμάσιο ρυθμό, αναπαριστά με έξοχο τρόπο μια εποχή και τους χαρακτήρες δύο ανθρώπων τόσο διαφορετικών, δύο ισχυρών προσωπικοτήτων, οι οποίες συμβίωσαν στο μεταίχμιο μιας εποχής και που η μοίρα τους ένωσε με τα πιο ισχυρά δεσμά.