Πέμπτη, Φεβρουαρίου 16, 2017
posted by Librofilo at Πέμπτη, Φεβρουαρίου 16, 2017 | Permalink
Απόκρυφο Βερολίνο
Βερολίνο
του μεσοπολέμου, εποχή της "Δημοκρατίας της Βαϊμάρης", οικονομική
κρίση και ανεργία, πολιτική αστάθεια και αναβρασμός, αλλά και ξέφρενη
διασκέδαση σαν να μην υπάρχει αύριο. Σ' αυτό το κλίμα μας μεταφέρει η πολύ
ωραία νουβέλα του (μάλλον λησμονημένου) Γερμανού συγγραφέα Franz Hessel (Στετίνο 1880 – Νότια Γαλλία 1941),
με τίτλο “ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ” (“Heimliches Berlin”),
(εκδ. Κριτική, μετάφρ. Α.Στραγαλινός, σελ. 159).
Μια
ταραγμένη εποχή, όπου η ηττημένη του Α παγκόσμιου πολέμου Γερμανία, προσπαθεί
να μαζέψει τα κομμάτια της, οι κυβερνήσεις πέφτουν και οι περισσότεροι πρώην
πλούσιοι ή μεγαλοαστοί έχουν καταστραφεί οικονομικά και προσπαθούν να ζήσουν τη
ζωή στα άκρα, αδιαφορώντας για το αύριο που ξημερώνει ζοφερό.
“Μετά ήρθε
η οικονομική κρίση. Χάσαμε όλη την περιουσία που είχαμε κληρονομήσει και
αναγκαστήκαμε να ζούμε από το μισθό μου. Δεύτερο παιδί ήταν αδύνατον να
αποκτήσουμε, καθώς μόλις και μετά βίας ήμασταν σε θέση να καλύπτουμε τα
απαραίτητα για τη φροντίδα και την ένδυση της χαριτωμένης νηπιακής Αυτού
Μεγαλειότητας. Μάθαμε σιγά σιγά να απομακρυνόμαστε διακριτικά απ' ό,τι κάποτε
ήταν ιερό οικείο πάθος, και αυτή η απεξάρτηση, αυτός ο περιορισμός και η
προσοχή, με απομόνωσαν εσωτερικά και με αποξένωσαν όχι μόνο από τη γυναίκα μου,
αλλά και απ' όλες τις γυναίκες. Είναι φρικτό όταν ο πόθος τσακίζεται και
εξαϋλώνεται αντί να ολοκληρώνεται. Τότε θέλει να σκοτώσει, αφού δεν μπορεί να
δώσει άλλη ζωή. Και όταν δεν καταστρέφει, αλλά ούτε και καταστρέφεται,
μετατρέπεται σε πλανεμένο απομεινάρι της ίδιας του της υπερβολής, σ' ένα μείγμα
μίσους και κουρασμένης τρυφερότητας.”
Ένα ερωτικό
τρίγωνο βρίσκεται στο επίκεντρο της ιστορίας που περιγράφει ο Έσελ. Ο νεαρός
Βέντελιν, κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, καταγόμενος από αριστοκρατική
οικογένεια της επαρχίας, αδυνατώντας να βρει μια μόνιμη εργασία ανάλογη της
θέσεώς του, ετοιμάζεται να επιστρέψει στην πατρική γη. Γυναίκες και άντρες των
κοσμικών κύκλων είχαν υποκύψει στη γοητεία του· όπως εξάλλου του είχαν πει: “το
επάγγελμά του ήταν να είναι όμορφος” και έτσι περιέφερε την ύπαρξή του από
πάρτι σε πάρτι και από νυκτερινό κέντρο σε καφέ. Αυτός όμως ο τόσο θελκτικός
νεαρός, είχε μαγευτεί από την Καρόλα, την σύζυγο του καλύτερού του φίλου,
καθηγητή φιλολογίας, Κλέμενς Κέστνερ. Η Καρόλα που ασφυκτιά μέσα στον γάμο της,
έχοντας ουσιαστικά αναθέσει τη φροντίδα του παιδιού της στην αδερφή της, από τη
μια επιθυμεί διακαώς να ξεφύγει κάνοντας ένα ταξίδι στο εξωτερικό, από την άλλη
δεν μπορεί να εγκαταλείψει το παιδί της. Υπόσχεται στον αφελή Βέντελιν αυτό το
ταξίδι και την επόμενη ώρα, χαριεντίζεται με έναν πάμπλουτο τραπεζίτη, που την
κερνάει και την περιφέρει δεξιά κι αριστερά παρέα με την ερωμένη του. Ο Κλέμενς
αντιμετωπίζει καρτερικά την όλη κατάσταση, προσπαθώντας να δει με καθαρό μάτι
τα γεγονότα και αποδεχόμενος ότι δεν μπορεί να έχει πιθανότητες επιτυχίας παρά
μόνο, αφήνοντας την Καρόλα, να κινείται ελεύθερα.
Γύρω τους
διάφοροι τύποι μποέμ, ξεπεσμένες δούκισες και δούκες, κοσμικοί,
καλλιτεχνίζοντες και τυχοδιώκτες που ψάχνουν κάθε βράδυ που θα πάνε να
διασκεδάσουν, σε ποιο σπίτι γίνεται πάρτι, ποιο καμπαρέ θα επισκεφθούν. Οι
περισσότεροι άνεργοι, σχεδόν διαβιούν όπως όπως μέσα στην οικονομική κρίση.
Κανείς τους δεν αναρωτιέται για το αύριο, κανείς τους δεν βλέπει αυτό που
έρχεται, παρά μόνο ο ιδιόρρυθμος αλλά ψύχραιμος Κλέμενς παρατηρεί τον κόσμο της
καθημερινότητας και τον περιγράφει στον εμβρόντητο και αφελή Βέντελιν.
Η νουβέλα
του Hessel,
εκτυλίσσεται μέσα σε ένα ξέφρενο 24ωρο. Ο συγγραφέας μεταφέρει εξαιρετικά σε 13
“επεισόδια”, την ατμόσφαιρα του μποέμ Βερολίνου και με ολοζώντανες εικόνες
παρασύρει τον αναγνώστη σ' αυτόν το γκροτέσκο γαϊτανάκι των διαψευσμένων
ελπίδων, των υποσχέσεων και της χωρίς όρια διασκέδασης. Το Βερολίνο μέσα από
την γραφή του Έσελ αποκαλύπτεται ως μια πόλη με δύο πρόσωπα. Από τη μια η
γκρίζα και σπαρασσόμενη πόλη της κρίσης, της φτώχειας και της επερχόμενης
εθνικοσοσιαλιστικής θύελλας, από την άλλη το Βερολίνο της διασκέδασης, του
έρωτα και της αποπλάνησης. Μεστό και περιεκτικό ύφος, ειρωνεία και σαρκασμός, δύναμη
στον λόγο χαρακτηρίζουν το βιβλίο και μας αποκαλύπτουν έναν υπέροχο συγγραφέα (με
μια πολύ ταραγμένη και ενδιαφέρουσα ζωή), τον οποίο προσωπικά αγνοούσα.
“Όμως δεν
θα έπρεπε να συνταξιδεύουμε με γυναίκες, αλλά να τις συναντούμε σε όμορφους
σταθμούς, τις πιο εξαίσιες να τις βρίσκουμε στον προορισμό μας, εκεί που
βασιλεύει η γαλήνη, η υπέροχη, φαινομενική γαλήνη· την Κίρκη στο απομακρυσμένο
νησί, την Καλυψώ στο ιερό σπήλαιο, την Πηνελόπη με την επιστροφή στην πατρίδα.”
Όπως γράφει
ο μεταφραστής στο εξαιρετικό επίμετρό του, ο Franz Hessel (πατέρας του γηραιού κυρίου Στεφάν Εσέλ που πριν λίγα χρόνια εντυπωσίασε με την μπροσούρα του “Αγανακτήστε” την
Γαλλία), έγινε γνωστός στην Γερμανία του Μεσοπολέμου ως μεταφραστής, ποιητής
και χρονικογράφος του Βερολίνου. Ανήκε στην λογοτεχνική παρέα των Βάλτερ Μπένγιαμιν (με τον οποίο ήταν επιστήθιος φίλος), Ζίγκφριντ Κρακάουερ και
Σεμπάστιαν Χάφνερ. Πέθανε αυτοεξόριστος σε ένα καταυλισμό προσφύγων στη Νότια
Γαλλία το 1941, όπου ήταν έγκλειστος για δύο μήνες μαζί με άλλους Γερμανούς
διανοούμενους και συγγραφείς για να γλυτώσει από τους Ναζί.
Λησμονήθηκε
σχεδόν αμέσως λογοτεχνικά, αλλά η μεταφορά του βιβλίου του Ανρι-Πιερ Ροσέ, “Ζιλ και Τζιμ” στον κινηματογράφο από τον Φρανσουά Τριφό το 1962 τον επανέφερε στο
προσκήνιο. Η νουβέλα (και αντίστοιχα η ταινία) στηρίζεται σε αληθινά
περιστατικά και εξιστορεί τις περιπέτειες ενός ερωτικού τριγώνου, όπου ο Ζιλ
είναι ο Hessel,
η Κατρίν είναι η σύζυγος του Έλεν και ο Ζιμ είναι ο Ροσέ. Ο Ροσέ (που ήταν ο
καλύτερος φίλος του Έσελ) και η Έλεν ήταν εραστές πριν τον γάμο της με τον
Έσελ, και παρέμειναν καθ' όλη τη διάρκειά του κοινού τους βίου, ακολουθούν δε
τον Ροσέ στο Παρίσι, όπου ο Έσελ αδυνατεί να προσαρμοστεί και γυρίζει στο
Βερολίνο χάνοντας οριστικά την Έλεν. Ουσιαστικά λοιπόν ο Hessel γράφοντας το “Απόκρυφο Βερολίνο” το
1927, μεταφέρει εμμέσως την ιστορία αυτού του ερωτικού τριγώνου, δίνοντάς της
όμως διαφορετικό φινάλε.
Είχα διαβάσει, πρώτη φορά, για το βιβλίο αυτό λίγο πριν τα Χριστούγεννα και μου είχε κινήσει το ενδιαφέρον. Από την παρουσίαση εκείνη, είχα συγκρατήσει δυο-τρεις φράσεις που με είχαν εντυπωσιάσει, τις εξής : "Οι λέξεις είναι μαγικές και όποιος τις μεταφέρει πρέπει να γνωρίζει την επικινδυνότητα και την ευσπλαχνία τους. Όποιος μνημονεύει λέξεις καλεί πνεύματα."
Με την ανάρτηση αυτή, προσθέτω το βιβλίο στη λίστα μου με αυτά που θέλω να διαβάσω. Μού φαίνεται πολύ ατμοσφαιρικό, μού φέρνει στο μυαλό μάτια που γυαλίζουν στο φως των χαμηλών λαμπών των νυχτερινών κέντρων, σώματα τυλιγμένα στους καπνούς και το σκοτάδι τους. (Το δε εξώφυλλο, μού θυμίζει πλάνο από φιλμ νουάρ.)