Πέμπτη, Φεβρουαρίου 21, 2013
posted by Librofilo at Πέμπτη, Φεβρουαρίου 21, 2013 | Permalink
Ίσλα Μπόα


Το λιγότερο που μπορεί να πει κάποιος για το μυθιστόρημα του Χρήστου Αστερίου (Αθήνα,1971), με τον ιδιαίτερο και (μάλλον) πρωτότυπο τίτλο «ΙΣΛΑ ΜΠΟΑ», (Εκδ. Πόλις, σελ.348), είναι ότι έχει συναρπαστική πλοκή που κρατάει έντονο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος. Αυτή θα μπορούσε να είναι μια πρώτη και «εύκολη» ανάγνωση του βιβλίου, η οποία όμως ενδέχεται να αποτελέσει παγίδα για την ουσιαστική μορφή του συγγραφικού εγχειρήματος του καλού συγγραφέα. Διότι αυτό το σαγηνευτικό βιβλίο, είναι ένα πολυεπίπεδο και πολιτικό μυθιστόρημα, το οποίο έχοντας στέρεη και συγκροτημένη πολυφωνική δομή αποτελεί κοινωνικό σχόλιο για την εποχή μας.



Ο Αστερίου στο βιβλίο του χρησιμοποιεί έναν μυθιστορηματικό καμβά που θα μπορούσε να τον καταστρέψει ή τουλάχιστον να τον οδηγήσει αλλού – πέραν των αρχικών του στόχων. Ένα ριάλιτι, ένα τηλεοπτικό παιχνίδι στυλ Survivor όπου κάποιοι άνθρωποι ανταγωνίζονται με στόχο το χρηματικό έπαθλο, είναι ένα θέμα «πιασάρικο» μεν, όμως όχι ακριβώς για τον κόσμο που διαβάζει βιβλία. Ο Αστερίου όμως χρησιμοποιεί αυτό το πλαίσιο δημιουργικά με πρωτότυπο και ευφυή τρόπο.



Δέκα άνθρωποι από διαφορετικά σημεία του κόσμου, επιλέγονται προσεκτικά από ένα αμερικανικό τηλεοπτικό κανάλι για να συμμετάσχουν σε ένα ριάλιτι «συμβίωσης» σε ένα απομονωμένο νησί της Καραϊβικής, το οποίο δεν εμφανίζεται σε κανένα χάρτη, δεν υπάρχει στους καταλόγους – ανήκει δε στην οφ-σορ εταιρία στην οποία ανήκει και το τηλεοπτικό κανάλι. Ως παρουσιαστής επιλέγεται ένας (πρώην λαμπερός) τηλεοπτικός αστέρας που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε καθοδική πορεία, ενώ ο σκηνοθέτης είναι γνωστός στην «πιάτσα» και με επιτυχίες στο ενεργητικό του. Ο δαιμόνιος παραγωγός Σάμυ Κόου είχε την πρόθεση να παρουσιάσει ένα τηλεοπτικό σόου «διαφορετικό» από τα συνηθισμένα.



Το μυθιστόρημα ξεκινάει και ουσιαστικά «πατάει πάνω» σε μια συνέντευξη που δίνει ο παραγωγός όταν όλα δείχνουν να έχουν τελειώσει. Η «δημοσιογράφος» με τις ερωτήσεις της, ξετυλίγει το κουβάρι της ιστορίας. Διότι ο παραγωγός Σάμυ Κόου ενεργούσε ως «Θεός», κινούσε τα νήματα όπως εκείνος ήθελε ή τουλάχιστον πίστευε ότι μπορούσε – οι εξελίξεις όμως τον διέψευσαν.



«Επιλέξαμε ανθρώπους που περνούσαν δύσκολη προσωπική φάση, που ήταν ακόμα και στο χείλος της οικονομικής καταστροφής. Υπήρχε το χρηματικό δέλεαρ -ένα εκατομμύριο δολάρια- , με την προϋπόθεση, βέβαια, να υπογράψουν συμβόλαιο απόλυτης εχεμύθειας, να πάρουν όρκο σιωπής, με άλλα λόγια.. Αφού βεβαιωνόμασταν πως είχαν διάθεση να παίξουν, τους φέρναμε στα κεντρικά εξηγώντας τους σε αδρές γραμμές το παιχνίδι. Τους τονίζαμε εξαρχής τι ζητούσαμε. Σε οποιαδήποτε περίπτωση μαθευόταν οτιδήποτε για το «Πείραμα» από τον οικογενειακό ή φιλικό τους κύκλο θα ακυρώνονταν την ίδια στιγμή. Ακόμα κι αν είχαν κερδίσει…

-Και το δέχονταν;

-Υπέγραφαν για όλα. Αποδείχτηκε ότι κανείς τους δεν μίλησε…

-…Έχει μια λογική. Ωστόσο…Υπάρχουν πολλά κενά ακόμα. Πού βρέθηκαν τα άτομα;Και πως γνωρίζατε για την κατάστασή τους; Είναι πανούργο το σχέδιο, αλλά πως ξέρατε αυτές τις λεπτομέρειες;

-Γνωρίζαμε τα πάντα. Οικογενειακή κατάσταση, καταθέσεις, χρέη, επαγγελματικά, προσωπικά…

-…

-Εκπλήσσεστε; Είχα αναθέσει στο τμήμα εσωτερικής πληροφόρησης να μου βρει τριάντα άτομα από επιλεγμένες χώρες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Δεν τους είπα βέβαια, για ποιο λόγο. Μέσα σε λίγες μέρες είχα στο γραφείο μου φακέλους με όλα τα στοιχεία: ηλεκτρονικές διευθύνσεις, δημοσιεύσεις στο Facebook, αναρτήσεις στο twitter, προσωπικά blogs, φορολογικές δηλώσεις, βίντεο. Αλλά και φωτογραφίες προσωπικές, φωτογραφίες από το Google Earth, ιατρικούς φακέλους κι ό,τι άλλο φαντάζεστε. Απ’ αυτούς κράτησα τους δέκα πιο ενδιαφέροντες κι έβαλα στο αρχείο μερικά ονόματα για ένα πιθανό δεύτερο μέρος του παιχνιδιού. Αν νομίζετε πως ο σημερινός άνθρωπος έχει τον παραμικρό ιδιωτικό χώρο. Είστε πολύ αφελής.»



Οι παίκτες πρέπει να διαγωνιστούν πάνω στο θέμα της «συμβίωσης» και όχι της επιβίωσης ή της «εξόντωσης» του άλλου με διάφορα τρικ. Οι «δοκιμασίες» είναι σχεδιασμένες πάνω σ’αυτό το κόνσεπτ και όλα φαίνονται να είναι προγραμματισμένα στην εντέλεια. Όμως δύο γεγονότα ανατρέπουν τον σχεδιασμό. Ένας τυφώνας προκαλεί τον θάνατο δύο συμμετεχόντων και αμέσως μετά σταματάει η επικοινωνία της παραγωγής με το νησί διότι το τηλεοπτικό κανάλι χρεωκόπησε, οι συνθήκες στα γραφεία της εταιρίας ήταν χαοτικές και οι διαγωνιζόμενοι, από συμμετέχοντες σε ένα αστραφτερό τηλεοπτικό σόου μετατρέπονται σε ναυαγούς, που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η επιβίωσή τους.



Η εξαιρετική απεικόνιση των χαρακτήρων/ηρώων του μυθιστορήματος είναι η μεγάλη επιτυχία του συγγραφέα. Χωρίς να υπάρχει κάποιος ήρωας που πάνω του στηρίζεται η πλοκή, επιλέγεται η πολυμορφικότητα στην εξέλιξη των δρώμενων. Οι χαρακτήρες παρουσιάζονται ένας-ένας λεπτομερώς και με ευκρίνεια. Με κοινό χαρακτηριστικό σε κάποιους η επιθυμία για αλλαγή ζωής, στους περισσότερους η οικονομική ανέχεια, όλοι (μα όλοι) δέχονται χωρίς πολλά-πολλά να συμμετάσχουν σε ένα εγχείρημα που (θεωρούσαν ότι) θα τους άλλαζε τη ζωή. Το παιχνίδι εξελίσσεται σε εφιάλτη με απρόβλεπτες συνέπειες.



Ο Αστερίου με ακρίβεια και συνέπεια, ηρεμία και προσήλωση, ξετυλίγει αργά-αργά το κουβάρι της ιστορίας. Επιλέγει την ψυχογραφία των χαρακτήρων του, εις βάρος της περιπετειώδους πλοκής (που θα μπορούσε άνετα να κάνει, αυξάνοντας τις πωλήσεις του βιβλίου του-μετατρέποντάς το δηλαδή σε ένα θρίλερ). Ακόμα και όταν η αγωνία «χτυπάει κόκκινο», εκείνος δεν αφήνει την επιλεγμένη δομή ώστε να αφεθεί στην γοητεία της ιστορίας, αλλά συγκρατεί το ύφος του, επιλέγοντας να δώσει τον λόγο σε χαρακτήρες της ιστορίας, οι οποίοι μέχρι τότε ήταν σε δεύτερο πλάνο. Το ανοιχτό τέλος του μυθιστορήματος, δικαιώνει την επιλογή του, αν και θα ήθελα (ως αναγνώστης που απολάμβανε την ιστορία) ακόμα περισσότερες σελίδες έτσι ώστε να «απλωθεί» περισσότερο η δράση.



Μπορεί να έχει ομοιότητες ως προς το στήσιμο της ιστορίας με το (δημοφιλέστατο παγκοσμίως) ριάλιτυ «Survivor» (και τα παράγωγά του), μπορεί στους παλαιότερους να θυμίζει την ταινία «TheTruman show» και στους νεώτερους την (καταπληκτική) τηλεοπτική σειρά «Lost», αλλά το σίγουρο είναι ότι το μυθιστόρημα του Χ.Αστερίου δεν έχει τίποτα πάνω του που να θυμίζει ελληνική ηθογραφία ή ένα συνηθισμένο ελληνικό μυθιστόρημα με παρέλαση τοπικών στοιχείων (ντοπιολαλιά, έθιμα, βαρύ ιστορικό παρελθόν κλπ) ή (όπως συνηθίζεται) με έντονο το στοιχείο της ενδοσκόπησης και της αυτοαναφορικότητας το οποίο πλημμύρισε την νεοελληνική λογοτεχνική σκηνή τα προηγούμενα χρόνια.



Ο κόσμος του χωρίς όρια, αδίστακτου κέρδους παρουσιάζεται στο Ίσλα Μπόα, οι άνθρωποι μετατρέπονται σε χάρτινες φιγούρες που μπορείς να τις μετακινήσεις όπως θέλεις, να τις βάλεις κάπου και μετά να τις ξεχάσεις, να μην ενδιαφερθείς για την τύχη τους. Ο παραγωγός, κυνικός και ειλικρινής ξετυλίγει κάτω από την επίφαση του «ρεαλισμού» και της απάντησης: «that’s life» ή «business as usual» την αιτιολόγηση της «αθωότητάς του», οι συμμετέχοντες/διαγωνιζόμενοι αποδέχονται τους όρους του παιχνιδιού, το μόνο που βλέπουν μπροστά τους είναι το χρηματικό έπαθλο. Ποιος είναι ο θύτης και ποιος το θύμα; Όλοι είναι και τα δύο απαντάει ο συγγραφέας σ’αυτό το έξοχο βιβλίο (εμφανώς το καλύτερό του μέχρι στιγμής στην αξιοσημείωτα αραιή παρουσία του στην λογοτεχνική παραγωγή), αποδεικνύοντας ότι οι μεγαλύτερες αλήθειες λέγονται (και είναι πιο καίριες) με αμιγώς λογοτεχνικό τρόπο.


______________________________________________________


Ακούστε την συζήτηση με τον συγγραφέα στο podcast της εκπομπής Booktalks (στο Amagi radio) του Σαββάτου 16/2/13 όπου αναλύεται επί μακρόν το βιβλίο καθώς τα προηγούμενα έργα του Χ.Αστερίου.