Ανατολικά της Δύσης

Έντονη μελαγχολία συνδυασμένη με μαγικό ρεαλισμό, αναζήτηση ταυτότητας και ένα βαθύ νοσταλγικό συναίσθημα, διαπερνούν απ' άκρη σ' άκρη τις ιστορίες του Βούλγαρου (που ζει και εργάζεται στις Η.Π.Α.) συγγραφέα Miroslav Penkov (Γκάμπροβο,1982), στην εξαιρετική συλλογή διηγημάτων “ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ” (“East of the West”), (Εκδ. Αντίποδες, μετάφρ. Α.Παπαντώνη, σελ.262). Ο υπότιτλος όμως, του βιβλίου “A country in stories” (“Μια χώρα σε ιστορίες”) δίνει το στίγμα της συλλογής που μας γνωρίζει έναν πολύ ταλαντούχο συγγραφέα.

Τα 8 πολυσέλιδα διηγήματα του βιβλίου μιλάνε για τους ανθρώπους και τα συναισθήματα τους, με ιστορίες για το παρελθόν της Βουλγαρίας, για τα Βαλκάνια, για τους πολέμους, για τους ανθρώπους που στέκονται απέναντι στην ιστορία, έρμαια αλλά και κομπάρσοι σε μια συνεχή αιματοχυσία. Ιστορίες για τον ξεριζωμό και τον παραλογισμό των συνόρων. Ιστορίες γι' αυτούς που φεύγουν αλλά και γι' αυτούς που επιλέγουν να μείνουν, γι' αυτούς που ανήκουν ακόμα στο παρελθόν αλλά και ιστορίες μέσα στις ιστορίες για το πως διαμορφώνονται πεποιθήσεις και ιδεολογίες, εθνικιστικοί φανατισμοί και πόλεμοι.

Κάποια από τα διηγήματα είναι πραγματικά διαμάντια, όπως το υπέροχο (και αυτό που ανοίγει τη συλλογή) με τίτλο, “Μακεδονία”, όπου ένας ηλικιωμένος που ζει με την σύζυγό του σε ένα γηροκομείο έξω από τη Σόφια, ανακαλύπτει τα γράμματα που είχε φυλαγμένα η (κατάκοιτη πλέον) σύζυγός του για 60 χρόνια, από έναν άνδρα που την είχε ερωτευτεί και ο οποίος είχε σκοτωθεί από τους Τούρκους πολεμώντας ως “Κομιτατζής” το 1905 στην Μακεδονία. Μέσα από την ζήλια που νιώθει ο γηραιός σύζυγος για ένα φάντασμα, περνάει η ιστορία της οικογένειάς του που ξεκληρίστηκε στους Βαλκανικούς πολέμους, αλλά και η τωρινή κατάσταση της κόρης του που χωρίζει και του αφηγείται το πρόβλημά της.

Στο εκπληκτικό διήγημα “Ανατολικά της Δύσης” που δίνει και τον τίτλο στην συλλογή, ένα ποτάμι χωρίζει στη μέση δύο χωριά που κάποτε ήταν ένα. “Το ποτάμι που χωρίζει το χωριό στα δύο έγινε το σύνορο: ό,τι ήταν ανατολικά του ποταμού έμεινε στη Βουλγαρία και ό,τι ήταν δυτικά ανήκε πια στη Σερβία”. Το τεχνητό σύνορο αλλάζει και τους ανθρώπους που από συγχωριανοί γίνονται “ξένοι”, ένα πανηγύρι που επαναλαμβάνεται κάθε πέντε χρόνια, δίνει την ευκαιρία στις δύο κοινότητες να ξανασμίγουν, ένας νεανικός έρωτας μετατρέπεται σε τραγωδία και ένα όνειρο, μια ερωτική επιθυμία, συνεχίζεται για χρόνια μέχρι την τραγική του διάψευση.

Στην ωραία ιστορία, με τον ευρηματικό τίτλο “Αγοράζοντας τον Λένιν”, έχουμε δύο διαφορετικούς κόσμους, όπου στον έναν, ο αφηγητής που έχει πάει στις Η.Π.Α. για σπουδές, που του φαίνεται σαν ένας άλλος πλανήτης, περιγράφει την σχέση του με τον φανατικό κομμουνιστή και παλαιό αντάρτη παππού του, ο οποίος μένοντας στη Βουλγαρία αρνείται να προσαρμοστεί στην σύγχρονη πραγματικότητα θεωρώντας ότι όλες οι απαντήσεις βρίσκονται στα “Άπαντα του Λένιν”.

Στο θαυμάσιο και πιο πολυσέλιδο διήγημα της συλλογής (53 σελίδες) που έχει τίτλο “Ντεβσιρμέ”, ο αφηγητής ζει στις Η.Π.Α., αποτυχημένος και άφραγκος, χωρισμένος που προσπαθεί να αποκτήσει επαφή με την μικρή κόρη του, λέγοντάς της μια ιστορία, έναν λαϊκό θρύλο, της Βουλγαρίας. Μοναξιά και νοσταλγία, δένουν, με την απογοήτευση και τα αδιέξοδα της ζωής στην αμερικάνικη ενδοχώρα.

“ “Δεν τους μισείς Τζον Μάρτιν;” τον ρωτάω. “Δεν ζηλεύεις απίστευτα αυτούς τους ανθρώπους με τις φανταχτερές βάρκες τους;”

“Λοιπόν, εγώ τους μισώ”, λέω εγώ. “Νιώθω αυτό το πράγμα που λέγεται γιαντ όταν τους κοιτάζω. Τόσο πολύ γιαντ που το στήθος μου πιέζεται. Έλλη;” λέω και τη σκουντάω απαλά στην πλάτη με το δάχτυλο του ποδιού μου. “Νιώθεις γιαντ όταν τους κοιτάζεις;”

“Όχι ιδιαίτερα”, λέει εκείνη.

“Θα έπρεπε, γλυκιά μου. Θα έπρεπε. Το γιαντ, Τζον Μάρτιν”, εξηγώ, “είναι αυτό που καλύπτει τα σωθικά κάθε βουλγάρικης ψυχής. Το γιαντ είναι που μας σπρώχνει, σαν μηχανή, μπροστά. Το γιαντ είναι σαν τη ζήλια, αλλά δεν είναι απλά και μόνο αυτό. Είναι σαν το φθόνο, το μίσος, το θυμό, αλλά πιο εκλεπτυσμένο, πιο πολύπλοκο. Είναι σαν οίκτος για κάποιον, σαν τύψεις για κάτι που έκανες ή δεν έκανες, για μια ευκαιρία που έχασες, για μια δυνατότητα που σπατάλησες. Όλα αυτά τα συναισθήματα σε μια όμορφη λέξη, Γιαντ. Μπορείς να το πεις;”

Όμως εκείνος δεν το λέει.

“Άσε με να σου πω”, λέει, “μια δική μου λέξη. Έλλη, πριγκίπισσα, κλείσε τ' αυτιά σου”.

Τότε η Έλλη γυρίζει και τον κοιτάζει. “Μαλακίες” λέει. “Αυτή τη λέξη εννοούσες, Τζον Μάρτιν;” ”

Παππούδες που αρνούνται να συμβιβαστούν με την πτώση του κομμουνισμού, τοπικοί θρύλοι και παραμύθια, νοσταλγία ενός ηρωικού (ή όχι και τόσο ηρωικού) παρελθόντος, προδομένες ιδεολογίες, η χώρα που δεν έγινε ποτέ αυτοκρατορία όπως την ήθελαν και από την άλλη, η αδυναμία προσαρμογής στις Η.Π.Α., τα αδιέξοδα της ζωής εκεί. Οι νεότεροι που δεν βλέπουν την ώρα να φύγουν για το εξωτερικό, για την Αγγλία, τις Η.Π.Α., οι γηραιότεροι που πεισματικά επιμένουν να τα βλέπουν όλα διαφορετικά, και να αγκιστρώνονται στο παρελθόν, το περίφημο “χάσμα των γενεών” σε όλο του το μεγαλείο. Οι χαρακτήρες που διαπερνούν τα διηγήματα, γκροτέσκοι αλλά ζωντανοί, αληθινοί και τόσο Βαλκάνιοι, οξύθυμοι και παρορμητικοί, συνεχώς κάτι μας θυμίζουν από εικόνες και πρόσωπα που έχουμε συναντήσει.

Το λογοτεχνικό ντεμπούτο του Πένκοφ είναι εντυπωσιακό και προκάλεσε αίσθηση, ο δε Σάλμαν Ρούσντι περιέλαβε το διήγημα “Αγοράζοντας τον Λένιν” στην συλλογή που επιμελήθηκε με τα καλύτερα Αμερικανικά σύγχρονα διηγήματα. Το “Ανατολικά της Δύσης” περιέχει ομοιογενείς υπέροχες ιστορίες, σαν λεπτοδουλεμένα κεντήματα περιγράφοντας με λιτότητα στη γλώσσα, ανάλαφρο και σατιρικό πολλές φορές ύφος, θέματα που “καίνε” - τα σύνορα, ο ξεριζωμός, η μοναξιά, η αδυναμία επαφής, ο έρωτας, το καταπιεσμένο συναίσθημα, η προσαρμογή στη νέα χώρα, τα τραύματα και τα μίση, η απώλεια και η θλίψη, οι οικογενειακοί δεσμοί, η αναζήτηση ταυτότητας. Μια συλλογή διηγημάτων που συγκινεί και που μας συστήνει μια νέα και πολλά υποσχόμενη λογοτεχνική φωνή.