Πέμπτη, Οκτωβρίου 24, 2024
posted by Librofilo at Πέμπτη, Οκτωβρίου 24, 2024 | Permalink
Η πάλη του φωτός ενάντια στο σκότος ("Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή")
 Στο εξαιρετικό του δοκίμιο «ΑΛΛΟΚΟΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» που εκδόθηκε πριν 8 περίπου χρόνια (σχετικό κείμενο, μπορείτε να διαβάσετε στο blog), ο Νικήτας Σινιόσογλου, ασχολήθηκε με 7 «σαλούς» Έλληνες, που μέσα στους αιώνες άφησαν το στίγμα τους στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας. Ένας από αυτούς, είναι ο Χριστόδουλος Ευσταθίου (Παμπλέκης) που γεννήθηκε το 1733 στο Ξηρόμερο Ακαρνανίας και πέθανε το 1793 στη Λειψία. Ο Παμπλέκης (όπως είναι περισσότερο γνωστός – προσωνύμιο που του απέδωσαν οι αντίπαλοί του), αποκαλείται από τον Σινιόσογλου: «το μαύρο μαργαριτάρι της νεοελληνικής φιλοσοφίας» και τοποθετείται στο βιβλίο του, στην κατηγορία «Βλασφημία» (ένα από τα επτά αμαρτήματα), αφού ο «αλλόκοτος» αυτός άνθρωπος, αφορίστηκε μετά θάνατο από την επίσημη Εκκλησία.
 
Με τον Χριστόδουλο Ευσταθίου - Παμπλέκη εξ Ακαρνανίας, ως μυθιστορηματικό ήρωα, ασχολείται η έμπειρη στο ιστορικό μυθιστόρημα, και ιδιαίτερα αξιόλογη συγγραφέας Ελένη Πριοβόλου (1959, Αγγελόκαστρο Αιτωλοακαρνανίας), στο νέο της μυθιστόρημα, με τίτλο «ΒΑΘΥ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΑΥΓΗ» (εκδόσεις Καστανιώτη, σελ.405), ένα φιλόδοξο εγχείρημα που η συγγραφέας με ενδελεχή και εμπεριστατωμένη έρευνα (που φαίνεται όχι μόνο από την πλούσια βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου αλλά και από τις πολλές ιστορικές λεπτομέρειες που εμπλουτίζουν τις σελίδες του), το φέρνει εις πέρας με αξιοθαύμαστο τρόπο.
Η Πριοβόλου ασχολείται διεξοδικά με τη ζωή του ήρωά της - ενός χαρακτήρα λογοτεχνικά larger than life – «δίνοντάς του» τον λόγο, έχοντας δηλαδή πρωτοπρόσωπη αφήγηση, και η εμπειρία της την καθοδηγεί ώστε να αποφύγει τις παγίδες του αφηγηματικού ύφους που επίλεξε.


Η ζωή του Παμπλέκη, περιγράφεται από τη μέρα που γεννήθηκε έως τη μέρα που πέθανε. Ορφανός από τη μητέρα του λίγους μήνες αφότου γεννήθηκε, χάνει το ένα του μάτι όταν προσβλήθηκε από ευλογιά μόλις τριών ετών. Το γεγονός της παραμόρφωσής του, τον σημάδεψε σε όλη του τη ζωή και αποτέλεσε αιτία προσβολών με προσωνύμια όπως: «χοιρόδουλος τυφλός», «Κύκλωψ», «γκαβός», «τετυφλωμένος εσωτερικώς και εξωτερικώς» και άλλα. Ο πατέρας του ήταν Κλεφταρματωλός και ήταν μονίμως κρυπτόμενος και αναγκασμένος να βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, φθάνοντας πολύ μακριά από τον τόπο τους. Ήταν ακόμα πολύ μικρός ο Χριστόδουλος, όταν συνελήφθησαν στους πρόποδες του Ολύμπου, από τους Τούρκους, και παρακολούθησε τον πατέρα του να πεθαίνει μετά από φρικτά βασανιστήρια.
Γλύτωσε από το δουλεμπόριο, χάρη σε έναν εύπορο έμπορο από το Λιτόχωρο, τον Καλλία, που διαβλέποντας την έμφυτη ευφυία και φιλομάθεια του μικρού, τον έστειλε να μάθει γράμματα, φθάνοντας σε εφηβική ηλικία στην περίφημη Αθωνιάδα σχολή του Αγίου Όρους, όπου φοίτησε υπό τον Ευγένιο Βούλγαρη μαζί με τον Κοσμά τον Αιτωλό και άλλους.
 
Το πνεύμα της αμφισβήτησης όμως είχε μπει μέσα του. Ερχόμενος σε επαφή με ξένα κείμενα, και με τις ιδέες του Διαφωτισμού, φθάνει σε σύγκρουση με τους συντηρητικούς κύκλους της Εκκλησίας. Αμφισβητώντας τα πάντα και διαβάζοντας συνεχώς, βλέπει να τίθεται στο περιθώριο και φεύγοντας από το Άγιο Όρος, αδυνατεί να βρει κάποια θέση που να του ταιριάζει, καθώς οι εχθροί του είναι πολλοί και του κλείνουν το δρόμο.
 
«… Τα ερωτήματα που έθετα είχαν να κάμουν με τις θεωρήσεις της θρησκείας μας. Αφού η θεϊκή υπόσταση μας παραδόθηκε από τον Αριστοτέλη ως κάτι το άπειρον και ακατάληπτον, γιατί η ορθόδοξος βυζαντινή παράδοση έλαβε την ιουδαϊκή θρησκεία ως αρχή και έθεσε άλλες βάσεις από εκείνες των αρχαίων μας προγόνων; Ο Ελισαίος δεν φειδόταν απαντήσεων. Είπε πως πριν από αιώνες, όταν η Ορθοδοξία καταργούσε σιγά σιγά – και υποχθόνια – την αρχαία θρησκεία, ο τότε σοφός λεγόμενος Μιχαήλ Ψελλός προσπάθησε να ερμηνεύσει εκ νέου τον Πλάτωνα ως τον πραγματικό πρόγονο της χριστιανικής θεολογίας. Όμως τελικά ο Αριστοτέλης κατέστη αναπόσπαστο μέρος της ανατολικής θρησκείας. Στα κατ’ ιδίαν, άτυπα μαθήματα, ο Ελισαίος προσπαθούσε να μην παρέχει έτοιμες γνώσεις, αλλά να βοηθάει τον νου – τον δικό μου και του Δημητράκη – ώστε να αποκτήσει εμπειρία σκέψης για να βγει από την ανωριμότητα. Να μεταχειριζόμαστε το μυαλό μας κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να συνδέει κυκλικά τις ιδέες και τα νοήματα. Λέγοντα κυκλικά, εννοούσε να έχουμε τη δυνατότητα να φτάνουμε ως τις απαρχές. Τότε που ο άνθρωπος, με τη φαντασία και τον νου, μη γνωρίζοντας τον κόσμο που τον περιέβαλλε, ανακάλυψε τον Θεό και τη φιλοσοφία. «Δηλαδή, άλλο η φιλοσοφία και άλλο η θεολογία, δάσκαλε;» αναρωτιόμουν. Ο Ελισαίος μού έλυσε μια και καλή την απορία: «Στη θεολογία ο Θεός έρχεται δια της αποκαλύψεως. Στη φιλοσοφία δια της ανακαλύψεως».
Έτσι, αντιλήφθηκα πως ο δικός μου δρόμος ήταν εκείνος της ανακαλύψεως. Και στην ανακάλυψη αυτή με οδήγησαν όχι οι Πατέρες της Εκκλησίας, αλλά οι αρχαίοι συγγραφείς. Οι Μιλήσιοι φυσικοί φιλόσοφοι και ο Πλάτων, τα εγχειρίδια των οποίων μετέφραζε εις την νεωτέρα ελληνική ο Ελισαίος Βραχωρίτης.»
 
Η φυγή στην Ευρώπη είναι πλέον μονόδρομος, οπότε θα πάει στη Βενετία, ως δάσκαλος ελληνικών σε ευκατάστατους εμπόρους, και θα συνεχίσει τις μελέτες του κυρίως σε φιλοσοφικά και επιστημονικά κείμενα της εποχής. Οι συγκρούσεις του με τις Εκκλησιαστικές αρχές θα ενταθούν κυρίως μετά τη μετάφραση από τα γαλλικά του βιβλίου «Αληθής πολιτική» και τη δημοσίευση του πρώτου του βιβλίου με τίτλο «Περί Φιλοσόφου, φιλοσοφίας, φυσικών και μεταφυσικών, πνευματικών και θείων αρχών» το 1786, στη Βιέννη, όπου διέμενε.
 
Η συντηρητική όμως πολιτική της Αυστρίας, τον αναγκάζει να μεταβεί στη Λειψία όπου θα γράψει το τελευταίο του βιβλίου «Περί Θεοκρατίας», έναν λίβελλο ουσιαστικά για τα έργα και τις ημέρες της Εκκλησίας, που αποτέλεσε και την αφορμή για τον αφορισμό εκείνου και των οπαδών του.
 
«τοις οθωμανοίς άπαν το γένος ημών παραδόντες (…) ανελεύθερον ανδράποδον καταστήσαντες τούτο, άπαν θείον είδος σχολής και ακαδημίας αυτώ επέκλεισαν οι θεοστυγείς (…) ασπαζόμενοι και προτιμώντας την μωράν θεοκρατίαν περισσότερον από την όντως ιεράν και θείαν φιλοσοφίαν.» («Περί Θεοκρατίας»)


Η Πριοβόλου με το βιβλίο της αυτό, δίνοντας στον (μάλλον λησμονημένο) Παμπλέκη φωνή, τον φέρνει στην επικαιρότητα, στο σήμερα. Ο μοναχικός και επίμονος αγώνας του για φως και αφύπνιση του Γένους, είναι πάντα επίκαιρος και ουσιαστικά χρησιμεύει ως ένα καίριο πολιτικό σχόλιο για την εποχή μας. Το Άδικο που κυριαρχεί στο διηνεκές, η πολιτική εκμετάλλευση, οι ανεξάρτητες φωνές που καταπνίγονται, η προσπάθεια για ατομική ελευθερία, και βασικά και πάνω απ’ όλα, ο διαρκής αγώνας του Φωτός ενάντια στο Σκότος, είναι οι βασικές παράμετροι που χαρακτηρίζουν το πολιτικό και κοινωνικό υπόβαθρο του βιβλίου που έχοντας τη μορφή ενός auto-da-fe, ενός ιστορικού μυθιστορήματος, γίνεται ένα προσιτό ανάγνωσμα.
 
Η γλώσσα διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στο μυθιστόρημα. Η συγγραφέας επιλέγει να συνδυάσει τον αφηγηματικό λόγο ενός μορφωμένου ανθρώπου του 18ου αιώνα με τη γλώσσα που ο ίδιος χρησιμοποιούσε στα κείμενά του. Η προσπάθειά της αυτή, μετά το αρχικό ξάφνιασμα του αναγνώστη, την δικαιώνει και επιτυγχάνεται ένας ρέων αφηγηματικός ρυθμός που λειτουργεί αποτελεσματικά και παρουσιάζει μεγάλο λογοτεχνικό ενδιαφέρον.
 
Ο Παμπλέκης μέσα από το βιβλίο παρουσιάζεται ως ένας καθημερινός και ιδιαίτερα βασανισμένος άνθρωπος. Καταδικασμένος από την αρχή του βίου του, στη μοναξιά λόγω της εμφάνισής του, πείσμων και φιλομαθής, εύστροφος και ευφυέστατος, εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες που το δίνονται και επιλέγει τον «δύσκολο» δρόμο, υπερασπιζόμενος τις ιδέες του μέχρι τέλους. Το μυθιστόρημα ρέει, δεν πλατειάζει, παρά τον όγκο του και οι ευκολίες αποφεύγονται, ενώ η μίξη αληθινών προσώπων της εποχής – από τον Ευγένιο Βούλγαρη έως τον Ρήγα Φεραίο –, με επινοημένους χαρακτήρες είναι ωραία δομημένη.
 
Η αδυναμία αυτού του εξαιρετικού (κατά τα λοιπά) μυθιστορήματος, είναι η επιλογή της Πριοβόλου να αποφύγει να «τσαλακώσει» τον ήρωά της. Μπορεί να τον «αγάπησε» υπερβολικά, να θαύμασε τόσο πολύ τον αγώνα του, που (χωρίς να φτιάχνει μια αγιογραφία) να μη προσπαθεί (ή να μη θέλει) να δείξει τις αδυναμίες του και τα λάθη του ή να μη τονίζει την έλλειψη διπλωματίας του. Ο Παμπλέκης ξεροκέφαλος και επίμονος, πέρα από τη βεντέτα με τον Διονύσιο Πλαταμώνος, πήγε κόντρα σε όλη τη κατεστημένη εκκλησία. Σε αυτό το κομμάτι, που παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον, ίσως θα ήταν προτιμότερο να επικεντρωθεί λίγο περισσότερο το μυθιστόρημα. Αλλά όπως γράφω στην αρχή του κειμένου, εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα ιστορικό μυθιστόρημα, οπότε η κάθε επιλογή του συγγραφέα είναι σεβαστή.
 
Εν κατακλείδι το «Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή», είναι ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, που θα παρασύρει τον αναγνώστη με τον ρυθμό του και θα τον βάλει (κυριολεκτικά) μέσα σε ένα σύμπαν αυτογνωσίας και πάλης, σε χρόνους σκοτεινούς που γεννιόταν όμως κάτι μεγάλο. Η Ελένη Πριοβόλου περιγράφει με έξοχο τρόπο αυτή τη μετάβαση των εποχών, τις ζυμώσεις που θα οδηγήσουν στις επαναστάσεις του 18ου και 19ου αιώνα στην Ευρώπη, σε ένα βιβλίο που διδάσκει χωρίς διδακτισμό και συγκινεί χωρίς μελοδραματισμό.
 
«Καθώς άπασαν σπουδήν, άπασαν γνώσιν, και τέλος άπαντα θείον και ανθρώπινον καλούμενον φωτισμόν, μόναι αι δύο αύται λέξεις, αρετή και φιλοσοφία. Παν τουναντίον, άπασαν πονηρίαν, άπασαν αγνωσίαν και άπαντα θείον και ανθρώπινον λεγόμενον σκοτισμόν, μόνο αι τοιαύταις αντικείμεναι δύο αύται, αμάθεια δηλαδή και κακία.» («Περί Θεοκρατίας»)
 
Βαθμολογία 82 / 100


 
 



1 Comments:


At 24/10/24 18:04, Blogger maxforeigner

Πολύ ενδιαφέρον φαίνεται πως είναι κι αυτό το βιβλίο!

 

Δημοσίευση σχολίου

~ back home