CONFITEOR

Ένα βιβλίο που ξεκινάει με μια τόσο "ιντριγκαδόρικη" πρόταση "Μέχρι χθες το βράδυ, περπατώντας στους βρεγμένους δρόμους της Βαλκάρκα, δεν είχα καταλάβει ότι το να γεννηθώ σε εκείνη την οικογένεια ήταν ένα ασυγχώρητο λάθος." τραβάει αμέσως την προσοχή και του πιο αφηρημένου αναγνώστη. Ευτυχώς η συνέχεια αποδεικνύεται το ίδιο (ή ίσως και περισσότερο) συναρπαστική, κι έτσι συνειδητοποιείς καθώς προχωράς την ανάγνωση, ότι, το "CONFITEOR" ("Jo Confesso"), του Καταλανού συγγραφέα Jaume Cabre (Βαρκελώνη,1947), (Εκδ. Πόλις, (σπουδαία) μετάφρ. Ευρυβ. Σοφός, σελ. 725), δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα εκπληκτικό κείμενο, ένα φιλοσοφικό μυθιστόρημα μεγάλης πνοής που το κλισέ "δεν μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου" δεν είναι πλεονασμός.

Το Confiteor είναι ένα μυθιστόρημα που περνάει από την πρωτοπρόσωπη στην τριτοπρόσωπη αφήγηση, ακόμα και μέσα στην ίδια παράγραφο, ενώ οι μεταβάσεις στους αιώνες και στις ιστορίες είναι συνεχείς και ανεξάντλητες. Είναι ουσιαστικά μια εξομολόγηση (confiteor=ομολογώ, εξομολογούμαι τις αμαρτίες μου / πρωτοχρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της Ιεράς Εξέτασης), από τον κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου, Αντριά Αρντέβολ προς τον μεγάλο έρωτα της ζωής του, την Σάρα.

“Έχεις καταλάβει ότι η ζωή είναι μια απέραντη σύμπτωση; Από τα εκατομμύρια σπερματοζωάρια του πατέρα, μόνο ένα γονιμοποιεί το κατάλληλο ωάριο. Το ότι γεννήθηκες εσύ, ότι γεννήθηκα εγώ, είναι τεράστιες συμπτώσεις. Θα μπορούσαν να έχουν γεννηθεί εκατομμύρια διαφορετικά όντα που δεν θα ήμασταν ούτε εσύ ούτε εγώ. Σύμπτωση είναι επίσης ότι αρέσει και στους δυο μας ο Μπραμς· ότι στην οικογένειά σου υπήρξαν τόσοι νεκροί και ελάχιστοι επιζώντες. Τα πάντα είναι μια σύμπτωση. Αν η πορεία των γονιδίων μας και, στη συνέχεια, η ζωή μας είχε αλλαξοδρομήσει σ' ένα απ' τα εκατομμύρια πιθανά σταυροδρόμια, δεν θα μπορούσαν να γραφτούν όλα αυτά, που ένας Θεός ξέρει ποιός θα τα διαβάσει. Ιλιγγιώδες!”

Ο Αντριά έχει διαγνωστεί με αλτζχάιμερ, και κάνει λίγο πριν το νοητικό του τέλος, μια επισκόπηση όχι μόνο της ζωής του, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας με άξονα το Κακό και την επίδρασή του πάνω στους ανθρώπους μέσα στους αιώνες. Συμπρωταγωνιστής στην αφήγηση της ιστορίας είναι ένα σπάνιο βιολί Στοριόνι, που η κατοχή του, μόνο τον θάνατο και στενοχώριες έχει επιφέρει. Ένα βιολί μεγάλης οικονομικής αξίας, το οποίο από τότε που φτιάχτηκε έχει γίνει αντικείμενο πόθου αλλά και αιτία πολλών εγκλημάτων.

Ο ήρωας περιγράφει την παιδική του ηλικία, και το ζοφερό κλίμα στην Βαρκελώνη της δεκαετίας του σκληρού Φρανκισμού και καθολικισμού του 50. Μεγαλώνει σε ένα σπίτι, ως μοναχοπαίδι, όπου η τρυφερότητα και η αγάπη απουσιάζουν κι εκείνος καταφεύγει στα παιχνίδια του, με τα οποία συνομιλεί. Ο πατέρας του, Φέλιξ Αρντέβολ είναι μανιώδης συλλέκτης αλλά και αδίστακτος τυχοδιώκτης, που μαζεύει αντικείμενα τεράστιας αξίας απ'όλο τον κόσμο, εκμεταλλευόμενος τις γνωριμίες του, αλλά, και τις τεράστιες αλλαγές που έχει φέρει στον κόσμο ο Β Παγκόσμιος πόλεμος, όπου περιουσίες αλλάζουν χέρια εν μια νυκτί. Έχει ως βιτρίνα ένα κατάστημα με αντίκες, αλλά οι πραγματικές δοσοληψίες γίνονται είτε στο γραφείο του σπιτιού του, στο οποίο είναι μόνιμα κλεισμένος, είτε σε άλλες χώρες.

“Όλη η παιδική μου ηλικία στο σπίτι έχει καταγραφεί στο μυαλό μου σαν διαφάνειες από πίνακες του Χόπερ, με την ίδια κολλώδη μυστηριώδη μοναξιά. Βλέπω τον εαυτό μου σαν μία από αυτές τις φιγούρες που κάθονται σε ξέστρωτο κρεβάτι, με ένα βιβλίο παρατημένο σε μια γυμνή καρέκλα, ή που κοιτούν από το παράθυρο ή κάθονται δίπλα σ' ένα λιτό τραπέζι και παρατηρούν τον άδειο τοίχο.”

Ο Αντριά είναι ένα παιδί ιδιαίτερα χαρισματικό, αφού μαθαίνει γλώσσες πανεύκολα, έχει μεγάλη έφεση στη μελέτη ενώ οι ικανότητές του στην εκμάθηση βιολιού είναι αξιοπρόσεκτες. Μοναχικός, μεγαλώνει χωρίς αγάπη σε ένα ψυχρό περιβάλλον με τη μητέρα απόμακρη και εμφανώς παραμερισμένη. Οι δε γονείς μονίμως σε κόντρα γύρω από το μέλλον του μικρού. Ο πατέρας θέλει να τον δει κορυφαίο γλωσσολόγο, η μητέρα διάσημο βιολιστή. Ο βίαιος θάνατος του πατέρα του, θα τον γεμίσει με ενοχές καθώς μια σκανταλιά του θα οδηγήσει σε μια μεγάλη παρεξήγηση με απρόβλεπτες συνέπειες. Φοιτώντας στο πανεπιστήμιο θα ερωτευτεί την Σάρα Βόλτες-Εψτέιν, μια κοπέλα με καλλιτεχνική φύση εβραϊκής καταγωγής, η οποία όμως θα εξαφανιστεί από τη ζωή του απροειδοποίητα βυθίζοντάς τον σε μελαγχολία και μαρασμό, που θα καταπολεμήσει με τις σπουδές και την συντροφιά του Μπερνάτ, στενού του φίλου από τα μαθητικά χρόνια και εξελισσόμενου βιολονίστα. Η Σάρα θα γίνει η εμμονή του και η μόνιμη μελαγχολία του, ο ερχομός της ξανά στη ζωή του μετά από χρόνια θα του φέρει την πρόσκαιρη ευτυχία που θα σκιάζεται από διάφορα οικογενειακά και όχι μόνο προβλήματα, που κυρίως προκαλεί η κατοχή του ανεκτίμητου βιολιού.

Το συλλεκτικό βιολί (με την θλιβερή και μεγάλη ιστορία) είναι ο άξονας πάνω στον οποίον αναπτύσσει την αφήγησή του ο συγγραφέας. Παρακολουθούμε τις διαδρομές του μέσα στον χρόνο, όπου 5 αιώνες τραγικής ιστορίας από την Ιερά εξέταση μέχρι σήμερα περνάνε, με δεκάδες χαρακτήρες, των οποίων οι προσωπικές ιστορίες εμπλέκονται μαγευτικά. Σε αυτό το απέραντο χρονικό πλαίσιο ο συγγραφέας περιγράφει το Κακό μέσα από την σκληρότητα, την υποκρισία, τον ολοκληρωτισμό, την απληστία, την προδοσία, τον φθόνο, την απληστία. Εκφάνσεις του Κακού μέσα από τις ιστορίες που αφηγείται ο Καμπρέ, είναι η Εκκλησία, το Ισλάμ και πάνω απ'όλους, το υπέρτατο Κακό, ο Ναζισμός. Το Κακό είναι πολύπλευρο, είναι αχανές, δεν έχει τέλος.

“Όταν γευτείς την ομορφιά της τέχνης, η ζωή αλλάζει. Όταν ακούσεις τη Χορωδία Μοντεβέρντι, η ζωή αλλάζει. Όταν θαυμάσεις Βερμέερ από κοντά, η ζωή αλλάζει· όταν διαβάσεις Προυστ, δεν είσαι πια ο ίδιος. Αυτό που δεν ξέρω είναι γιατί.”

Ο συγγραφέας θέτει συνεχώς ερωτήματα για την φύση του Κακού, για την αβεβαιότητα και την σχετικότητά του, για τα ασαφή όρια μεταξύ προδοσίας και ηρωισμού, για το ανθρώπινο γένος και την ικανότητά του να ξεπερνάει τις πληγές (στο φόντο να αιωρείται το θεμελιώδες ερώτημα του Αντόρνο, “αν γίνεται να γραφτεί ποίηση μετά το Άουσβιτς”). Από τα εγκλήματα του Χριστιανισμού, στους φόνους δια πετροβολισμού του Ισλάμ, στις θηριωδίες του Ναζισμού, η απόσταση είναι μικρή. Το Κακό που επαναλαμβάνεται σε διάφορες μορφές μέσα στην ιστορία, καθώς μέσα στην ίδια παράγραφο, στο ίδιο πλάνο (αν μιλήσουμε με κινηματογραφικούς όρους), ο Ιεροεξεταστής αλλάζει σε Ναζί αξιωματικό καταδεικνύοντας την συνέχεια στην ανθρώπινη φρίκη.

Η άψογη δομή και το καθηλωτικό ύφος του Καμπρέ, δεν χάνεται ποτέ, ούτε μέσα στα συνεχή ταξίδια στον χρόνο και στην ιστορία, ούτε μέσα από την ανάμειξη προσώπων, χαρακτήρων μυθοπλαστικών αλλά και πραγματικών (ο Ρούντολφ Ες, ο Αιζάια Μπερλίν που εμφανίζονται με ενεργό ρόλο σε καταστάσεις). Από την Βαρκελώνη του 50 έως σήμερα, από τα Καταλανικά χωριά, στην Ρώμη, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε ένα Αφρικανικό χωριό, σε μοναστήρια της Βαλτικής και της Ισπανίας, στα βουνά της Κροατίας, στο Βέλγιο και στο Παρίσι, στην Οξφόρδη και στους Αγίους Τόπους, βρισκόμαστε (κυριολεκτικά) μέσα σε ένα σαγηνευτικό ταξίδι από το οποίο το απαράμιλλο ύφος του συγγραφέα δεν μας αφήνει να βγούμε.

“Η ζωή και η πραγματικότητα μπορούν να ερμηνευτούν, κατά προσέγγιση, μόνο με τη βοήθεια του έργου τέχνης, έστω κι αν είναι ακατανόητο.”

Εμβληματικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης, αστυνομικό θρίλερ, ερωτικό μυθιστόρημα, αλλά πάνω απ' όλα ένα σπουδαίο φιλοσοφικό μυθιστόρημα, το Confiteor δεν σε αφήνει να επαναπαυθείς στην αναγνωστική απόλαυση στην οποία σε υποβάλλει. Θέτει συνεχώς ερωτήματα για την ανθρώπινη φύση, για το Κακό, για την αδυναμία των ανθρώπων, άλλοτε κατανοητή, άλλοτε παράλογη, για την σχετικότητα των πραγμάτων και των εννοιών, για την φύση του έρωτα, για τις ανασφάλειες και την εκμετάλλευση, για την φιλία και την αφοσίωση.

Είναι ένα πραγματικό λογοτεχνικό tour-de-force, καθηλωτικό και γενναίο, πανέξυπνο και φιλόδοξο, που κάποιες φορές γίνεται γοητευτικά παρανοϊκό και άλλες φορές υπερβολικά ρασιοναλιστικό. Είναι ένα βιβλίο που παρά τον τεράστιο όγκο του, δεν πετάς τίποτα. Με τις συνεχείς ανατροπές στον αφηγηματικό χρόνο αρμονικά τοποθετημένες σε σημείο να μη μπερδεύεται καθόλου ο αναγνώστης, μαγεύει και δεν επιτρέπει τον εφησυχασμό. Μπορεί να μη φθάνει το αριστουργηματικό προηγούμενο μυθιστόρημα του “Οι φωνές του ποταμού Πάμανο”, αλλά το συναγωνίζεται επάξια και είναι εκπληκτική η ικανότητα αυτού του εξαιρετικού συγγραφέα να γράψει δύο τόσο μεγάλα (με όλη τη σημασία της λέξης) μυθιστορήματα τα οποία θα τα μνημονεύουμε για πολλά χρόνια.