Το δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού

Είναι φορές που οι επιλογές των εκδοτικών οίκων στην μεταφρασμένη λογοτεχνία με ξαφνιάζουν. Βιβλία από άγνωστους συγγραφείς και από χώρες μικρές, χαμένες στα βάθη μιας ηπείρου, εκδίδονται στα ελληνικά ενώ βιβλία κλασσικά της παγκόσμιας λογοτεχνίας παραμένουν αμετάφραστα και ίσως ποτέ δεν θα τα δούμε στη χώρα μας. Εδώ έχουμε μια πολύ ευχάριστη έκπληξη, με ένα αναπάντεχο μυθιστόρημα (το οποίο μάλλον δεν έχει μεταφραστεί στα Αγγλικά ή στα Γαλλικά) ενός συγγραφέα από το Ελ Σαλβαδόρ της Κεντρικής Αμερικής, που θα ήταν ψέματα να πω ότι είχα ξανακούσει - λάθος μου βέβαια γιατί (δείχνει να) είναι πολύ σημαντικός. “ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ” (“La habitacion al fondo de la casa”), του Jorge Galan (1973, San Salvador), (Εκδ. Ψυχογιός, μετάφρ. Α.Κυριακίδη, σελ.274), είναι ένα μυθιστόρημα του είδους που αποκαλείται “μαγικός ρεαλισμός”, το οποίο γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα λόγω του σπουδαίου Gabriel Garcia Marquez, έδειχνε είτε να παρακμάζει, είτε να μη βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του λογοτεχνικού γίγνεσθαι (ότι κι αν σημαίνει αυτό), αλλά φαίνεται ότι παραμένει ζωντανό και όταν είναι μαεστρικά γραμμένο, ιδιαίτερα ελκυστικό.

Η γοητεία του μαγικού ρεαλισμού έγκειται κυρίως στην ανάμιξη στοιχείων υπερφυσικών, τοπικών μύθων, μέσα σε μια ρεαλιστική αφήγηση γεγονότων. Το ποιητικό και λυρικό στοιχείο συνήθως είναι έντονο, όπως και τα παιχνίδια της μνήμης ενώ πλειστάκις το παρελθόν αναμιγνύεται με το παρόν. Είδος δύσκολο που φαίνεται απλό, ο μαγικός ρεαλισμός μπορεί να παράξει αριστουργήματα αλλά και τρανταχτές αποτυχίες.

Συνήθως τα μυθιστορήματα που ακολουθούν αυτή την αφηγηματική φόρμα, είναι πολύ δύσκολο να περιγραφούν, ή, να ασχοληθείς μέσα σε λίγες γραμμές με την ιστορία που αφηγούνται. Έτσι και με το “Δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού”, αυτό το υπέροχο μυθιστόρημα, το οποίο έχει ως κεντρική ηρωίδα την Μαγδαλένα, μια πανέμορφη δασκάλα, η οποία κάποια στιγμή στην εφηβεία της ανακαλύπτει τις υπερφυσικές της δυνάμεις, διέθετε κάτι “που, με το να εύχεται τόσο πολύ να γίνουν κάποια πράγματα, έκανε αυτά τα πράγματα να γίνονται”. Υπάρχουν όμως κι άλλοι χαρακτήρες που έχουν κάτι μαγικό, όπως η Δόνια Προυδένσια, η τρομερή γκουβερνάντα που εμφανίστηκε ξαφνικά για να μεγαλώσει τα παιδιά της Μαγδαλένας και εξαφανίστηκε απότομα και η οποία συνομιλεί με τα όνειρά της, και με τον βοριά, ή κάποιες γυναίκες που λένε τη μοίρα, που το χωριό τις θεωρεί μάγισσες.

Η γηραιά πλέον Μαγδαλένα αφηγείται σε ένα δωμάτιο στο βάθος του αγροτικού σπιτιού, στον ορφανό από γονείς εγγονό της, την ιστορία της οικογένειας αλλά και του τόπου. Ο εγγονός δεν γνωρίζει αν οι ιστορίες της γιαγιάς είναι αληθινές ή όχι, τι συνέβη στ' αλήθεια και τι ήταν αποκύημα της φαντασίας της. Τον έρωτά της για τον Βισέντε τον σύζυγό της που πρωτοσυνάντησε σε ένα σιδηροδρομικό σταθμό στη δεκαετία του '50. Τις ιστορίες για τους προγόνους του Βισέντε (με τους οποίους ξεκινάει το μυθιστόρημα). Τις ιστορίες για τα γεγονότα της εφηβείας της Μαγδαλένας, τις ιστορίες για την χώρα και τις πολιτικές ταραχές.

Μέσα από την λυρική αφήγηση και τους μύθους περνάει η ιστορία της χώρας του Ελ Σαλβαδόρ με τους πολέμους και έναν εμφύλιο που κόστισε τη ζωή σε 75.000 ανθρώπους. Οι ιστορίες του χωριού που κινούνται μεταξύ φαντασίας και ρεαλισμού, όλα αναμειγνύονται με θαυμαστό τρόπο σε μια ρυθμική και καλοκουρδισμένη αφήγηση που σε καθηλώνει όχι με την δύναμή της αλλά με την μαγεία της.

“Κι εκείνο το απόγευμα, ενώ κοίταζε τη λιπόσαρκη σιλουέτα της Άνας Μπούλνες να χάνεται στο βάθος του δρόμου, όλο και μικραίνοντας όσο ξεμάκραινε πάνω σ' ένα πεζοδρόμιο που φαινόταν πιο μακρύ απ' ότι συνήθως, η Μαγδαλένα κατάλαβε ότι υπάρχουν ευτυχίες που δε γυρίζουν πίσω, κι ότι τα όνειρα της νιότης είναι σαν τους φίλους της νιότης: ξεμακραίνουν και χάνονται. Όμως αυτό το μεσοδιάστημα που είναι η ζωή, σκεφτόταν, συνέχιζε ακόμα ελπιδοφόρο, και τότε αναλογίστηκε και τον Βισέντε που εκείνη την ώρα θα την περίμενε, και πιέστηκε να πιστέψει πως στην αγκαλιά του θα' ταν όλα όμορφα, και δεν έπεσε πολύ έξω, γιατί για κάποιο διάστημα έτσι ήταν, όμορφα, μα πως μπορούσε να φανταστεί τότε πως, πολλά χρόνια αργότερα, μια γυναίκα που είχε χάσει όλη της την ομορφιά κι όλη τη γλύκα της θα τα ιστορούσε αυτά σ' έναν ίσκιο με μάτια, τον εγγονό της, καθισμένο στο πάτωμα ενός παγωμένου δωματίου δίπλα σ' ένα κρεβάτι που ανέδιδε μια όξινη οσμή από κάτουρο, ακούγοντάς την με αυστηρή προσήλωση, έτσι όπως κι εκείνη άκουγε τη γιαγιά της την Εστεμπάνα σ' ένα σπίτι που η ίδια το αποκαλούσε σπίτι με τα κίτρινα μπαμπού και που, με τον καιρό, είχε γίνει απλή ανάμνηση, αφού είχε γκρεμιστεί για να χτιστεί στη θέση του ένα μικρό εμπορικό κέντρο όπου μεγάφωνα στριγκά θα διαλαλούσαν τις προσφορές της εβδομάδας; Δεν μπορούσε να το ξέρει. Κι αν το' ξερε, είναι σίγουρο πως τα μάτια της θα ΄χαν σβηστεί απ' το κλάμα.”

Στο μυθιστόρημα υπάρχουν μεγάλοι έρωτες, πάθη αλλά και τραγωδίες. Όνειρα και εφιάλτες που γίνονται πραγματικότητα, ερωτισμός αλλά και καταπίεση, βροχή και άνεμοι που μεταφέρουν φήμες και προλήψεις, μυστήρια που παραμένουν τέτοια και άνθρωποι που εξαφανίζονται. Χωρίς να παρασύρεται σε φλυαρίες και άχρηστα στοιχεία, γενικότερα είναι δύσκολο να "πετάξεις" κάτι από αυτό το διαμαντάκι.

Είναι ένα βιβλίο που περισσότερο το αισθάνεσαι, και δεν μπορείς να πεις πολλά γι' αυτό, διότι αντιλαμβάνεσαι ότι το προσγειώνεις, το βυθίζεις στην κοινοτοπία. Η επιτυχία του συγγραφέα είναι ότι ενώνει τις ιστορίες με ένα θαυμαστό τρόπο δίδοντας τους ομοιογένεια και συνοχή. Από τις πρώτες σελίδες, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι διαβάζει λογοτεχνία καθαρή και όχι φτηνούς εντυπωσιασμούς δήθεν πρωτοπορίας. Ο έρωτας κι ο θάνατος, η ταυτότητα, το παρελθόν, η φιλία σε ένα λογοτεχνικό αφήγημα που συγκινεί και δεν θέλεις να τελειώσει - συναίσθημα πολύ σπάνιο στα περισσότερα βιβλία που διαβάζω.

Υπέροχο μυθιστόρημα (με εξαίσιο εξώφυλλο), που ευτύχησε να μεταφερθεί στη γλώσσα μας από τον  Αχιλλέα Κυριακίδη, ο οποίος αποδίδει θαυμάσια την ατμόσφαιρα και τον ρυθμό του. Ο συγγραφέας Χόρχε Γκαλάν έχει τιμηθεί με το Εθνικό Βραβείο Διηγήματος του Ελ Σαλβαδόρ και έχει αποσπάσει διεθνείς διακρίσεις. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο “Νοέμβριος” πραγματεύεται ένα πραγματικό γεγονός, την δολοφονία έξι Ιησουιτών ιερέων που συνέβη τον Νοέμβριο του 89, γεγονός που του έχει κοστίσει την αυτοεξορία του λόγω των απειλών που δεχόταν για τη ζωή του.