Το εντυπωσιακό αστυνομικό μυθιστόρημα «ΠΑΙΔΙ 44» (Child 44), (Εκδ.Πατάκη, μετάφρ. Ο.Παπακωνσταντοπούλου, σελ.504), του πρωτοεμφανιζόμενου Βρετανού συγγραφέα Tom Rob Smith (γεν. 1979) δεν είναι ένα απλό θρίλερ αλλά ένα απαιτητικό μυθιστόρημα με ιδιαίτερη ένταση συναισθημάτων και πολλές ανατροπές.

Η Σταλινική Ρωσία είναι γεγονός ότι προσφέρεται για μυθιστορηματική δράση, αφού ήταν ίσως η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα δοκίμασε ένα καθεστώς «Οργουελιανού τύπου» όπου όλοι και όλα παρακολουθούνται, ο χαφιεδισμός είναι κομμάτι της καθημερινότητας όπως και το αίσθημα του φόβου. Ακόμα όμως και το πιο οργανωμένο σύστημα έχει κάποια κενά που μπορεί να φαίνονται παράλογα αλλά σε ένα κράτος παραλόγου το τι είναι λογικό και τι όχι, σηκώνει πολλή κουβέντα.
Το έγκλημα είναι κάτι που το Σταλινικό καθεστώς δεν δεχόταν ότι μπορεί να υπάρξει. Οι αστυνομικές αρχές δεν το πολυψάχνανε, ούτε ασχολούντο ιδιαίτερα να βρουν τους ή τον ένοχο. Πηγαίνανε προς δύο κατευθύνσεις, σε αυτούς που θεωρούσαν ότι είχαν νοητικά προβλήματα και σ'εκείνους που θεωρούσαν ύποπτους για αντικαθεστωτική συμπεριφορά...Ο «παράδεισος» δεν επιτρέπει «καπιταλιστικές παρεκτροπές» και «αρρωστημένες συμπεριφορές» οπότε ο φόνος είναι κάτι που διαπράττεται από «πράκτορες του καπιταλισμού» με απώτερο σκοπό την αποδιοργάνωση και την ανατροπή του καθεστώτος ή από άτομα μειωμένης νοημοσύνης ή ψυχολογικά διαταραγμένα.

«Ελέγχουμε αυτούς που εμπιστευόμαστε»

Βρισκόμαστε στο 1953 λίγο πριν πεθάνει ο «Πατερούλης» και η «τρομοκρατία» των κρατικών αρχών είναι στο φόρτε της. Όταν λοιπόν ο (ήρωας του βιβλίου) Λέο Ντεμίντοφ πρώην σημαίνον στέλεχος της MGB, της Υπηρεσίας Κρατικής Ασφάλειας και ήρωας του Β Παγκόσμιου Πολέμου βρίσκεται μπροστά σε μια σειρά δολοφονιών με τα ίδια χαρακτηριστικά – παιδί (αγόρι ή κορίτσι δεν έχει σημασία) γυμνό, στον αστράγαλο δεμένος ένας σπάγγος, το στόμα γεμάτο φλούδες από κορμό δέντρου – αντελήφθη ότι έχει μπροστά του έναν σήριαλ-κίλερ με ανυπολόγιστο αριθμό θυμάτων. Ο Λέο όμως είναι σε δυσμένεια, οι ανώτεροί του νιώθουν τον προβληματισμό του για τις μεθόδους ανάκρισης (και όχι μόνο) που ακολουθούνται, η σύζυγός του η πανέμορφη Ραίσα δείχνει αρκετά ανεξάρτητη και με «ύποπτες γνωριμίες» οπότε, με συνοπτικές διαδικασίες τους ξαποστέλνουν από το σώμα και δίνουν στον (κάποτε promising) Λέο, μια περιποιημένη δυσμενή μετάθεση στα βάθη της Ρώσικης στέπας. Τα πτώματα που βρίσκει στις γραμμές του τρένου του θυμίζουν το πτώμα ενός μικρού παιδιού ενός υφιστάμενού του στη Μόσχα, που είχε φροντίσει να «θάψει» ως ατύχημα προτού διωχτεί από το Σώμα. Αντιλαμβάνεται ότι η υπόθεση είναι αρκετά πολύπλοκη αλλά οι Αρχές τις οποίες ο ίδιος υπηρετεί δεν θέλουν να ασχοληθούν, αρνούνται να κατανοήσουν το πρόβλημα και συν τοις άλλοις του κάνουν τη ζωή δύσκολη. Ο θάνατος του Στάλιν αλλάζει λίγο τα πράγματα και ένα φως αρχίζει να διαφαίνεται στον ορίζοντα, η λύση του προβλήματος όμως περιέχει πολλές εκπλήξεις για τον Λέο που η ζωή του έχει ήδη αλλάξει, η σχέση του με την Ραίσα έχει περάσει από σαράντα κύματα με αμοιβαίες οδυνηρές αποκαλύψεις και η πίστη του στο καθεστώς έχει σβήσει.

Ο Ρομπ Σμιθ βάζει τον αναγνώστη του εξ’αρχής σε ένα δίλημμα. Ένας «καλός άνθρωπος» μπορεί να υπηρετεί τις «Δυνάμεις του Κακού» και να παραμένει καλός; Ο Λέο στην αρχή του μυθιστορήματος λειτουργεί ως αυτόματο. Δεν επιτρέπει στον εαυτό του δεύτερες σκέψεις. Του λένε να συλλάβει με οποιοδήποτε τρόπο έναν «ύποπτο», τον συλλαμβάνει. Του λένε να τον ανακρίνει και δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει τις πιο απεχθείς μεθόδους για να «αποσπάσει» μια ομολογία – διότι όλοι ομολογούν στο τέλος. Πόσο συμπαθής μπορεί να γίνει ένα ρομπότ της εξουσίας; Η μεταστροφή του Λέο που η μοίρα του υπακούει σε έναν αρχαίο και απαράβατο κανόνα - «αυτά που κάνεις, θα πάθεις» - θα είναι βασανιστική. Όταν ο προϊστάμενός του, του ζητάει να καταδώσει την αγαπημένη του Ραίσα το καμπανάκι που χτυπάει μέσα του βγάζει τον ξεχασμένο του εαυτό και τότε συνειδητοποιεί ορισμένες επώδυνες αλήθειες και να δει την πραγματικότητα όπως είναι.

Καταιγιστική δράση, σελίδες που δεν μπορείς να τις αφήσεις από τα χέρια σου αλλά και καταστάσεις που παρέχουν τροφή για (πολλή) σκέψη και προβληματισμό. Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, «μυστικά και ψέμματα» που αποκαλύπτονται, το παρελθόν που καταδιώκει και δεν σ’αφήνει σε ησυχία. Ο κινηματογραφικός ρυθμός του μυθιστορήματος (λες και γράφτηκε κατευθείαν για το σινεμά – εξάλλου τα δικαιώματα έχουν αγοραστεί από τον Ρίντλεϋ Σκοτ) δεν σ’αφήνει να ηρεμήσεις, τα ηθικά διλήμματα του ήρωα και η σχέση του με την Ραίσα προσθέτουν συγκίνηση στην ιστορία και η λεπτομερής και ενδελεχής περιγραφή του κλίματος και της ατμόσφαιρας των «σκοτεινών ημερών» του Σταλινισμού, κάνουν την ανάγνωση απόλαυση. Το αμήχανο και κατώτερο των προσδοκιών φινάλε δεν αναιρεί την ένταση και τον δυναμισμό του έξοχου βιβλίου που στηρίζεται (τροποποιώντας την αρκετά στις λεπτομέρειες όπως και στα χρονικά πλαίσια), στην αληθινή ιστορία του Αντρέϊ Τσικατίλο γνωστού και ως «Χασάπη του Ροστόβ».