Παρασκευή, Φεβρουαρίου 08, 2013
posted by Librofilo at Παρασκευή, Φεβρουαρίου 08, 2013 | Permalink
Η σκόνη που κρύβεται κάτω από το χαλί


Τι γνωρίζει ο μέσος Έλληνας για την Ο.Π.Λ.Α. (Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα); Μέσες άκρες η αντίληψη που έχει παγιωθεί στην ιστορική αντίληψη των πολλών είναι ότι η ΟΠΛΑ ήταν (όπως διατύπωσε ο Σόλωνας Γρηγοριάδης στην «Ιστορία της Σύχρονης Ελλάδας») η οργάνωση που : «…Ο μηχανισμός και η αποστολή της ήταν τρομοκρατικός. Και η δράση της ήταν φοβερή. Στρεφόταν εναντίον παντός ο οποίος χαρακτηριζόταν ως συνεργάτης – εμμέσως ή αμέσως – των Γερμανών. Και η έννοια που έδινε η ΟΠΛΑ στη λέξη συνεργασία ήταν ευρύτατη. Μόνη κύρωση που εφάρμοζε ήταν ο θάνατος. Και είχαν σπείρει τον φόβο οι αδυσώπητοι εκείνοι εκτελεστές.» Την αίσθηση αυτή, επέτεινε το δημοφιλέστατο μυθιστόρημα του Μ.Ελευθερίου, «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές», όπου περιγράφεται με μυθοπλαστικό τρόπο η εκτέλεση της δημοφιλούς (την εποχή εκείνη) ηθοποιού, Ελένης Παπαδάκη από τους άνδρες της ΟΠΛΑ.



Τι ήτανε όμως η ΟΠΛΑ; Και γιατί οι περισσότερες ιστορικές μελέτες που αναφέρονται στην ταραγμένη περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου, την προσπερνούν με μια-δυό αναφορές – σαν να καλύπτουν τη σκόνη κάτω απ’το χαλί; Και γιατί οι περισσότεροι (κυρίως οι αριστεροί πρωταγωνιστές της περιόδου) αρνούνται να μιλήσουν γι’αυτήν. Ο νεαρότατος ιστορικός Ιάσονας Χανδρινός (Αθήνα,1984) αναλαμβάνει να φωτίσει το «ένοχο μυστικό» της κατοχικής περιόδου με το βιβλίο του «ΤΟ ΤΙΜΩΡΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΛΑΟΥ» (Εκδ. Θεμέλιο, σελ.286), μια εξαιρετική ιστορική μελέτη, η οποία βασίστηκε στην διπλωματική (μεταπτυχιακή) του εργασία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υπό την επίβλεψη του (πολύ γνωστού ιστορικού) Χάγκεν Φλάϊσερ.



Ο Χανδρινός στο βιβλίο του ασχολείται με την περίοδο 43-44 και σταματάει με την απελευθέρωση της Αθήνας τον Οκτώβριο του 44, δεν μπαίνει δηλαδή καθόλου στην περίοδο των «Δεκεμβριανών» η οποία αποτέλεσε την έξαρση ενός εμφυλίου, ενός αλληλοσπαραγμού που εκτυλισσόταν στους δρόμους και στις γειτονιές της πρωτεύουσας από το δεύτερο μισό του 1943. Όλα τα γεγονότα παρατίθενται μέσα από το πρίσμα της δράσης των δύο κύριων ένοπλων αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΑΜ, δηλαδή του ΕΛΑΣ (Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) και της ΟΠΛΑ (Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα). Έπρεπε να οργανωθεί το αντιστασιακό-απελευθερωτικό κίνημα για να μπορέσει να αντιδράσει στην ωμή και ανεξέλεγκτη βία των SS και των δοσίλογων συνεργατών του. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογό του βιβλίου, τον απασχολεί το πώς αποφάσισε το ΕΑΜ/ΚΚΕ να συγκροτήσει ένοπλα τμήματα τα οποία θα κινούνται μέσα στο αστικό (κατεχόμενο) περιβάλλον, τους στόχους που εξυπηρετούσε ο ΕΛΑΣ της Αθήνας, η σχέση της ένοπλης δράσης με το συνδικαλιστικό κίνημα και κυρίως «πως ξεκίνησε και πως εξελίχθηκε ο ανελέητος πόλεμος με τους κατακτητές, τους ένοπλους συνεργάτες τους και τις αντίπαλες, δοσιλογικές ή μη, οργανώσεις και πως αυτές οι κατευθύνσεις διαφοροποιούνταν ανάλογα με τον αντίπαλο.»



Το βιβλίο είναι ένα χρονικό φρίκης και βίας, συνεχών συγκρούσεων μέσα στους δρόμους, στις συνοικίες της Αθήνας – κυρίως τις αποκαλούμενες «προσφυγικές» ή τις «εργατικές». Μικρά αμούστακα παιδιά να πέφτουν νεκρά ή ακόμα και να αυτοκτονούν για να μη πέσουν στα χέρια των Αρχών, πολιορκίες σπιτιών, «παράπλευρες απώλειες», εν ψυχρώ δολοφονίες, ενέδρες και συμπλοκές εκ του συστάδην. Ηρωισμοί και γελοιότητες, χαφιεδισμοί και προγραφές. Μια κατεχόμενη πόλη που (μετά την αποχώρηση των Ιταλών), πέραν της στυγνής και σκληρής (απάνθρωπης) παρουσίας των Ναζί κατακτητών, μαστιζόταν από μια άνευ προηγουμένου «αδερφοσφαγή», που τις περισσότερες φορές σε έναν άνθρωπο που δεν παίρνει θέση, που δεν συμφωνεί αναγκαστικά με κάποια πλευρά, φαντάζει αδικαιολόγητη και παράλογη.

Κάποια από τα περιστατικά (τα κυριότερα) που αναφέρονται στο «Τιμωρό χέρι του λαού», υπάρχουν εν συντομία και στο εκπληκτικό βιβλίο του Μ.Μαζάουερ, «Στην Ελλάδα του Χίτλερ» μόνο που εδώ ο Χανδρινός εστίασε στις συγκρούσεις μέσα στην Αθήνα και τις συνοικίες της, ασχολήθηκε λεπτομερώς με περιστατικά καθημερινά της Κατοχής, με δοσίλογους και ανθρώπους της βιοπάλης που αποφασίζουν να πάρουν ένα πιστόλι στο χέρι για να τους τιμωρήσουν και να αντισταθούν στην βία της εξουσίας που είχε γίνει αφόρητη, για τον αγώνα στα πεζοδρόμια και στα στενάχωρα δρομάκια των φτωχογειτονιών και όπως γράφει ο ίδιος: «Στην Αθήνα του 1944, ο ολοκληρωτικός πόλεμος Αριστεράς-Δεξιάς ξέσπασε στις εφιαλτικότερες του διαστάσεις, με αποτέλεσμα, στη λογική της ευθύγραμμης παρατήρησης, τα Δεκεμβριανά να προκύπτουν ως φυσική εξέλιξη μιας συγκρουσιακής κατάστασης που είχε ξεφύγει από κάθε έλεγχο μήνες πριν.»



Ο Χανδρινός σκάλισε και έψαξε αρχεία (ληξιαρχικά, στρατιωτικά, δικαστικά, κομματικά), πήρε συνεντεύξεις από κάποιους επιζώντες, αυτοβιογραφίες αγωνιστών, αποδελτίωσε παράνομο και κατοχικό Τύπο, ενώ κάποιες μαρτυρίες από πρώην στελέχη του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ είναι απλά συγκλονιστικές – όπως η αποστροφή του Θεόδωρο Ξηροτάγαρου, «εκτελεστή» της ΟΠΛΑ Κοκκινιάς: «Βρες κάναν Επονίτη να σου μιλήσει παλικάρι μου, αυτά που έκανα εγώ δε λέγονται»…



Μετά την ανάγνωση του βιβλίου, είναι γεγονός ότι τα όρια παραμένουν δυσδιάκριτα μεταξύ ΕΛΑΣ και ΟΠΛΑ, ποιος έκανε τι – έτσι κι αλλιώς όλες οι πράξεις βίας «χρεώθηκαν» στην ΟΠΛΑ μετά τον Εμφύλιο, αφού πολλές από τις πράξεις της έγιναν επίτηδες γνωστές στην περίοδο εκείνη ως μέσον εκφοβισμού των αντιπάλων, ενώ το ΚΚΕ μόλις το 2007 έστω κι ανεπίσημα «αναγνώρισε» την δεύτερη ως «εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση», η δαιμονοποίηση της οποίας την έφερε στη συνείδηση του μέσου σημερινού Έλληνα ως μια αμιγώς τρομοκρατική οργάνωση «Σταλινικών μεθόδων».



Πολλά πράγματα συγκινούν στην εξαιρετική μελέτη του Χανδρινού, οι απλοί (ουσιαστικά αυτοί που αποκαλούμε «ανώνυμοι») άνθρωποι με τους μικρούς ηρωισμούς τους, οι άνθρωποι των συνοικιών που πολέμησαν με νύχια και με δόντια, τα μπλόκα των Γερμανών και των συνεργατών τους σε συνοικίες της Αθήνας (Καλογρέζα, Κοκκινιά), τα φρικιαστικά αντίποινα που κορυφώνονται με την επικρατούσα (τότε) νοοτροπία περί οικογενειακής ευθύνης (η οποία βέβαια κορυφώθηκε στα Δεκεμβριανά):

«Τον Αύγουστο του 1944 το πτώμα μιας δεκαεπτάχρονης κοπέλας που είχε βρεθεί με σημάδια βασανισμού και ξεριζωμένα μαλλιά στον απόμερο «Κοκκινόβραχο» του Πειραιά, αναγνωρίστηκε ως Δήμητρα Ξ., αδελφή ενός πειραιώτη χωροφύλακα της Ειδικής Ασφάλειας. Γείτονες που ήταν μάρτυρες της απαγωγής της κατέθεσαν πως είχαν ακούσει τους άνδρες της ΟΠΛΑ να φωνάζουν «του προδότη η αδελφή!». Στις 7 Οκτωβρίου στη Νέα Ιωνία, μια ομάδα 30 ενόπλων περικύκλωσε το σπίτι της οικογένειας Καλλιάκου και διέταξε τους καταστηματάρχες να κατεβάσουν τα ρολά των καταστημάτων τους. Εκείνη τη μέρα, μαζί με τον προγραμμένο υπενωμοτάρχη της Ειδικής Ασφάλειας, Βύρωνα Καλλιάκο, εκτελούνταν η μητέρα του Ελένη (πυροβολήθηκε στο μπαλκόνι του σπιτιού) και η αδελφή του Στέλλα Κιούση.»



Τα περισσότερα από τα επεισόδια, τα γεγονότα που περιγράφει ο Χανδρινός είναι απολύτως κινηματογραφικά . Ο διαβόητος Λάμπου στο μπλόκο της Νέας Ιωνίας να κρατάει μια εικόνα στο χέρι και να λέει στους έντρομους κατοίκους που είχαν μαζευτεί στην πλατεία «η Παναγία κι ο Χριστός διατάζει και εγώ εκτελώ»,οι μάχες στου Χαροκόπου, στη Ν.Σμύρνη, στο Αιγάλεω και στο Περιστέρι, η δολοφονία του Σ.Βαρδινογιάννη στον Πειραιά, Ένα από τα τραγικότερα εξάλλου γεγονότα, το «Μπλόκο της Κοκκινιάς» αναπαραστήθηκε από τον κινηματογραφικό φακό στην υπέροχη ομώνυμη ταινία του Άδωνι Κύρου. Η αφήγηση είναι εξαιρετική, απόλυτα κατανοητή στον μέσο αναγνώστη, τα γεγονότα περιγράφονται με ακρίβεια και γλαφυρότητα και το βιβλίο παρότι δεν είναι λογοτεχνικό (δεν έχει μυθοπλασία) δεν μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου. Πάνω απ’όλα όμως είναι ένα βιβλίο – άσκηση μνήμης, που πέραν της γνώσης, σε προτρέπει να σκεφθείς και να προβληματισθείς όχι μόνο για το χθες αλλά και για το σήμερα.