Τρίτη, Φεβρουαρίου 20, 2018
posted by Librofilo at Τρίτη, Φεβρουαρίου 20, 2018 | Permalink
Ο Έλληνας γιατρός
Διατρέχοντας
τις σελίδες του συναρπαστικού και πολυσυζητημένου μυθιστορήματος, της εκλεκτής
συγγραφέως Καρολίνας Μέρμηγκα (Αθήνα, 1957), με τίτλο “Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΓΙΑΤΡΟΣ” (Εκδ.
Μελάνι, σελ.577), δεν μπορείς να ξεφύγεις από το ερώτημα που σε ταλανίζει από
τις πρώτες του σελίδες. Διαβάζεις την βιογραφία του παππού της συγγραφέως ή
διαβάζεις ένα ιστορικό μυθιστόρημα που στηρίζεται χαλαρά στα βασικότερα
γεγονότα της ζωής του; Είναι δύσκολο να βγάλεις από το μυαλό σου, τι απ' ότι
(από τα τόσα προσωπικά περιστατικά) περιγράφεται είναι αληθινό και τι
κατασκευασμένο. Πρέπει να μπεις στην ροή της ωραίας αφήγησης για να μπορέσεις
να αποστασιοποιηθείς από τα ερωτήματα αυτά, είναι και τα ίδια αρχικά του
ονόματος (Κ.Μ. δηλαδή Κωνσταντίνος Μέρμηγκας όπως άλλωστε και Καρολίνα Μέρμηγκα)
που τα βλέπεις σχεδόν σε κάθε σελίδα και δεν σ' αφήνουν στιγμή να το
ξεπεράσεις. Από την μέση και μετά όμως, που η ροή γίνεται πιο σφιχτοδεμένη και
το βιβλίο αποκτάει περισσότερο ρυθμό, δεν σε ενδιαφέρει πια και παρακολουθείς
απλά τα γεγονότα που διαδραματίζονται στις σελίδες του βιβλίου, αποφασίζοντας
ότι διαβάζεις ένα μυθιστόρημα με ήρωα έναν καθαρά λογοτεχνικό χαρακτήρα.
“Ο Έλληνας
γιατρός” είναι η ιστορία της ζωής ενός χαρισματικού ανθρώπου με πολλές
ιδιότητες που βίωσε την ευχή/κατάρα των Κινέζων. Έζησε σε “ενδιαφέροντες
καιρούς” και όχι απλά τους έζησε αλλά συνέβαλε κι αυτός σε κάποια ιστορικά
στοιχεία τους. Ο Κ.Μ. ο ήρωας του
μυθιστορήματος, γεννήθηκε το 1874 στην Μεσσηνιακή Μάνη και πέθανε λίγο πριν τα
Χριστούγεννα του 1941 στην Κατοχική Αθήνα, γόνος ευκατάστατης αγροτικής
οικογένειας της Μάνης, σπούδασε στην Ιατρική σχολή Αθηνών, και αργότερα με
υποτροφία στην Γερμανία, στρατιωτικός γιατρός. Η διαμονή του στην Γερμανία και
η γνωριμία του με τον πολιτισμό της χώρας, τον σημάδεψε καθοριστικά για την ζωή
του. Σταδιοδρόμησε ως χειρουργός, η προσήλωσή του στην επιστήμη του και οι
αποδεδειγμένες ικανότητές του, τον έφεραν ανάμεσα στους θεράποντες ιατρούς της
Βασιλικής οικογένειας ενώ έγινε και καθηγητής στο Καποδιστριακό πανεπιστήμιο.
Παντρεύτηκε
μια εύπορη κόρη Πειραιώτικης οικογένειας εμπόρων και έκανε μαζί της ένα αγόρι
κι ένα κορίτσι. Η ανάγκη του να προσφέρει στην κοινωνία και στους ανθρώπους,
τον οδήγησε στην πολιτική όπου εκλέχθηκε βουλευτής Λακωνίας με το κόμμα του
Ε.Βενιζέλου το 1911, διαφωνώντας όμως μαζί του στην συνέχεια, εγκατέλειψε την
πολιτική, ενώ στην περίοδο του Εθνικού Διχασμού και στην περιπέτεια της
Μικρασιατικής εκστρατείας κράτησε μια ουδέτερη και περισσότερο φιλοβασιλική
στάση. Συνεπαρμένος από την Γερμανική λογοτεχνία, και λάτρης του Γκαίτε,
μετάφρασε τον Φάουστ, έργο που τον σημάδεψε για όλη του τη ζωή, ταυτιζόμενος
κατά κάποιο τρόπο με τον ομώνυμο ήρωα.
Η εγγενής
τάση του για κοινωνική προσφορά και η
μεγάλη πολιτική του αφέλεια τον οδήγησαν στην αποδοχή της Δημαρχίας Αθηναίων
κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής, θέση που κράτησε μόνο για 3 μήνες και
κατόπιν παραιτήθηκε, αλλά που τον στιγμάτισε ως δωσίλογο, κατέστρεψε τη σχέση
του με τον γιό του και τον οδήγησε στην μοναξιά. Θα βρει τον θάνατο με τραγικό
τρόπο, καθώς το τραύμα που υπέστη προσπαθώντας να ανέβει σε ένα τραμ,
μολύνθηκε.
“ “Εννοώ
ότι η Ελλάδα μπορεί να δηλώνει ευρωπαϊκό κράτος, αλλά δεν ξέρω κατά πόσον οι
Έλληνες αισθάνονται πραγματικά Ευρωπαίοι. Δεν ξέρω και πόσο πραγματικά το
επιθυμούν”. Σωπαίνει λίγο, μετά προσθέτει κοφτά “Πέραν από τις ευρωπαϊκές
παροχές φυσικά. Αυτές πάντα τις επιθυμούμε. Και πάντα πιστεύουμε ότι τις
δικαιούμαστε”. Σηκώνει τους ώμους. “Ίσως η Ευρώπη μας θέλει περισσότερο απ' ότι
τη θέλουμε εμείς – ανεξήγητο βέβαια, όπως πολλά άλλα που γίνονται εδώ, για έναν
αληθινό Ευρωπαίο”.”
Οι περισσότεροι
από τους συγγραφείς προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν ήρωα στιβαρό και
εμβληματικό, η Μέρμηγκα είχε το υλικό ήδη έτοιμο μέσα από την οικογενειακή της
μυθολογία. Ο Κ.Μ. της, είναι ένας άνθρωπος ευφυής και επιμελής, φιλόδοξος αλλά
και ματαιόδοξος, αυστηρός και με ισχυρή προσωπικότητα, αλλά και εύθραυστος σε
κάποιες προσωπικές στιγμές. Η συγγραφέας δεν τον μυθοποιεί, δεν του φέρεται
πάντα με το γάντι, παραθέτει στοιχεία του αντιπαθητικά για τον αναγνώστη,
τονίζει τις αντιφάσεις της προσωπικότητάς του και την αδυναμία επικοινωνίας του
με τους περισσότερους ανθρώπους.
"Η νέα
αστική τάξη. Αυτό είμαστε, σκέφτεται. Δόξα τω Θεώ, αυτό είμαστε. Αστοί. Δεν
θέλω να είμαι τίποτα άλλο."
Μέσα από το
μυθιστόρημα περνάει η ελληνική ιστορία από το τέλος του 19ου αιώνα έως την
γερμανική Κατοχή, δηλαδή μια περίοδος που είναι η πιο καθοριστική για την
δημιουργία του σύγχρονου κράτους. Τα γεγονότα παρατίθενται με υποσημειώσεις και
με επισκοπήσεις στο τέλος κάθε κεφαλαίου, κάτι πολύ ενδιαφέρον τεχνικά και
ιδιαίτερα αναγκαίο για να μπορεί ο αναγνώστης να αντιλαμβάνεται την εποχή και
αυτά που την καθορίζουν. Δεκάδες ιστορικά πρόσωπα παρελαύνουν από τις σελίδες
του ογκώδους μυθιστορήματος, πρόσωπα που πολλά από αυτά δεν διαδραματίζουν
κανένα ρόλο στην πλοκή, απασχόλησαν για ένα διάστημα την κοινή γνώμη με τον ένα
ή τον άλλον τρόπο (π.χ. παρατίθεται η ιστορία του Μιμίκου και της Μαίρης, του
Ζαχάρωφ, τονίζεται η προσωπικότητα της Ασπασίας Μάνου και άλλων).
Η Μέρμηγκα
όμως δεν στέκεται ιδιαίτερα στα ιστορικά γεγονότα, περισσότερο την ενδιαφέρουν
οι κοινωνικές αλλαγές, η μετάλλαξη της κράτους και της κοινωνίας. Μέσω του ήρωά
της, τονίζει την λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και τις αλλαγές στην
κοινωνία, ενώ εμμέσως κάνει αναγωγές στην σημερινή κατάσταση της χώρας μέσα από
συνθήκες που δημιουργήθηκαν έναν αιώνα πριν και διαιωνίζονται. Ο Κ.Μ. ήθελε να
επιτύχει, να γίνει αστός, να αποτινάξει από πάνω του το αγροτικό παρελθόν, να
αποκτήσει χρήματα. Τα κατάφερε όλα με τον καλύτερο και ευγενέστερο τρόπο
βοηθώντας παράλληλα τους συνανθρώπους του μέσα από την εργασία του. Είναι ένας
άνθρωπος που συμβολίζει την άνοδο της αστικής τάξης, την γενιά των ανθρώπων που
ουσιαστικά δημιούργησαν την χώρα και γι' αυτό η ιστορία του έχει ενδιαφέρον από
όποια (πολιτική ή κοινωνική) σκοπιά κι αν το δει κανείς.
“Η κακοδαιμονία
του δημόσιου βίου μας δεν προέρχεται από την έλλειψη καλού συστήματος, αλλά από
την έλλειψη έντιμων και συνεπών υπαλλήλων. Το ναυάγιο της ανόρθωσης κινδυνεύει
να έρθει όχι από το είδος του συστήματος, αλλά από την ποιότητα των προσώπων
που καλούνται να το εφαρμόσουν. Προτιμώ δηλαδή εγώ ανθρώπους που έχουν ανάγκη
από νόμους, παρά νόμους που έχουν ανάγκη από ανθρώπους."
Ο θαυμασμός
του Κ.Μ. για οτιδήποτε γερμανικό μετά την ολιγόχρονη παραμονή του σε αυτή τη
χώρα και την γνωριμία με τον πολιτισμό της, καθώς και η εμμονή του με τον Φάουστ του Γκαίτε, έργο που μετέφραζε
και ασχολείτο μαζί του επί σειρά ετών μέχρι να εκδώσει την μετάφρασή του, είναι
ένα από τα κεντρικά στοιχεία του μυθιστορήματος. Η (ίσως και μυθιστορηματική)
φιγούρα της ερωμένης του Μαργαρίτας παραπέμπει ευθέως στην “Μαργαρίτα” του
έργου του Γκαίτε, γυναίκας που καθόρισε την ζωή του (σε αντίθεση με την σύζυγό
του η οποία παραμένει ένας χαρακτήρας αφανής στο βιβλίο, χλωμός) και η σχέση του
μαζί της τον επηρέασε πολύ, ενώ ο θάνατός της τον συνέτριψε ψυχικά. Η
υστεροφημία του θα γνωρίσει μεγάλο και ανεπανάληπτο πλήγμα μετά την συνεργασία
του με τον στρατό Κατοχής, που παρά τα όποια κίνητρα και την ηρωική έξοδο από
αυτήν, παραμένει ένα πολύ μελανό σημείο στην σκιαγράφηση της προσωπικότητάς
του.
Το βιβλίο
της Μέρμηγκα έχει πολλές αρετές, όπως είναι ο ωραίος ρυθμός και η καλά δομημένη
του μορφή, η προσεγμένη γλώσσα και το αποστασιοποιημένο ύφος που επιτρέπει στον
αναγνώστη να παρακολουθεί τα γεγονότα σαν κινηματογραφική ταινία και να ξεχνάει
(αυτό είναι το κυριότερο ότι διαβάζει γεγονότα της ζωής ενός αληθινού προσώπου).
Από την άλλη, θεωρώ ότι θα λειτουργούσε καλύτερα εάν ήταν κατά τι μικρότερο,
ένιωσα ένα μπούκωμα από την παράθεση τόσων ονομάτων, από την παρέλαση τόσων
δευτερευόντων χαρακτήρων – ιστορικών προσώπων, που το μόνο που έκαναν ήταν να
αναφέρονται χωρίς σκοπό. Ορισμένα δε κεφάλαια, κάποιοι διάλογοι ή συναντήσεις
μου έδωσαν την αίσθηση ότι μπήκαν για να γίνει απλώς το πέρασμα κάποιων
ιστορικών προσωπικοτήτων. Υπήρξαν βέβαια, και κάποιοι ιστορικοί χαρακτήρες που
η συγγραφέας δίνει οντότητα και όγκο, όπως αυτός της Πηνελόπης Δέλτα, του
ποιητή Γιώργου Σαραντάρη (συγγενούς της συζύγου του Κ.Μ.). και μερικών άλλων.
"Αν
κάτι ξέρει η αστική τάξη, είναι να συζητά. Που είναι, όπως όλοι γνωρίζουν, μια
τέχνη. Η αστική τάξη την κατέχει αυτήν την τέχνη και είναι λογικό, αφού μπαίνει
σε τέτοιο κόπο και έξοδα για να στήσει ό,τι χρειάζεται: τα σαλόνια με τις
πολυθρόνες και τους καναπέδες και τα φαρδιά τραπέζια όπου γύρω τους, ενώ τρως,
πρέπει και να μιλάς."
Ωραίο αστικό
ιστορικό μυθιστόρημα “Ο Έλληνας γιατρός”, δεύτερο βιβλίο της Καρολίνας Μέρμηγκα
(μετά τον εξαιρετικό και καλύτερο “Συγγενή” της), και εξαιρετική απεικόνιση της
εποχής με πολλή και σοβαρή προεργασία στην κατασκευή της ιστορίας, στην
διαχείριση του υλικού, στην ισορροπία μεταξύ ιστορικών και μυθοπλαστικών
στοιχείων που το καθιστούν και ένα σαγηνευτικό ανάγνωσμα. Δεν γνωρίζω εάν η
πολύ αξιόλογη συγγραφέας ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο στην λογοτεχνική της
διαδρομή, μετά από την επιτυχία αυτού του βιβλίου που έχει πραγματοποιήσει
πολλές επανεκδόσεις (γεγονός σημαντικό στην εποχή μας) – πιστεύω ότι οι πιο
χαμηλότονες ιστορίες τής ταιριάζουν καλύτερα, και αναδεικνύουν τα συγγραφικά
της χαρίσματα περισσότερο, ο χρόνος θα δείξει την πορεία που θα επιλέξει.
Βαθμολογία
79 / 100