Η «μυθιστορηματική βιογραφία» είναι ένα
αμφιλεγόμενο λογοτεχνικό είδος, το οποίο απαιτεί λεπτές ισορροπίες και
μαεστρικούς χειρισμούς από τον συγγραφέα, ο οποίος καλείται να ενσωματώσει
αρμονικά τα ιστορικά στοιχεία της ζωής του βιογραφούμενου προσώπου με την
μυθοπλασία, κατά τέτοιο τρόπο ώστε από τη μια να κρατήσει ζωηρό το ενδιαφέρον
του αναγνώστη και από την άλλη να μη ξεστρατίσει σε πράγματα και καταστάσεις
που απέχουν από την πραγματικότητα.
Με το άρτι αφιχθέν στη χώρα μας εξαιρετικό του
βιβλίο (νουβέλα-διαμαντάκι), τις «Αστραπές» («Des Eclairs»), ο στυλίστας συγγραφέας
Jean Echenoz (Οράγγη, Γαλλία 1947), (Εκδ. Πόλις, (υπέροχη) μετάφραση Αχ.Κυριακίδη,
σελ.152), κλείνει μια χαλαρή (και θαυμάσια) τριλογία μυθιστορηματικών
βιογραφιών ξεχωριστών ιστορικών προσώπων– οι άλλες δύο, το «Ραβέλ» για τον
περίφημο συνθέτη και ο «Δρόμος αντοχής» για τον Τσέχο δρομέα Εμίλ Ζάτοπεκ – με
επεισόδια του ταραγμένου βίου μιας πραγματικής ιδιοφυίας (με όλη τη σημασία της
λέξης), του Νίκολα Τέσλα.
Η νουβέλα του Εσνόζ είναι γραμμένη σε τριτοπρόσωπη
αφήγηση, δίνοντας στον κεντρικό χαρακτήρα το όνομα Γκρέγκορ προσδίδει κατ’αυτόν
τον τρόπο μια «Καφκική» νότα στην πλοκή / ζωή του ήρωά του, ο οποίος ήταν μια
προσωπικότητα από αυτές που αποκαλούμε «bigger than life», με εφευρέσεις
και σχέδια που άλλαξαν την πορεία της ανθρωπότητας, αλλά από την άλλη, δεν
μπορούσε να προσαρμοστεί στις κοινωνικές συνθήκες της εποχής του, ούτε να
διαχειριστεί την τεράστια επιτυχία του, καταλήγοντας να στηρίζει την επιβίωση
του στην «καλοσύνη των ξένων».
Ο συγγραφέας παρακολουθεί την πορεία του Γκρέγκορ
από την γέννηση του σε ένα χωριό της Κροατίας, έως τον θάνατό του. Την
μετανάστευσή του στις ΗΠΑ, την εμπλοκή του με τους Έντισον και Ουεστινγκχάους ή
τον Τζ.Π.Μόργκαν, τις εφευρέσεις του, την τεράστια επιτυχία του με το
«εναλασσόμενο ρεύμα», το κλέψιμο των ιδεών του από διάφορους πιο πονηρούς (ή
και πιο ικανούς εμπορικά) από αυτόν, την ανικανότητά του να σκεφτεί
επιχειρηματικά και την (έως παραφροσύνης) αδυναμία του να συνεχίζει να
σκέφτεται ιδέες που πήραν δεκαετίες για να πραγματοποιηθούν. Ο Εσνόζ εστιάζει
στις εμμονές του Γκρέγκορ, στον φόβο για τα μικρόβια, στην αδιαφορία του για τα
χρήματα, στην (υπερβολική) λατρεία του για τα περιστέρια, στην μοναξιά του.
«Το
ότι δεν τρέχει πίσω απ’τα λεφτά, ίσως οφείλεται στο ότι δεν θέλει ν’αναγκάζεται
να τα σκέφτεται · στο ότι του αρκεί να ζει στο Waldorf, να διαμένει εκεί
πολυτελώς – πάντα επί πιστώσει, δεδομένου του κύρους του – και, κυρίως,
ν’απολαμβάνει πλήρη ελευθερία στο εργαστήριο του· ίσως γιατί δεν έχει τόσο πολύ
καιρό.
Στο
σημείο αυτό, πρέπει να πούμε ότι, τα επόμενα δέκα χρόνια, πολλές ιδέες του
κατεβαίνουν στο νού – κι όταν λέμε πολλές, εννοούμε πολλές. Όμως η μανία του να
συλλαμβάνει πράγματα ακαταπαύστως και με τέτοια ταχύτητα, τον εμποδίζει να
σταματήσει σε μία και να της αφοσιωθεί. Τόσο πολλές προοπτικές συνωθούνται
ατάκτως στο μυαλό του, ώστε του είναι αδύνατον να τις βασανίσει μία μία,
ν’αναπτύξει τις πιθανές πρακτικές εφαρμογές τους και να καρπωθεί την εμπορική
αξία τους. Όχι ότι αυτή την αξία δεν την συνειδητοποιεί, κάθε άλλο· απλώς, δεν
έχει χρόνο ν’ασχολείται μαζί της. Το μόνο για το οποίο έχει χρόνο, είναι να
κατοχυρώνει την ευρεσιτεχνία, να ενημερώνει θεαματικά τον Τύπο, όπως τόσο πολύ
του αρέσει, κι ύστερα να στρέφεται αλλού.»
Ο
Γκρέγκορ ήταν ένας άνθρωπος που αναγνωρίστηκε απ΄όλους ως ιδιοφυία, και ως
τέτοια γνώριζε επακριβώς πώς να γοητεύσει, πώς να μαγνητίσει το κοινό του, τους
συνομιλητές του. Εκείνο που δεν γνώριζε ήταν πώς να τους κρατήσει – ίσως δεν
τον ενδιέφερε άλλωστε. Και όπως οι περισσότεροι (τόσο) χαρισματικοί άνθρωποι
ήταν παντελώς ανίκανος να διαχειρισθεί την πεζή καθημερινότητα.
Ελεγειακή και στοχαστική η σχεδόν αριστουργηματική
αυτή νουβέλα του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα, γραμμένη με το γνωστό
μινιμαλιστικό στυλ που τον χαρακτηρίζει, απογειώνεται στις σελίδες της παρακμής
του μεγάλου αυτού μυαλού που έπεσε θύμα των δικών του επιλογών και της
αδυναμίας του να «προσαρμοσθεί» στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι, όντας ένας
άνθρωπος μόνο για «τα μεγάλα», ενώ στην πραγματικότητα, είναι «τα μικρά» που
καθορίζουν την ζωή.
_______________________________________________________
Φίλε Librofilo,
πέρα απ' όσα λες,
θα μπορούσε κανείς να δει στη γραφή του Εσενόζ
μια νότα ειρωνείας (για τον κόσμο)
και πιρουετικές πινελιές που, αντί να διεκτραγωδούν την κατάληξη του Τέσλα,
την παρουσιάζουν με μια ιδιότυπη ελαφρότητα.
Πατριάρχης Φώτιος