Τρίτη, Μαρτίου 25, 2025
posted by Librofilo at Τρίτη, Μαρτίου 25, 2025 | Permalink
Wolfgang Koeppen "Θάνατος στη Ρώμη"
Από τα σημαντικότερα έργα της μεταπολεμικής Γερμανικής Λογοτεχνίας, είναι η «Τριλογία της Αποτυχίας» του δημοσιογράφου και συγγραφέα Wolfgang Koeppen (Πομερανία 1906 – Μόναχο 1996), που γράφτηκε και εκδόθηκε τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950 στη χώρα του. Πριν από κάποια χρόνια (το 2017) είχε εκδοθεί το πρώτο μέρος της στα ελληνικά, με τίτλο «Περιστέρια στη χλόη», ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα για το οποίο είχα γράψει τότε (το κείμενο εδώ). Στο τέλος της προηγούμενης χρονιάς, εκδόθηκε στα ελληνικά το τρίτο μέρος της «Τριλογίας…», με τίτλο «Θάνατος στη Ρώμη» («Der tod in Rom»), πάλι από τις εκδόσεις Κριτική, σε μετάφραση του Β. Τσαλή (σελ.334 – το μυθιστόρημα είναι 265 σελίδες και το παράρτημα/επίμετρο είναι 70 περίπου σελίδες) ∙ διευκρινιστικά αναφέρω ότι το κάθε μέρος της τριλογίας είναι αυτόνομο και δεν ακολουθεί κάποια σειρά.


Ο «Θάνατος στη Ρώμη», έρχεται να υποστηρίξει ακόμα περισσότερο, αυτά που διαβάσαμε στα «Περιστέρια στη χλόη», καθώς η θεματική του είναι ουσιαστικά παρόμοια. Τα ηθικά και υπαρξιακά διλήμματα των ηρώων του που κουβαλάνε την κληρονομιά του Χιτλερικού καθεστώτος και της παγκόσμιας καταστροφής που προκάλεσε. Λιγότερο πολυπρόσωπο από τα «Περιστέρια στη χλόη», αλλά εξίσου ενδελεχές και ουσιαστικό εξερευνά το «ιστορικό τραύμα» των ανθρώπων που βίωσαν αυτή την περίοδο (άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο) ενεργά.
 
«Μια φορά κι ένα καιρό, ζούσαν θεοί στην πόλη. Τώρα ο Ραφαήλ είναι ενταφιασμένος στο Πάνθεον, ένας ακόμη ημίθεος, ο ευνοούμενος του Απόλλωνα ∙ τι θλιβερά κουφάρια, όμως προστέθηκαν αργότερα στην παρέα του: ένας ασήμαντος καρδινάλιος, κάποιοι βασιλιάδες, οι αποβλακωμένοι στρατηγοί τους, υψηλά ιστάμενοι αξιωματούχοι καριέρας, λόγιοι που κατάφεραν με κάποιο τρόπο να τρυπώσουν στα λεξικά, καλλιτέχνες με ακαδημαϊκές περγαμηνές. Ποιόν ενδιαφέρει η ζωή τους;»
 
Το βιβλίο εκτυλίσσεται στη Ρώμη μέσα σε λίγα 24ωρα και παρακολουθεί μια ομάδα ανθρώπων που βρίσκονται για διαφορετικούς λόγους στην τουριστική πόλη που συνέρχεται από την πολεμική λαίλαπα. Κεντρικοί χαρακτήρες είναι ο πρώην στρατηγός των SS, Γκότλιμπ Γιούντεγιαν, καταδικασμένος ερήμην σε θάνατο στο δικαστήριο της Νυρεμβέργης - ο οποίος διαφεύγει τη σύλληψη και αλλάζοντας όνομα είναι έμπορος όπλων, συνεργαζόμενος με Άραβες και χωρίς να έχει πρόβλημα να κάνει μπίζνες ακόμα και με Ισραηλίτες πρώην θύματά του -, και ο νεαρός και ταλαντούχος πρωτοποριακός μουσικός Ζίγκφριντ Πφάφρατ, ανεψιός του Γιούντεγιαν. Ο Ζίγκφριντ πρόκειται να είναι το τιμώμενο πρόσωπο στην πρεμιέρα της συμφωνίας του που πρόκειται να εκτελεστεί στα πλαίσια ενός μουσικού συνεδρίου, που διευθύνει ο διεθνούς φήμης μαέστρος Κίρενμπεργκ. Ο Ζίγκφριντ μετά το κονσέρτο που προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα στους θεατές, θα φάει στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του μαέστρου, όπου θα βρίσκεται και η σύζυγος του τελευταίου, η γοητευτική Ίλζε, εβραϊκής καταγωγής, που την οικογένειά της, είχε εξολοθρεύσει η οικογένεια του Γιούντεγιαν.
 
Στη Ρώμη βρίσκονται για διαφορετικούς λόγους, η οικογένεια του Γιούντεγιαν (και αυτός είναι ένας από τους λόγους που ο ναζί αξιωματικός έχει έρθει στην πόλη – αλλά κυρίως βρίσκεται εκεί για δουλειές). Συναντούμε την οικογένεια Πφάφρατ, με τον κουνιάδο του Γιούντεγιαν, Φρίντριχ Βίλχελμ Πφάφρατ που είναι δήμαρχος μιας μικρής πόλης, εκλεγμένος μετά τον πόλεμο, αλλά και υπηρετήσας το καθεστώς των Ναζί ως ανώτατος άρχων όλα αυτά τα χρόνια με την σύζυγό του Άννα και τον νεότερο γιό τους Ντίτριχ (ο οποίος θαυμάζει τον θείο του), στο μικρό ξενοδοχείο που φιλοξενεί Γερμανούς τουρίστες. Είναι οι γονείς του Ζίγκφριντ, με τον οποίο όμως ελάχιστη σχέση έχουν. Μαζί τους έχει έρθει και η σύζυγος του Γιούντεγιαν (χήρα πλέον για το κράτος), η Εύα, αμετανόητη Ναζί, που περιμένει να ξαναδεί μετά από χρόνια τον σύζυγό της – ο οποίος όμως δεν καίγεται και για την συνάντησή τους. Στη Ρώμη βρίσκεται ακόμα, ο γιος του Γιούντεγιαν, ο Άντολφ που είναι διάκονος και θέλει να γίνει ιερέας.
 
Ο Ζίγκφριντ δεν γνωρίζει όλη αυτή την οικογενειακή σύναξη, θα το μάθει αργότερα, ενώ ο Γιούντεγιαν που διαμένει σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο της Βία Βένετο και κυκλοφορεί με οδηγό και μαύρη λιμουζίνα, ορέγεται μια όμορφη Ρωμαία ταμία ενός μπαρ ομοφυλοφίλων, μεθάει και τρώει σαν κτήνος, θα πάει στη συναυλία του ανεψιού του, αποφασισμένος να υποστηρίξει τον συγγενή του, αλλά θα κάνει οτιδήποτε για να αποφύγει την συνάντηση με την σύζυγό του και τους συγγενείς του.
 
Αυτό είναι το σκηνικό που παραθέτει ο συγγραφέας στον αναγνώστη του. Σαν να έχει μια κάμερα, η οποία περιστρέφεται καλειδοσκοπικά, μας παρουσιάζει τα πρόσωπα του δράματος, με τις μικροϊστορίες τους, που ουσιαστικά εμπλέκονται η μία μέσα στην άλλη και με τα περισσότερα γεγονότα να είναι νοητικές κατασκευές μέσα στο μυαλό των ηρώων του, που ως μυθιστορηματικοί χαρακτήρες είναι αλληγορικοί, αντιπροσωπεύοντας – όπως αναφέρει ο βρετανός μεταφραστής του βιβλίου στην Αγγλική του έκδοση, τα τέσσερα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής στα οποία διακρίνεται: Μουσική, Γραφειοκρατία, Φόνος, Θρησκεία…
 
«… Όποιος είχε επιζήσει, έπρεπε να συνεχίσει τη ζωή του. Και για τον Γιούντεγιαν ίσως είχε υπήρχε μια θέση στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών, τουλάχιστον προσώρας, και η Εύα έπρεπε να κόψει τις παλαβομάρες, γιατί δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία, αυτό, ο Φρίντριχ Βίλχελμ Πφάφρατ, ήταν πατριώτης, όμως λάθη είχαν γίνει, αυτό έπρεπε να αναγνωριστεί και η ζωή να συνεχιστεί. Η Πρωσία είχε λιμοκτονήσει. Το ίδιο δεν είχε πάθει και η υπόλοιπη χώρα; Και δεν είχαμε ήδη καταφέρει, όχι λιμοκτονώντας, αυτό θα έπρεπε να εκληφθεί μεταφορικά, να φτιάξουμε έναν ψυχαγωγικό θρύλο από εκείνη την εποχή της περήφανης λιτότητας, ειδεμή η πείνα δεν ήταν τίποτε άλλο παρά το γουργούρισμα της άδειας κοιλιάς εξαιτίας πολέμων που χάθηκαν από προδοσία, κάτι που καλύτερα να μην το σκεφτόμαστε, αλλά θα μπορούσαμε να βασιστούμε στην ευημερία, η οποία ήταν απτή και διόλου μύθος, και τελικά αυτός ο νέος πλούτος δεν θα έπειθε επίσης τους γιους, τα απολωλότα πρόβατα της διάλυσης, τους εξόριστους της αταξίας που ξεπεράστηκε με επιτυχία, να επιστρέψουν στην πατρίδα και να ζήσουν πάλι σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα της φυλής; Η γερμανική ομοσπονδία είχες τις αδυναμίες της δημοκρατίας, αυτό ήταν βέβαιο και για την ώρα μάλλον δύσκολο να αλλάξει, αλλά γενικώς επικρατούσε τάξη στην κατεχόμενη χώρα, και γινόταν καλή προετοιμασία για μια αυστηρή ηγεσία που θα έβαζε χαλινάρι, σύντομα θα άρχιζαν να στρέφουν το βλέμμα στο μέλλον, δεν ήταν καθόλου άσχημα τα πράγματα, και το παρελθόν του Πφάφρατ ήταν το ενδεδειγμένο, η καλύτερη συστατική επιστολή του ∙ όμως αυτό που συνέβαινε με τους γιους, η ανοησία τους, η υπερευαισθησία τους, οι δήθεν αποφάσεις με συνειδησιακά κριτήρια, αυτά ήταν φαινόμενα των καιρών, εποχιακές ασθένειες, και θα περνούσαν με τον χρόνο, όπως η παρατεταμένη εφηβεία.»


Η αίσθηση αποξένωσης και ζόφου που υπάρχει από την πρώτη παράγραφο, συνοδεύει τον αναγνώστη σε όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος, σε μια πλοκή αλληγορική και συμβολική. Μακροπερίοδος λόγος, αφήγηση που εναλλάσσεται από τριτοπρόσωπη σε πρωτοπρόσωπη, με τον εσωτερικό μονόλογο και τους συνειρμούς να εισβάλλουν στη ροή της ιστορίας. Τα εξωτερικά γεγονότα είναι λίγα και ο ρυθμός βραδύς αλλά υποβλητικός, ενώ η ατμόσφαιρα σήψης και παρακμής θυμίζει Τόμας Μαν (δεν είναι τυχαίο, που μια από τις δυο προμετωπίδες του βιβλίου, είναι ένα απόσπασμα, από τον «Θάνατο στη Βενετία»). Η τραγωδία και ο θάνατος παραμονεύουν σε κάθε γύρισμα των σελίδων και οι νυχτερινές διαδρομές των ηρώων του βιβλίου, προμηνύουν κάτι το εφιαλτικό, που με εξπρεσιονιστικό τρόπο θα έρθει στο τέλος της ιστορίας.
 
Τα φαντάσματα του παρελθόντος, σκιές από τον πόλεμο, η συλλογική αλλά και η προσωπική ενοχή, τίθενται διαρκώς μέσα στη σαγήνη του αφηγηματικού λόγου του σπουδαίου στυλίστα που ήταν ο Wolfgang Koeppen. Όπως και στα «Περιστέρια στη χλόη», η αποναζιστοποίηση και η σιωπή των πολιτών, απασχολούν την προβληματική του συγγραφέα, που στρίβει το δάχτυλο στην πληγή του ιστορικού τραύματος, χωρίς να φοβάται να γίνεται δυσάρεστος στους συμπατριώτες του.
 
Χαρακτήρες που χαράζονται στη μνήμη του αναγνώστη. Ο αηδιαστικός και γκροτέσκος, αλλά τόσο χαρακτηριστικός Γιούντεγιαν, ο πονηρός και καταφερτζής δήμαρχος Πφάφρατ, ο ευαίσθητος και μπερδεμένος Ζίγκφριντ, ο ενοχικός Άντολφ, η εμμονική Εύα, είναι πρόσωπα που ψυχογραφούνται ενδελεχώς από τον συγγραφέα σε ένα βιβλίο συγκλονιστικό και ταυτόχρονα σπαρακτικό και γραμμένο με δυναμισμό που συνταράζει.
 
Οι «δαίμονες» των χαρακτήρων του βιβλίου, ακολουθούν τον έκθαμβο αναγνώστη σε όλη την διάρκειά του. Μυθιστόρημα μεγάλης πυκνότητας και πολλών επιπέδων το εκπληκτικό και ιδιαίτερα σημαντικό, «Θάνατος στη Ρώμη», αποτελεί μια αλησμόνητη αναγνωστική εμπειρία, στην οποία συμβάλλει η εξαιρετική μετάφραση του Βασίλη Τσαλή και το θαυμάσιο επίμετρο που συνοδεύει την ωραία έκδοση.
 
Βαθμολογία 87 / 100


 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

~ back home