Παρασκευή, Ιανουαρίου 27, 2017
posted by Librofilo at Παρασκευή, Ιανουαρίου 27, 2017 | Permalink
Αριθμός 11
Η Μεγάλη Βρετανία του 2014, προ του δημοψηφίσματος για το Brexit. Πρόγραμμα λιτότητας και οικονομική κρίση ενώ οι οικονομικές διαφορές μεταξύ των τάξεων γίνονται όλο και πιο χαώδεις. Ποιος δημιουργός είναι ο ικανότερος να περιγράψει αυτή την κατάσταση; Σίγουρα ο σπουδαίος  Άγγλος συγγραφέας Jonathan Coe (1961, Worcestershire) . Και ακριβώς αυτό κάνει με ιδιαίτερα ιδιοφυή τρόπο, στο πολύ ωραίο μυθιστόρημά του “ΑΡΙΘΜΟΣ 11” (Number 11”), (Εκδ. Πόλις, μετάφρ. Άλκ.Τριμπέρη, σελ 522).


Ο αριθμος 11, είναι το ενδέκατο βιβλίο του Coe, είναι επίσης ο αριθμός της κατοικίας του Βρετανού υπουργού Οικονομικών (ακριβώς δίπλα στο περίφημο 10 της Ντάουνιγκ στριτ). Είναι ο αριθμός ενός λεωφορείου που διασχίζει το Μπέρμιγχαμ της κρίσης και της μεγάλης ανεργίας, και με την θέρμανσή του μπορεί να σε ζεστάνει αν το σπίτι σου είναι κρύο, αλλά είναι και ο αριθμός του σπιτιού μιας εκκεντρικής καλλιτέχνιδος που περιθάλπει μετανάστες, αλλά 11 είναι και οι όροφοι προς τα κάτω, το ενδέκατο υπόγειο δηλαδή, μιας πάμπλουτης οικογένειας που επεκτείνει την έπαυλή της υπόγεια, αφού δεν μπορεί λόγω της νομοθεσίας να την επεκτείνει σε ύψος. Το φλεγματικό χιούμορ που κατακλύζει το βιβλίο βρίσκει διέξοδο και περιέχει νόημα, σ'αυτό το παιχνίδι του συγγραφέα.

Οι δύο ηρωίδες του μυθιστορήματος, η Ρέιτσελ και η Άλισον, είναι δέκα χρονών το 1993 και φιλοξενούνται στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς της πρώτης, όταν παρακολουθούν από την τηλεόραση τις λεπτομέρειες της μυστηριώδους δολοφονίας του Βρετανού επιθεωρητή του ΟΗΕ, Ντέιβιντ Κέλι (ο οποίος είχε αμφισβητήσει την άποψη του τότε πρωθυπουργού Μπλερ, για το πυρηνικό οπλοστάσιο του Σαντάμ Χουσεΐν και την αναγκαιότητα στρατιωτικής επέμβασης). Το γεγονός αυτό μαζί με τα υποτιμητικά σχόλια του παππού της, θα στοιχειώσει την Ρέιτσελ για όλη της την ζωή. Μαζί με την Άλισον, θα περάσουν διακοπές εξερεύνησης και μύησης, καθώς θα γνωρίσουν την Φοίβη, μια εκκεντρική ζωγράφο, που έχει προσφέρει άσυλο σε έναν Κινέζο μετανάστη που εργαζόταν σε μια εταιρία τροφίμων (και εκμετάλλευσης ανθρώπων). Η γνωριμία αυτή θα επηρεάσει περισσότερο την Άλισον η οποία θα ακολουθήσει κι εκείνη καλλιτεχνική πορεία.

Ο Coe με χρονικά άλματα παρακολουθεί την πορεία των δύο κοριτσιών από τα εφηβικά τους χρόνια μέχρι τις πρώτες επαγγελματικές τους εμπειρίες, 20 χρόνια αργότερα. Η Ρέιτσελ και η Άλισον, τόσο διαφορετικές εμφανισιακά, καθώς η δεύτερη είναι Αφροβρετανίδα αλλά και κοινωνικά, θα διακόψουν την επαφή τους μέσω μιας ηλεκτρονικής παρεξήγησης/ασυνεννοησίας, αλλά θα ξαναβρεθούν αρκετά χρόνια αργότερα. Στο ενδιάμεσο, ο συγγραφέας εισάγει κι άλλα πρόσωπα στο puzzle που συνθέτει, την Βαλ, μητέρα της Άλισον,  βιβλιοθηκάριο πλέον, πρώην τραγουδίστρια μιας pop επιτυχίας, την οποία πνίγουν τα χρέη, η οικονομική και συναισθηματική ανασφάλεια και πηγαίνει σε ένα τηλεπαιχνίδι επιβίωσης, όπου ρεζιλεύεται και γίνεται θύμα των ταμπλόιντς, δύο ικανότατους αστυνόμους, έναν σίριαλ κίλερ που δολοφονεί κωμικούς που εξυπηρετούν με τον τρόπο τους το “σύστημα”, μια καθηγήτρια πανεπιστημίου που προσπαθεί να ολοκληρώσει το βιβλίο που είχε ξεκινήσει ο νεκρός πλέον σύζυγός της, ο οποίος, είχε παθιαστεί με ένα χαμένο γερμανικό φιλμ, ενώ, θα ξανασυναντήσουμε μετά από το εξαιρετικό “Τι ωραίο πλιάτσικο” και την κάποτε πανίσχυρη και πάμπλουτη οικογένεια Γουίνσο σε πλήρη πλέον παρακμή καθώς “αντιπροσωπεύεται” από την νεαρή Τζόζεφιν, μια αδίστακτη αμοραλίστρια, που δεν θα διστάσει να πατήσει επί πτωμάτων για την επιτυχία.

Η Ρέιτσελ μετά από εξαιρετικές σπουδές στην Οξφόρδη, θα αναγκαστεί να δουλέψει ως εσωτερική δασκάλα στην οικογένεια ενός Άγγλου λόρδου, του σερ Γκίλμπερτ Γκαν, ο οποίος κινείται συνεχώς με το ιδιωτικό του αεροπλάνο μεταξύ χωρών και ηπείρων. Η σύζυγός του, πρώην μοντέλο, προσπαθεί να ανακαινίσει την έπαυλη στο κέντρο του Λονδίνου που έχουν αγοράσει και την επεκτείνει προς τα κάτω πηγαίνοντας όσο πιο βαθιά μπορεί. Η Άλισον, έχοντας χάσει το ένα της πόδι από μια ασθένεια, προσπαθεί να επιβιώσει ως ζωγράφος. Οι δύο κοπέλες θα έρθουν κατάφατσα με την κοινωνική αδικία, θα την βιώσουν στο πετσί τους, η μία απόφοιτος του καλύτερου πανεπιστήμιου της χώρας, να είναι ουσιαστικά καμαριέρα και η άλλη να μην έχει στον ήλιο μοίρα.

Ο Coe φέρνει συνεχώς στο προσκήνιο του μυθιστορήματός του, τις κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις της Βρετανίας. Οι κυβερνήσεις εναλάσσονται, από τον Μπλερ στον Κάμερον, αλλά τίποτα δεν αλλάζει. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι ανακαλύπτοντας συνεχώς νέους τρόπους πλουτισμού και αποφυγής της φορολογίας (ένας από τους δευτερεύοντες χαρακτήρες της ιστορίας, κάνει ακριβώς αυτή τη δουλειά, συμβουλεύει τους οικονομικούς μεγιστάνες πως να αποφύγουν την φορολογία), ενώ οι φτωχοί γίνονται ακόμα φτωχότεροι, ακούγοντας τον υπουργό Οικονομικών της χώρας να τους θυμίζει τον Τσώρτσιλ στον Β παγκόσμιο πόλεμο, λέγοντάς τους “αυτό, θα το αντιμετωπίσουμε όλοι μαζί”. Η χώρα βρίσκεται σε κατάρρευση, τονίζει με κάθε τρόπο στο βιβλίο του, ο πανέξυπνος συγγραφέας και το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι “να παίξεις το παιχνίδι τους” όπως με σκυμμένο το κεφάλι, παραδέχεται στην εμβρόντητη Ρέιτσελ, η παλιά της καθηγήτρια στην Οξφόρδη, η οποία εργάζεται πλέον με υψηλό μισθό σε ένα θολής κατεύθυνσης οργανισμό “κοστολόγησης ανθρώπινων συναισθημάτων”.


Οι αρκετοί χαρακτήρες και οι πολλές ιστορίες μοιρασμένες σε κεφάλαια, δείχνουν ασύνδετες μεταξύ τους, αλλά ο Coe τις ενώνει αριστοτεχνικά στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου του. Μέγας αφηγητής, καθηλώνει τον αναγνώστη και το μυθιστόρημα είναι τόσο σαγηνευτικό που δεν το αφήνεις από τα χέρια σου, όμως βρήκα το φινάλε λίγο βιαστικό σε σχέση με όλο αυτό που προηγήθηκε. Το μεταφυσικό στοιχείο που βάζει στην αφήγησή του, μπορεί να λειτουργεί άψογα στην αρχή με το εισαγωγικό κεφάλαιο της μικρής Ρέιτσελ και του αδερφού της, αλλά αργότερα γίνεται πολύ γκροτέσκο και υπερβολικό.

Ο συγγραφέας ακολουθώντας την μεγάλη Βρετανική παράδοση του σατιρικού μυθιστορήματος και της εκλεπτυσμένης ειρωνείας, κεντάει κυριολεκτικά στις σελίδες που ασχολείται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με την εξάπλωση του κουτσομπολιού με διαφορετικά μέσα από το παρελθόν, με την προχειρότητα που εξαπλώνεται μια είδηση μέσα σε δευτερόλεπτα, με την ανθρωποφαγία των μέσων μαζικής επικοινωνίας κάθε είδους. Σατιρίζει τα βραβεία κάθε είδους (είναι κορυφαία η σκέψη του για ένα “βραβείο των βραβείων”), τον εύκολο πλουτισμό, την δημιουργία τηλεοπτικών ειδώλων, την κενότητα των ανθρώπων.


Το βιβλίο του Coe είναι βέβαια βαθιά πολιτικό. Η Βρετανία σε κρίση, οικονομική και κυρίως ανθρωπιστική, με τα οικονομικά και πολιτικά παιχνίδια να κυριαρχούν και την πλατιά μάζα των ανθρώπων να βρίσκονται ανίσχυροι μπροστά σ'αυτά που γίνονται. Εικόνες πολύ ισχυρές μέσα από την ολοζώντανη και φρέσκια αφήγηση του ικανότατου συγγραφέα περνάνε μπροστά από τα μάτια μας, οι τράπεζες τροφίμων, η ανεργία, η λαμογιά, η εκμετάλλευση. Η καλή εκπαίδευση δεν σημαίνει πια τίποτα, μας λέει ο Coe. Είτε έχεις τελειώσει την Οξφόρδη, είτε ένα ανώνυμο πανεπιστήμιο, είσαι αναλώσιμος και έρμαιο στα χέρια των οικονομικά ισχυρών - “όλοι θα έπρεπε να πάνε μια βόλτα μ' ένα αυτοκίνητο σαν αυτό, τουλάχιστον μια φορά. Μετά θα έχουν να αγωνίζονται για κάτι”, λέει ο οικονομικός cleaner του λόρδου Γκαν στην Ρέιτσελ σε μια εκπληκτική (από τις αρκετές του βιβλίου) σκηνή.

Μπορεί τα πολιτικά μηνύματα που περνάει ο συγγραφέας να φαίνονται υπεραπλουστευμένα – οι πλούσιοι είναι όλοι κακοί και μοχθηροί, αδιάφοροι και μόνο με ένα σκοπό: να γίνουν πλουσιότεροι, οι υπόλοιποι έχουν πάντα ελαφρυντικά – αλλά ίσως και αυτός να είναι ένας εύστοχος τρόπος να αφηγηθείς τέτοιες καταστάσεις, διότι αυτό που κάποτε θεωρείτο γκροτέσκο, δεν είναι παρά η απλή καθημερινότητα.


Το μυθιστόρημα μπορεί να θεωρηθεί (αρκετά χαλαρά βέβαια) ως συνέχεια (sequel) του έξοχου “Τι ωραίο πλιάτσικο με την αδίστακτη οικογένεια Γουίνσο εκείνου του βιβλίου, να πρωταγωνιστεί κι εδώ, μόνο που οι συνθήκες πλέον είναι λίγο διαφορετικές και νέα κόλπα κυριαρχούν. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι το ίδιο, Θατσερισμός τότε, Νεοφιλελευθερισμός τώρα και η αδίστακτη οικογένεια είναι πλέον οι Γκαν, της επίδειξης και του συσσωρευμένου πλούτου που δεν ξέρουν πως να τον ξοδέψουν. 


Το βιβλίο δεν φθάνει βέβαια στο ποιοτικό επίπεδο του “Τι ωραίο πλιάτσικο”, αλλά είναι πολύ καλό και οι αρετές του είναι πολύ περισσότερες από τα ελαττώματά του. Ο Coe παραμένει μεγάλος αφηγητής και ξέρει τον τρόπο να κερδίζει τον αναγνώστη του, ο οποίος απολαμβάνει την ανάγνωση και ταυτόχρονα προβληματίζεται καθώς ο συγγραφέας (όπως και κάθε μεγάλος δημιουργός) γνωρίζει πως να περνάει (έστω και κραυγαλέα) το μήνυμα, ότι ο αριθμός 11, η κατοικία του  εκάστοτε υπουργού Οικονομικών, είναι πλέον το κέντρο των εξελίξεων και όχι το παραδοσιακό 10 της Ντάουνιγκ στριτ.


 
Τετάρτη, Ιανουαρίου 18, 2017
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιανουαρίου 18, 2017 | Permalink
Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ
“Μυθιστορία” ή “Μυθοπλαστικό ντοκουμέντο”, όποια ταυτότητα και αν του δώσεις, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, για το πολύ καλό βιβλίο του ποιητή, μεταφραστή, ιστορικού (και άλλων λογοτεχνικών ιδιοτήτων) Χάρη Βλαβιανού, με τίτλο “ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ” , (εκδ.Πατάκη, σελ. 541). Ουσιαστικά, προϊόν μυθοπλασίας που βασίζεται σε ιστορικά ντοκουμέντα, το βιβλίο είναι μια απόπειρα κατανόησης, ένα ψυχογράφημα του Αδόλφου Χίτλερ, με βάση την περίοδο εγκλεισμού του (Νοέμβριος '23-Δεκέμβριος '24), στις φυλακές Λάντμπεργκ για κάτι παραπάνω από ένα χρόνο.

Τον Νοέμβριο του 1923, ο Αδόλφος Χίτλερ συλλαμβάνεται και κλείνεται στις φυλακές του Λάντμπεργκ. Ανέλαβε την ευθύνη για το πραξικόπημα-οπερέτα σε μια μεγάλη μπυραρία του Μονάχου, όταν προσπάθησε με τους λίγους οπαδούς που τότε διέθετε, να ανατρέψει την Βαυαρική κυβέρνηση. Αφού κράτησε όμηρους τους τρεις ηγέτες του κρατιδίου όλη τη νύχτα, στην πορεία/παρέλαση της επόμενης ημέρας, βρήκαν απέναντί τους τις δυνάμεις του στρατού οι οποίες άνοιξαν πυρ. Με τους πρώτους πυροβολισμούς, ο Χίτλερ έπεσε στο έδαφος και προσπάθησε να διαφύγει, αλλά λίγες ημέρες αργότερα συνελήφθη μαζί με τους πιο στενούς του συνεργάτες (στρατηγός Λούντεντορφ, Ρεμ, Γκαίρινγκ, Ες και άλλοι).

Στο Λάντμπεργκ ο Χίτλερ θα παραμείνει έγκλειστος με συνθήκες ιδιαίτερα άνετες για την εποχή και την κατάσταση. Θα απολαύσει την συμπάθεια του διευθυντή των φυλακών, την ευγένεια των δεσμοφυλάκων του και την ηρωοποίηση από τους οπαδούς του, οι οποίοι θα αυξηθούν σημαντικά μετά την δίκη του, στην οποία ο (μάλλον ομοϊδεάτης) δικαστής, θα τον αφήσει να εκφωνήσει ένα μακροσκελή λόγο αντί της συνήθους απολογίας. Θα καταδικαστεί σε πενταετή φυλάκιση, γλυτώνοντας την απέλαση ή την βαρύτερη ποινή και θα αποφυλακιστεί με απονομή χάριτος μετά από ένα χρόνο.

Στην περίοδο του εγκλεισμού του, ο Χίτλερ σύμφωνα με την πλειονότητα των ιστορικών πηγών, κρατούσε ημερολόγιο. Το ημερολόγιο αυτό είτε έχει χαθεί, είτε έχει καταστραφεί. Την ίδια εποχή υπαγόρευε στους συνεργάτες του (κυρίως στον Ρούντολ Ες) τον πρώτο τόμο του “ευαγγελίου του Ναζισμού”, “Ο αγών μου” (“Mein Kampf”), το κάθε κεφάλαιο δε που ολοκλήρωνε, το διάβαζε στους άμεσους συνεργάτες του. 
Στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του καταστροφικού Β Παγκοσμίου πολέμου, έγινε πολλή και μεγάλη συζήτηση γύρω από αυτά τα ημερολόγια, τα οποία παρά τις προσπάθειες πλαστογράφησης διαφόρων, δεν έχουν βρεθεί και θεωρούνται οριστικά κατεστραμμένα.

"Είδα ένα φρικτό όνειρο. Ήμουν με τον Ες σε μια εξοχή κάπου στα περίχωρα του Μονάχου και περπατούσαμε πλάι στην όχθη ενός μικρού ποταμού, όταν ξαφνικά αποφασίσαμε να πέσουμε στα νερά του για να κολυμπήσουμε. Ο Ες γδύθηκε με αργές αβίαστες κινήσεις και βούτηξε πρώτος. Λίγο μετά τον ακολούθησα και εγώ. Οσα διαδραματίστηκαν μεταξύ μας ενώ κολυμπούσαμε, αλλά κυρίως μετά, ήταν τόσο αποτρόπαια, που μου είναι αδύνατον έστω και να αποτολμήσω την αχνή περιγραφή του. Σήμερα ντρεπόμουν τόσο πολύ που απέφυγα να τον συναντήσω. Κλείστηκα στο κελί μου και αρνήθηκα να βγω έξω. Ζήτησα από τον φύλακα να μου φέρει φαγητό εδώ. Αν και προσπαθώ να ξεχαστώ ξεφυλλίζοντας τις χθεσινές εφημερίδες, κάποιες σκηνές έρχονται πάλι και πάλι στον νου μου και με ταράζουν φοβερά. Γιατί να δω αυτό το όνειρο; Θα προσπαθήσω να κλείσω για λίγο τα μάτια, με την ελπίδα να έρθει κάποιο άλλο όνειρο για να σβήσει το χθεσινό."

Ο Βλαβιανός στο βιβλίο του φτιάχνει μια μυθοπλασία στηριγμένη στις ιστορικές πηγές, τονίζοντας εξαρχής ότι δεν προσπαθεί να κάνει αναπαράσταση του εγκλεισμού αλλά μια φανταστική ημερολογιακή καταγραφή της καθημερινότητας του Χίτλερ, αυτόν τον ένα χρόνο που έμεινε μέσα στη φυλακή. Χρησιμοποιεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ανατέμνοντας την προσωπικότητα του μελλοντικού δικτάτορα.

Ο Χίτλερ ξεγυμνώνεται μέσα από την επανάληψη και την μονοτονία του εγκλεισμού του. Αποκαλύπτεται ένας άνθρωπος θρασύδειλος και εμφανώς διαταραγμένος, μονομανής, εγωπαθής με κρυφές και καταπιεσμένες τάσεις ομοφυλοφιλίας, ο μύθος του "βιβλιοφάγου" δικτάτορα καταρρίπτεται, όταν βλέπουμε έναν άνθρωπο, ο οποίος αναμασάει πασαλείμματα από βιβλία που δεν τα διαβάζει ολόκληρα αλλά επιλέγει ορισμένα αποσπάσματά τους, για να χρησιμεύσουν στον σκοπό του. Οι εμμονές του τον κατακυριεύουν, οι Εβραίοι, η θεωρία του “ζωτικού χώρου”, η αντιπάθειά του για τους πολιτικούς καριέρας, για τις μειονότητες, η υιοθέτηση ακόμα και διαπιστωμένα ψεύτικων πηγών (όπως τα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”) για να ενδυναμώσουν την ναζιστική ιδεολογία.

Κυριαρχούν στις καταγραφές αυτού του φανταστικού ημερολογίου, η λατρεία για την μάνα, η ντροπή και απέχθεια για τον καταπιεστικό πατέρα, η υποστήριξη της οικογένειας Βάγκνερ και άλλων, η ταύτιση με τις απόψεις ιδεολόγων του εθνικισμού παγκοσμίως, η λατρεία για τον Νίτσε (χωρίς να τον καταλαβαίνει απόλυτα), για τα σύμβολα που θα του χρησιμεύσουν αργότερα στην προπαγάνδα. Ο Χίτλερ παρουσιάζεται με όλα τα στοιχεία του “χαρισματικού ηγέτη” (με την Βεμπεριανή έννοια) διαθέτοντας την πειθώ και την ικανότητα “αποπλάνησης” των υποστηρικτών του, οι οποίοι είναι αφοσιωμένοι και τον ακολουθούν θαυμάζοντάς τον και χωρίς να τον κρίνουν. Έχει (όπως και κάποιοι από τους “χαρισματικούς ηγέτες” της ιστορίας) δε την ικανότητα να εκμεταλλεύεται την κρίση της κοινωνίας, προσφέροντας μια θεωρία υπέρβασής της και δημιουργώντας μια διαφορετική νομιμότητα μεταβάλλοντας την παραδοσιακή τάξη πραγμάτων και δημιουργώντας μια καινούρια.

"Ο πατέρας μου ήταν ένας αχρείος κια ο πατέρας του, ο παππούς μου, ένας άγνωστος! Άλλοι λένε πως ήταν ο μυλωνάς του χωριού, άλλοι ο αδελφός του, που ήταν πιο ευκατάστατος. Κάποια βδελυρά υποκείμενα φτάνουν στο σημείο να ισχυρίζονται κάτι τόσο σιχαμένο που δεν τολμώ καν να το σκεφτώ. Όλες οι αγαπημένες γυναίκες της οικογένειάς μου - γιαγιά, μητέρα, εξαδέλφη - ήταν υπηρέτριες!Με τέτοιο παρελθόν πως θα εμφανιστώ ενώπιον του λαού μου να διεκδικήσω την ψήφο του; Θα εμπιστευτούν έναν χωριάτη από την Αυστρία με τόσο σκοτεινό παρελθόν; Πρέπει να επινοήσω έναν άλλο Χίτλερ, που να δικαιώνει αυτό το οποίο είμαι τώρα. Όλοι οι μεγάλοι άνδρες ξαναγράφουν το βιβλίο της ζωής τους. Με εξαίρεση τη μητέρα μου, δεν μου άξιζαν αυτοί οι πρόγονοι. Θα τους διαγράψω από όλα τα επίσημα έγγραφα. Θα διαγράψω και από τον χάρτη το άθλιο αυτό χωριό που με γέννησε."

Διατρέχοντας αυτό το μυθοπλαστικό ημερολόγιο, ο αναγνώστης δεν μπορεί να αποφύγει την αναγωγή στην σύγχρονη παγκόσμια πραγματικότητα, με την άνοδο του λαϊκισμού και της δημαγωγίας, με την άνοδο της ακροδεξιάς στις περισσότερες χώρες, με την ανάδειξη συμπλεγματικών προσωπικοτήτων στην ηγεσία σημαντικών χωρών, με την υιοθέτηση (μέσω της εξάπλωσης των social media) της πιο εξωφρενικής προπαγάνδας και της πιο ακραίας είδησης.

Πυκνογραμμένο και συμπαγές (δείγμα της ποιητικής του θητείας και πολύχρονης ενασχόλησης), το απαιτητικό βιβλίο του Βλαβιανού, οξυδερκές και γεμάτο χιούμορ είναι σε πολλά σημεία του συναρπαστικό. Η αφηγηματική δε ικανότητα του συγγραφέα, η έμφαση στη λεπτομέρεια και στη σημειολογία των κινήσεων εντυπωσιάζουν. Ο πολυσχιδής και πολυδιάστατος συγγραφέας μας χαρίζει ένα χρήσιμο και πολύτιμο ανάγνωσμα που πρέπει να διαβαστεί με προσοχή και σκέψη, όχι μόνο για αυτά που περιγράφει αλλά και για αυτά που υπονοεί. 


 
Τετάρτη, Ιανουαρίου 11, 2017
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιανουαρίου 11, 2017 | Permalink
Ο Κάφκα στην ακτή
Ένας έφηβος που το σκάει από το σπίτι για να βρει τον εαυτό του, ένας ηλικιωμένος χαμηλής νοημοσύνης που έχει την ικανότητα να συνομιλεί με τις γάτες και να προκαλεί φυσικά φαινόμενα, μια γάτα που ακούει όπερα, ένας δολοφόνος γατών που ακούει στο όνομα Τζόνι Γουόκερ, μια υπέροχη γυναίκα που έχει ένα βασανισμένο παρελθόν, ένας νεαρός που αποδεικνύεται κοπέλα εγκλωβισμένη σε λάθος σώμα, ένας νταβατζής που έχει τη μορφή του συνταγματάρχη Σάντερς των KFC, μια εκπάγλου καλλονής πόρνη που απαγγέλει Μπερξόν, μια μαγική πέτρα που είναι και το κλειδί ενός άλυτου μυστηρίου, ένας (καρτουνίστικος) νεαρός οδηγός φορτηγού που ζει μια περίεργη περιπέτεια, μια εκπληκτική βιβλιοθήκη και ένα δάσος που κρύβει μυστικά. 
Όλα αυτά συμπλέουν και εναλλάσσονται στο μυθιστορηματικό σύμπαν που πλάθει (όχι πάντα με την ίδια επιτυχία) ο σπουδαίος Ιάπωνας συγγραφέας Χαρούκι Μουρακάμι (Κιότο,1949), στο μυθιστόρημά του “Ο ΚΑΦΚΑ ΣΤΗΝ ΑΚΤΗ” (“Kafka on the shore”), (Εκδ. Ψυχογιός, ωραία μετάφρ. (από τα Αγγλικά) Α.Μαντόγλου, σελ.716).

"Είναι όλα θέμα φαντασίας. Η ευθύνη μας αρχίζει μαζί με την ικανότητά μας να φανταζόμαστε. Όπως είπε και ο Γέιτς: στα όνειρα αρχίζει η ευθύνη. Αν το αντιστρέψεις, θα μπορούσες να πεις ότι αν δεν υπάρχει η ικανότητα της φαντασίας, δεν υπάρχει ευθύνη."

Το μυθιστόρημα είναι ίσως το πιο αλλόκοτο στην (μεγάλη) βιβλιογραφία του συγγραφέα. Ουσιαστικά κινείται σε δύο άξονες και με τα κεφάλαια να εναλλάσσονται από τον ένα στον άλλο με τους δύο ήρωες/πρωταγωνιστές της ιστορίας να κινούνται σε παράλληλες διαδρομές.
Ο "Κάφκα στην ακτή" στο μυθιστόρημα του Μουρακάμι, είναι ένα παλιό ποπ τραγούδι, είναι κι ένας πίνακας που έχει ιδιαίτερη σημασία, Κάφκα έχει επιλέξει να τον φωνάζουν κι ο 15άχρονος ήρωας του βιβλίου που φεύγει από το σπίτι του την ημέρα των γενεθλίων του. Ζούσε με έναν καταπιεστικό καλλιτέχνη πατέρα και χωρίς μητέρα, η οποία τους είχε εγκαταλείψει παίρνοντας μαζί της την μεγαλύτερη αδερφή του. Ο Κάφκα αισθάνεται συνεχώς ένα κενό στη ζωή του, ενώ, από τις δυο τους, δεν έχει καμία ανάμνηση, έχει δε μια ισχυρή πεποίθηση ότι θα υλοποιηθεί η "κατάρα" που εκστόμισε ο πατέρας-τέρας του, σε ανύποπτο χρόνο, ότι εκείνος (ο Κάφκα) θα συνευρεθεί ερωτικά και με την μία και με την άλλη. Ο Κάφκα (ο οποίος ως μονήρες παιδί "συνομιλεί" με έναν φανταστικό χαρακτήρα, μια εσωτερική φωνή που έχει πλάσει και τον αποκαλεί "Κρόου"), μετά από μια μακριά διαδρομή προς το Νότο, θα καταλήξει σε μια μικρή πόλη όπου οι συμπτώσεις θα τον φέρουν σε μια ιδιωτική βιβλιοθήκη. Εκεί θα συναντήσει έναν εκλεπτυσμένο και μορφωμένο νεαρό, μερικά χρόνια μεγαλύτερό του, τον Όσιμα που αποδεικνύεται ότι είναι ένα κορίτσι που ντύνεται και κινείται σαν αγόρι, ενώ η υπεύθυνη της βιβλιοθήκης είναι η αινιγματική και ιδιαίτερα ελκυστική 50άρα μις Σαέκι που έζησε μια ερωτική ιστορία στο παρελθόν, η οποία της έχει σημαδέψει τη ζωή. Στην βιβλιοθήκη ο Κάφκα φαίνεται να έχει βρει το ιδανικό μέρος γι' αυτόν και η πρόταση να εργαστεί εκεί, δείχνει να του λύνει πολλά προβλήματα.

Ο έτερος ήρωας του μυθιστορήματος, είναι ο γηραιός κύριος Νακάτα, ο οποίος ως παιδί, κατά την διάρκεια του πολέμου, είχε μια τραγική εμπειρία. Η δασκάλα τους είχε πάει εκδρομή στο δάσος και καθώς σταμάτησαν να ξεκουραστούν σε κάποιο ξέφωτο, όλα τα παιδιά λιποθύμησαν ξαφνικά μπροστά στα εμβρόντητα μάτια της δασκάλας τους. Όλα σηκώθηκαν μετά από λίγη ώρα, με κενό στη μνήμη τους αλλά χωρίς να παρουσιάζουν εμφανή σημεία κάποιας ασθένειας. Μόνο ο Νακάτα έπεσε σε κώμα, από το οποίο συνήλθε μετά από αρκετές εβδομάδες, χωρίς όμως να είναι πλέον το πανέξυπνο αγοράκι που ήταν πριν. Για την ακρίβεια ο εγκέφαλός του ήταν τελείως άδειος και δεν μπόρεσε ποτέ να επανέλθει παραμένοντας ένα άτομο λίγο αργό νοητικά, αφελές και με αντιδράσεις παιδικές. Η οικογένειά του τον απομόνωσε και ζούσε με ένα πενιχρό επίδομα, το οποίο όμως του ήταν αρκετό καθώς δεν είχε ανάγκες. Για να συμπληρώσει το εισόδημά του, έβρισκε χαμένες γάτες στην γειτονιά, καθώς είχε την μοναδική ικανότητα να επικοινωνεί μαζί τους και να μιλάει την γλώσσα τους. Ψάχνοντας μια γάτα, θα συναντήσει έναν περίεργο τύπο, που αυτοαποκαλείται Τζόνι Γουόκερ και ο οποίος σκοτώνει γάτες και κρατάει τα κεφάλια τους στο ψυγείο, "συλλέγει τις ψυχές τους" όπως λέει για να φτιάξει ένα είδος αυλού! Μετά από μια επίδειξη της κτηνωδίας του, θα ζητήσει από τον Νακάτα να τον σκοτώσει - δίνοντάς του και το μαχαίρι - για να τον απαλλάξει επιτέλους από τη ζωή του και ο τελείως φρικαρισμένος ηλικιωμένος θα το κάνει, έχοντας έρθει στα όριά του. Κάτω από την επίδραση αυτού του ισχυρού σοκ, ο Νακάτα νιώθει την ανάγκη να φύγει μακριά. Κατευθύνεται κι εκείνος προς το Νότο για να βρει μια θαυματουργή πέτρα χωρίς να ξέρει πως και που. Θα φθάσει στην ίδια πόλη που είναι κι ο νεαρός Κάφκα, που κατά σύμπτωση γειτονεύει με το δάσος όπου μικρός είχε χάσει τις αισθήσεις του.

"Μερικές φορές το πεπρωμένο είναι σαν μια μικρή αμμοθύελλα που αλλάζει συνεχώς κατεύθυνση. Κι εσύ μπορεί να αλλάξεις κατεύθυνση, αλλά η αμμοθύελλα σε κυνηγάει. Στρίβεις ξανά, η αμμοθύελλα όμως σε ακολουθεί και συνεχίζεις ακατάπαυστα, σαν να χορεύεις ένα δυσοίωνο χρό με τον θάνατο, λίγο πριν ξημερώσει. Γιατί; Επειδή αυτή η αμμοθύελλα δεν ήρθε από κάπου μακριά, δεν είναι κάτι που δεν έχει καμία σχέση μ' εσένα.
Αυτή η αμμοθύελλα είναι εσύ. Βρίσκεται μέσα σου. Έτσι, δεν έχεις παρά να της παραδοθείς, να μπεις μέσα της, να κλείσεις τα μάτια σου και να βουλώσεις τα αυτιά σου, για να μη περάσει μέσα σου η άμμος, και βήμα βήμα να τη διασχίσεις. Δεν υπάρχει ήλιος εκεί, ούτε φεγγάρι, ούτε πυξίδα, καμία αίσθηση του χρόνου. Μόνο η υπέροχη λευκή άμμος που στροβιλίζεται και υψώνεται ψηλά στον ουρανό σαν σκόνη από κονιορτοποιημένα οστά. Μια τέτοια αμμοθύελλα πρέπει να φανταστείς."

Η μοίρα παίζει ιδιαίτερο ρόλο στις ενέργειες των δύο ηρώων. Μπορεί να μη συναντιούνται κατά τη διάρκεια του βιβλίου, αλλά οι ζωές τους ακολουθούν παράλληλες διαδρομές. Το υπερφυσικό πλαίσιο διατρέχει το μυθιστόρημα που όσο παράλογο και αλλόκοτο κι αν γίνεται σε ορισμένες στιγμές, προσφέρει αναγνωστική απόλαυση, δείγμα της μεγάλης ικανότητας του Μουρακάμι στην αφήγηση και στην δημιουργία ατμόσφαιρας μέσα στην οποία βυθίζεσαι ακολουθώντας τις παράξενες (το λιγότερο) περιπέτειες των ηρώων του.

Επηρεασμένος ιδιαίτερα από τον Σάλιντζερ, τον οποίον έχει μεταφράσει στα Ιαπωνικά, ο Μουρακάμι προσπαθεί να πλάσει έναν άλλον, διαφορετικό Χόλντεν Κόνφιλντ ("The catcher in the rye"), και κάποιες στιγμές το καταφέρνει, αν και προσωπικά προτιμώ ως ήρωα τον (πολλές φορές σπαρακτικό) Νακάτα που όσο περίεργη και αν φαίνεται αρχικά η ιστορία του, μυθοπλαστικά εξελίσσεται περισσότερο από τον νεαρό Κάφκα. Βεβαίως η αρχαία τραγωδία (Σοφοκλής) και μυθολογία (μέσα από τις ιστορίες του Ηρόδοτου) και πιο συγκεκριμένα η ιστορία του Οιδίποδα διαπερνάει την ραχοκοκαλιά του βιβλίου. Ο συγγραφέας προσπαθεί να φτιάξει κάτι αντίστοιχο σε πιο μοντέρνα μορφή μόνο που χάνεται μέσα στις παραδοξότητες της ιστορίας του και στο μεταφυσικό πλαίσιο που νιώθεις ότι τον γοητεύει τόσο πολύ ώστε να δίνει μεγαλύτερη βάση στη δομή των ιστοριών που αφηγείται παρά στη ζωντάνια των χαρακτήρων/ηρώων του ή στην πειστικότητα των διαλόγων του που σε ορισμένα σημεία του βιβλίου είναι ιδιαίτερα αφελείς ζημιώνοντας το γενικό σύνολο.

Μπορεί ο ήρωας να αυτοαποκαλείται Κάφκα, αλλά ο τεράστιος Τσεχογερμανός συγγραφέας είναι ουσιαστικά απών από τα δρώμενα (για όποιον αναρωτιέται). Περισσότερο εμφανή βρήκα την λογοτεχνική παρουσία του Λιούις Κάρολ, αν και όπως σε όλα τα βιβλία του Ιάπωνα συγγραφέα βλέπουμε στοιχεία από την ποπ κουλτούρα της χώρας του όπως εκφράζεται μέσα από τα μάνγκα, αλλά και την μεγάλη δυτική επίδραση σε συγγραφείς που αναφέρονται, μουσικές που ακούγονται.

Γοητευτικό και ακαταμάχητο page-turner βέβαια, αλλά ουσιαστικά αδιέξοδο και άνισο θεματολογικά, σε μπερδεύει και σε κουράζει από τη μια, σε ελκύει και σε θαμπώνει από την άλλη, γεμάτο από πανέμορφες εικόνες, ωραίο χιούμορ και εξαιρετική ατμόσφαιρα. Ένα άνισο βιβλίο που έχει εκπληκτικές στιγμές, σελίδες αλλά και αρκετές που δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Είναι ουσιαστικά ένα νεανικό μυθιστόρημα (ιδιαίτερα δημοφιλές παγκοσμίως, στους φανατικούς του συγγραφέα), που απολαμβάνεις να διαβάζεις αν αφεθείς στον περίεργο και ιδιόμορφο κόσμο του χαρισματικού Ιάπωνα δημιουργού. Συνιστώ σε όποιον αποπειραθεί την ανάγνωσή του, όταν το ολοκληρώσει, να ξαναδιαβάσει την εισαγωγή, όπου εκεί βρίσκεται το κλειδί της όλης ιστορίας.





 
Πέμπτη, Ιανουαρίου 05, 2017
posted by Librofilo at Πέμπτη, Ιανουαρίου 05, 2017 | Permalink
Σταθμός έντεκα
Το καλό βιβλίο είναι πάνω από είδη και κατηγοριοποιήσεις, ετικέτες και μόδες. Αυτό μου ερχόταν συνεχώς στο μυαλό διατρέχοντας μαγεμένος  (και κάπου συγκινημένος), το εκπληκτικό μυθιστόρημα της σχετικά νέας συγγραφέως Emily St.John Mandel (1979, British Columbia, Καναδάς), με τίτλο “ΣΤΑΘΜΟΣ ΈΝΤΕΚΑ”, (Εκδ. Ίκαρος, μετάφρ. Β.Τζανακάρη, σελ. 449). Το βιβλίο που έχει την μορφή της “δυστοπίας” ή όπως αλλιώς λέγεται, της “μετα-Αποκαλυπτικής” λογοτεχνίας σε πρώτο επίπεδο είναι ένα μυθιστόρημα που στην αρχή νομίζεις ότι θα είναι  γεμάτο δράση αλλά τελικά αποδεικνύεται ένα υπέροχο κείμενο, που αναμιγνύει άψογα, το Σαιξπηρικό έργο, με τις Συμφωνίες του Μπετόβεν, με τα κόμικς και το Star Trek.


Ο Άρθουρ Λιάντερ, διάσημος και ιδιαίτερα ματαιόδοξος ηθοποιός πέφτει νεκρός από καρδιακή ανακοπή στη σκηνή ενός θεάτρου στο Τορόντο. Ερμήνευε τον Βασιλιά Ληρ και αυτός έμελλε να είναι ο τελευταίος ρόλος της ζωής του. Στο κοινό βρίσκεται ο Τζίβαν Σάντρι, πρώην παπαράτσο και κοσμικογράφος, που τώρα εργάζεται ως διασώστης. Προσπαθεί να τον σώσει χωρίς επιτυχία. Κάπου στα καμαρίνια, ένα μικρό κορίτσι, που συμμετέχει στην παράσταση, η Κίρστεν παρακολουθεί χωρίς να πολυκαταλαβαίνει τι γίνεται. Ο Τζίβαν φεύγει από το θέατρο και καθ'οδόν προς το σπίτι του, δέχεται ένα τηλεφώνημα από έναν φίλο του γιατρό, ο οποίος του λέει επιτακτικά να κλειστεί σπίτι του, και να προμηθευτεί τρόφιμα διότι ένας θανατηφόρος ιός γρίπης εξαπλώνεται ταχύτατα.

"Ήταν το τέλος του κόσμου όπως τον ήξεραν" και σύμφωνα με τα στοιχεία 99.9% του πληθυσμού της γης έχει πεθάνει εντός δύο ή τριών ημερών. Γονείς δεν προλαβαίνουν να ενημερώσουν τα παιδιά τους ότι μεταφέρονται στο νοσοκομείο, άνθρωποι δεν φθάνουν ποτέ στα σπίτια τους, ο πανικός επικρατεί με πλιάτσικο και φόνους, λεηλασίες και μαζική φυγή από τις πόλεις. Το τέλος του πολιτισμού έρχεται βίαια και οι λιγοστοί επιζήσαντες πρέπει να επιβιώσουν σε ένα κόσμο τελείως διαφορετικό. Οι χώρες όπως τις ξέρουμε δεν υπάρχουν πια, καθώς και σύνορα μεταξύ τους. Πόλεις δεν υπάρχουν ούτε βέβαια φάρμακα – μπορείς να πεθάνεις πλέον ακόμα και απο μια γρατζουνιά στο χέρι, από μια πληγή, από ένα δάγκωμα σκύλου.  Τα αυτοκίνητα δεν μπορούν να κινηθούν, ενώ τα αεροπλάνα που βρίσκονται στα αεροδρόμια χρησιμεύουν ως υπνωτήρια, κήποι και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς.

Είκοσι χρόνια αργότερα, μια περίεργη ομάδα καλλιτεχνών διασχίζει την Αμερικανική ήπειρο, δίνοντας παραστάσεις όπου βρει κοινότητες ανθρώπων που ζουν μαζί. Είναι η “Περιπλανώμενη Συμφωνία”, και παίζουν έργα του Σαίξπηρ, ενώ δίνουν και μουσικές συναυλίες με έργα του Μπετόβεν. Μέλος και βασική πρωταγωνίστρια των θεατρικών παραστάσεων, η Κίρστεν που ως κοριτσάκι είχε ένα πέρασμα από τον μοιραίο “Βασιλιά Ληρ”, την τελευταία παράσταση του Άρθουρ Λίαντερ, και τελευταίου έργου που παίχτηκε ποτέ στην πόλη που ονομαζόταν Τορόντο. Η Κίρστεν είναι πλέον γυναίκα με τα δύο μαχαίρια να είναι το τατουάζ της, υποδηλώνοντας ότι έχει σκοτώσει δύο ανθρώπους. Έτσι κι αλλιώς όλα τα μέλη της “Περιπλανώμενης Συμφωνίας” οπλοφορούν και φυλάνε τις άμαξές τους σαν να βρίσκονται σε ταινίες γουέστερν. Η Κίρστεν έχει στην κατοχή της, δύο τεύχη από ένα κόμικ με τίτλο “Δρ Έντεκα”, που της είχε δώσει ο Αρθουρ Λίαντερ σ' εκείνη την παράσταση του Ληρ, δεν ξέρει ποιος τα είχε φτιάξει, ενώ η μνήμη της δεν την βοηθάει να θυμηθεί γιατί της τα είχε χαρίσει ο ηθοποιός. Τώρα πλέον έχει απομνημονεύσει από τις πολλές αναγνώσεις αυτά τα κόμικ επιστημονικής φαντασίας που έχουν ψιλοκαταστραφεί από την πολλή και συνεχή χρήση. Στην πρώτη σελίδα, στο κάτω μέρος της εικόνας, μια πρόταση: “Στεκόμουν κοιτάζοντας από ψηλά το κατεστραμμένο μου σπίτι και προσπαθούσα να ξεχάσω πόσο γλυκιά ήταν η ζωή στη Γη.”


Η ζωή (όποια κι αν είναι αυτή) όμως είναι ακόμα “γλυκιά”. Η ανατολή και η δύση παραμένουν γοητευτικές, η φύση οργιάζει, ενώ η απόλαυση που αναδύεται από τα έργα του Σαίξπηρ, για τους ηθοποιούς και περισσότερο για τους ταλαιπωρημένους ανθρώπους των κοινοτήτων ακόμα μεγαλύτερη. Κίνδυνοι όπως είναι φυσικό, παραμονεύουν συνεχώς και οι σαλεμένοι είναι ακόμα πιο επικίνδυνοι από παλιά γιατί πάντα βρίσκουν ανθρώπους να τους πιστεύουν και να τους ακολουθούν.
Η αφήγηση της Σεντ Τζον-Μάντελ εναλλάσσεται μεταξύ παρόντος μυθιστορηματικού χρόνου και παρελθόντος, δεν ακολουθεί γραμμική φορά. Η πορεία της “Περιπλανώμενης Συμφωνίας” προς ένα παλιό αεροδρόμιο (εκεί που έχουν ακούσει κι ότι υπάρχει ένα "μουσείο πολιτισμού") των μεσοδυτικών πολιτειών των πρώην Η.Π.Α., όπου πιστεύουν ότι θα βρουν κάποια παλαιότερα μέλη τους και μια μεγαλύτερη κοινότητα ανθρώπων εναλλάσσεται με τη διήγηση της ζωής του Άρθουρ Λίαντερ, του παλιού του φίλου Κλαρκ, της πρώτης συζύγου του ηθοποιού, της Μιράντας και του αινιγματικού διασώστη, του Τζίοβαν.

"Κόλαση είναι η απουσία των ανθρώπων που λαχταράς."

Οι δύο χαρακτήρες, του Αρθουρ Λίαντερ και της Κίρστεν είναι οι δύο άξονες πάνω στους οποίους στηρίζεται το μυθιστόρημα της Καναδής συγγραφέως, ο ένας είναι το παρελθόν, ο κόσμος που δεν υπάρχει πλέον και η νέα (ακόμα) κοπέλα είναι το παρόν, ο κόσμος της συνεχούς μάχης και της ανάγκης για επιβίωση. Ξένοι κριτικοί παρομοιάζουν το βιβλίο με το αριστουργηματικό “Ο άτλας του ουρανού” του Μίτσελ καθώς τα συνεχή φλας μπακς επιτρέπουν τις θεματικές συνδέσεις μέσα στον χρόνο.

Στον “Σταθμό Έντεκα” έχουμε συναισθηματικό βάθος, όπου η συγγραφέας εστιάζει στις προσωπικές σχέσεις, είναι χαρακτηριστικό δε, ότι οι πιο ευδιάκριτοι χαρακτήρες του βιβλίου είναι όσοι συνδέονται με την ζωή του Άρθουρ Λίαντερ, πρώην σύζυγοι (με την ευαίσθητη Μιράντα να δεσπόζει), παλαιοί φίλοι (όπως ο Κλαρκ) ή ο διασώστης Τζίβαν. Όπως σε κάθε δυστοπικό μυθιστόρημα βέβαια δεν λείπουν τα κλισέ του είδους, τα οποία όμως δεν ενοχλούν καθώς η συγγραφέας ισορροπεί θαυμάσια μεταξύ δράσης και συναισθήματος, περιπέτειας δρόμου και στοχασμού.
Τι σημαίνει “ευτυχία”, “μνήμη”, έννοιες που πρέπει να επανεξεταστούν μετά από μια καταστροφή όταν πρέπει να κάνεις επανεκίνηση στη ζωή σου και όταν όλα τα δεδομένα έχουν αλλάξει θίγονται συνεχώς και επανέρχονται στους διαλόγους του βιβλίου ερχόμενα σε αντίθεση με την γεμάτη πόζα και κενότητα ζωή λίγο πριν την καταστροφή.

"Πλέον το ήξερε ήδη από πολύ καιρό ότι οι αλλαγές που συνέβησαν δεν θα αναστρέφονταν, ωστόσο, η συνειδητοποίηση αυτή έκανε πιο έντονες τις αναμνήσεις του. Η τελευταία φορά που έφαγα παγωτό χωνάκι σε ένα πάρκο στη λιακάδα. Η τελευταία φορά που χόρεψα σε κλαμπ. Η τελευταία φορά που είδα λεωφορείο να κινείται. Η τελευταία φορά που επιβιβάστηκα σε αεροπλάνο που δεν είχε μετατραπεί σε χώρο κατοικίας - σε αεροπλάνο που απογειώθηκε. Η τελευταία φορά που έφαγα πορτοκάλι."

Σίγουρα τα κεφάλαια που αφορούν την μετα-αποκαλυπτική κατάσταση, δεν είναι τα πιο επιτυχημένα του μυθιστορήματος, καθώς έχουμε διαβάσει πολύ πιο πειστικά βιβλία, όπως “Ο δρόμος” του Κ.Μακάρθι ή το εμβληματικό “Όρυξ και Κρέικ” της Άτγουντ, αλλά η σύνδεση που πραγματοποιεί η Σεντ Τζον-Μάντελ με το παρελθόν είναι εξαιρετική, ενώ αυτό που συνεχώς τονίζει, ότι η τέχνη και η συντροφικότητα θα διασωθούν είναι γοητευτικά αφοπλιστικό. Η συγγραφέας επηρεασμένη πολύ από τον κινηματογράφο "ντύνει" τους χαρακτήρες στη νέα εποχή, όπως παρουσιάζονται οι ηθοποιοί των Mad Max (μόνο που εδώ το σκηνικό δεν είναι οι Αυστραλέζικες έρημοι αλλά τα δάση της Βόρειας Αμερικής), ενώ και οι σκηνές δράσης θυμίζουν τέτοιου είδους ταινίες. Το φινάλε δένει αρμονικά με το υπόλοιπο σύνολο, καθώς οι ιστορίες ολοκληρώνονται με ήρεμο τρόπο χωρίς να υπάρχει καμιά σούπερ αποκάλυψη ή ανατροπή, απλά εστιάζοντας στις μικρές πολύτιμες στιγμές που σου χαρίζει η ζωή.

"Ars long, vita brevis". Τα έργα του Σαίξπηρ επιβίωσαν της πανούκλας στο Λονδίνο του καιρού του, αναφέρει η συγγραφέας, πως να μην επιβιώσουν και τώρα, όπως και οι μουσικές του Μπετόβεν και άλλων, ενώ ακόμα και οι πιο pop μορφές τέχνης (τα κόμικς, το σινεμά) θα βοηθήσουν κι αυτές. Όσο υπάρχει ζωή θα υπάρχει και πολιτισμός όπως και αντίθετα, αυτό είναι το μήνυμα που περνάει αυτό το υπέροχο νοσταλγικό μυθιστόρημα της ύψιστης ανθρωπιάς γραμμένο με υπέροχο και (πολλές φορές) σπαρακτικό ύφος από μια συγγραφέα που υπόσχεται πολλά.