Στο εξώφυλλο η ασπρόμαυρη φωτογραφία ενός νεαρού.
Βλέμμα μελαγχολικό, θλιμένο – κοιτάει στο πλάι. Σε αιχμαλωτίζει αυτό το βλέμμα…
«Βλέπουμε το πρόσωπό του από μπροστά, στραμμένο ελαφρώς προς τ’αριστερά,
μισάνοιχτα τα χείλη, είναι σκυθρωπός με κάτι σαν τρεμούλιασμα στα όρια των
δακρύων.» Είναι η φωτογραφία του Τομά Ελέκ, του 19χρονου Ουγγρο-Εβραίου που
εκτελέστηκε από τους Ναζί στο Παρίσι τον Φεβρουάριο του ’44, ήρωα του υπέροχου
μυθιστορήματος «ΤΟΜΙ» ("Le tombeau de Tommy") του Γάλλου συγγραφέα Alain Blottière (1954, Νεϊγύ),
(Εκδ. Πόλις, μετάφρ. Αγγ.Τσέλιου, σελ.241).
Ο συγγραφέας επιλέγει τον «δύσκολο» δρόμο
επιλέγοντας να μην αφηγηθεί μια (ούτως ή άλλως γοητευτική) ιστορία της Αντίστασης
με γραμμικό τρόπο. Ο αφηγητής του βιβλίου είναι ένας σκηνοθέτης που σχεδιάζει
να γυρίσει μια ταινία πάνω στην ιστορία του Τομά Ελέκ, επιλέγοντας ως βάση των
πληροφοριών του, το βιβλίο της μητέρας του Ελέν Ελέκ «Αναμνήσεις της Ελέν», τα
απομνημονεύματα της δηλαδή όπως τα υπαγόρευσε για έναν Γάλλο συγγραφέα την
δεκαετία του ’70. Για τον ρόλο του Τομά επιλέγει μετά από πολύ ψάξιμο, ένα
νεαρό τον Γκαμπριέλ που τον βλέπει να κάνει σκέιτ στους δρόμους του Παρισιού
και θεωρεί ότι μοιάζει υπερβολικά με τον ήρωά του.
Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά ένα τρίπτυχο. Από τη
μια παρακολουθούμε την πραγματική ιστορία του Τομά Ελέκ, μέσα από τις
αναμνήσεις της μητέρας του και την περιγραφή της ιδιαίτερα τρυφερής σχέσης του
μαζί της. Τα παιδικά του χρόνια από την έλευση της Ουγγρικής οικογένειας,
εβραϊκής καταγωγής, στη Γαλλία λόγω των διώξεων του Φασιστικού καθεστώτος στη
χώρα τους. Το εστιατόριο της Ελέν και η επιτυχία του, με τους Γερμανούς
κατακτητές να είναι μόνιμοι πελάτες και τον μικρό (μόλις 15άχρονο στην εισβολή
των Γερμανών στη Γαλλία) Τομά να πραγματοποιεί την εξέγερσή του παρατώντας το
σχολείο και αρνούμενος να φορέσει το κίτρινο αστέρι των Εβραίων, και να
ενσωματώνεται σε μια αντιστασιακή ομάδα (την Ομάδα Μανουσιάν), το 1941
παίρνοντας το ψευδώνυμο Τόμι. Η «Άρια» εμφάνισή του, σχετικά ψηλός για την
εποχή, ξανθός με ανοιχτά χαρακτηριστικά τον διευκόλυναν να αποφεύγει τους ελέγχους,
ενώ ο έμφυτος αέρας του, έδινε ένα τόνο ανεξαρτησίας στην κίνησή του. Ασπάζεται
την κομμουνιστική ιδεολογία και η ομάδα που ανήκε διακρίνεται για τους αγώνες
της καταφέρνοντας καίρια χτυπήματα, κυρίως με εκτροχιασμούς τρένων, στους Ναζί.
Η ψυχραιμία και η αφοσίωση του, τον καθιστούν δυναμικό στέλεχος της γεμάτης
Εβραίους αγωνιστές, ομάδας αλλά το 1944 θα συλληφθούν, οι φωτογραφίες του Τόμι
θα γεμίσουν το Παρίσι μέσα από μια αφίσα που κυκλοφόρησαν οι αρχές Κατοχής και
όλοι τους θα εκτελεστούν στο Μον-Βαλεριέν δυτικά του Παρισιού τον Φεβρουάριο
του ’44.
«Είναι άραγε πειστικές αυτές οι παράξενες σκηνές
ανάμεσα στην Ελέν και τον Τόμι; Η Ελέν, γεμάτη μητρική αγάπη, παράφορη, να την
προσφέρει στο γιό της σαν όπλο; Κι ο Τόμι, προκειμένου να εκτελέσει δεκάδες
ανθρώπινα όντα, ν’απαιτεί αυτή την αγάπη και τη συνενοχή τόσο άκαρδα, και να
κουλουριάζεται πλάι στη μάνα του σαν φοβισμένο παιδάκι; Τις σκηνές αυτές τις αντέγραψα,
ακριβώς ή κατά προσέγγιση, από το βιβλίο της Ελέν, και γνωρίζω πως είναι αληθινές.
Τέτοιου είδους σκηνές, ανάμεσα στη μητέρα και το γιό τις, είναι που με παρέσυραν
στην περιπέτεια τούτης της ταινίας. Αυτές της δίνουν νόημα. Μετά το πλήθος
αντιστασιακών που έχουν παρελάσει – όλοι τους ήρωες, πατριώτες -, το πορτρέτο
αυτό δεν θα είχε τίποτα να προσθέσει αν ο Τόμι δεν σκότωνε μ’αυτό το αίσθημα απόλυτης
ανοσίας, ανεξαρτήτως συνθηκών: την ανοσία που εξασφαλίζει η μητρική αγάπη.»
Από την άλλη παρακολουθούμε με λεπτομέρεια τα
γυρίσματα της ταινίας πάνω στη ζωή του Τόμι. Την ανεύρεση των σπιτιών που
έμενε, τον τόπο φυλάκισης και εκτέλεσης, τις σκέψεις του σκηνοθέτη γύρω από τις
συνθήκες που γυρίζεται η ταινία και τον προβληματισμό του για την επίδραση της
προσωπικότητας του νεαρού αντιστασιακού πάνω στον πρωταγωνιστή που έχει
επιλέξει.
Ο σκηνοθέτης – ο οποίος έλκεται ιδιαιτέρως από τον
ήρωα του οποίου τη ζωή μεταφέρει στην οθόνη - αποκτάει μια «πατρική σχέση», η
οποία περικλείει και πολύ ερωτισμό με τον νεαρό πρωταγωνιστή του. Ο Γκαμπριέλ
αποτελεί τον τρίτο πόλο του μυθιστορήματος. Όντας ένα παιδί που μεγαλώνει
ουσιαστικά στον δρόμο, ταυτίζεται με τον χαρακτήρα που υποδύεται, σε βαθμό που
να υιοθετήσει το στυλ του Τόμι στην ζωή του, να νοικιάσει το ίδιο σπίτι που
έμενε εκείνος όταν τον συνέλαβαν, να βασανίζεται εσωτερικά λίγο πριν τις σκηνές
της εκτέλεσης. Ο Τόμι στα μάτια του Γκαμπριέλ είναι ένας ατίθασος και
εξεγερμένος νέος, που δεν υποκύπτει σε κατεστημένα και σε συνθήκες. Η ζωή του
νεαρού ερασιτέχνη ηθοποιού θα αποκτήσει το νόημα που δεν είχε, και η θεώρηση
του κόσμου μετά από αυτήν την εμπειρία δεν θα είναι η ίδια.
Η ιστορία του Τόμι παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον
καθώς βλέπουμε την διαδικασία ενσωμάτωσης στην αντίσταση ενός νεαρού που
διψούσε κυριολεκτικά για ζωή και έβλεπε να του την στερούν μέρα με τη μέρα.
Γοητευτικός και ανεξάρτητος από μικρός αρνείτο να υποταχθεί στη μοίρα του. Ακόμα
και εντός της Ομάδας Μανουσιάν, της οργάνωσης της οποίας τα μέλη ήταν
κομμουνιστές, Εβραίοι και σχεδόν άπαντες μετανάστες και η οποία έγινε γνωστή
στον περισσότερο κόσμο από την περίφημη «Κόκκινη Αφίσα» που τοιχοκόλλησαν οι
αρχές κατοχής σε όλη τη Γαλλία μετά τη σύλληψη των μελών της, ο Τόμι ήταν μια
περίπτωση από μόνος του. Ο συγγραφέας αναπαριστά με εξαιρετικό τρόπο τις ημέρες
εκείνες και σε συνδιασμό με την πρωτοτυπία που επέλεξε να μεταφέρει την ιστορία
μέσα από το γύρισμα μια κινηματογραφικής ταινίας, παραδίδει ένα μάθημα ιστορίας
στις νεότερες γενιές – αφού ο πρωταγωνιστής του φιλμ είναι κι αυτός ένα παιδί
που ουσιαστικά μ’αυτόν τον τρόπο μπαίνει στη ζωή – χωρίς μελοδραματισμούς, με
απλότητα και σεβασμό.
Ο πολύ ενδιαφέρων χαρακτήρας – bigger than life – του Τόμι
σκεπάζει κάθε άλλο πρόσωπο στην ιστορία που αφηγείται ο Μπλοτιέρ. Εκεί ακριβώς
παρατηρούμε και την (κατά κάποιο τρόπο) αδυναμία του βιβλίου καθώς όλοι οι
υπόλοιποι χαρακτήρες μένουν σε δεύτερο πλάνο και η ιστορία με τον Γκαμπριέλ δεν
μπορεί να μας συγκινήσει. Κυρίως οι τελευταίες σελίδες με την σύλληψη του Τόμι
και την εκτέλεσή του, το τελευταίο σημείωμα του που βρέθηκε, είναι
συγκλονιστικές. Ο «Τόμι» του Μπλοτιέρ είναι ένα υπέροχο σπαρακτικό μυθιστόρημα
που συνδιάζει ντοκουμέντο και μυθοπλασία με δημιουργικό τρόπο και το οποίο
χαρίζει ύψιστη λογοτεχνική απόλαυση.
Υ.Γ.1 Πλούσιο αρχειακό υλικό με φωτογραφίες και
ντοκουμέντα της εποχής θα βρείτε στο site του βιβλίου (http://www.letombeaudetommy.net/Accueil.html
)
Υ.Γ.2 Ο Λουί Αραγκόν το 1955, με αφορμή την «κόκκινη
αφίσα», είχε αφιερώσει το διάσημο ποίημα «Στροφές για να θυμόμαστε» («Strophes pour se souvenir»), - το οποίο μελοποίησε ο Λ.Φερέ - στην δράση και την εκτέλεση των
μελών της ομάδας Μανουσιάν.
«Οι εικόνες των πόλεών μας στους τοίχους
Μαύροι απ’τα γένια κι απ΄το σκοτάδι αναμαλλιασμένοι
φοβεροί.
Η αφίσα ίδια με λεκέ από αίμα
Αφού τα ονόματά σας δύσκολα προφέρονται
Κάπως έτσι έψαχνε να τρομάξει τους περαστικούς.
Κανείς δεν έμοιαζε Γάλλους να σας προτιμά
Με το φως οι άνθρωποι δίχως μάτια για σας προσπερνούσαν
Αλλά με τη συσκότιση δάχτυλα που ξεστράτιζαν
Κάτω απ’τις φωτογραφίες σας είχαν γράψει ΕΠΕΣΑΝ
ΓΙΑ ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ
Κι έτσι τα σκυθρωπά πρωινά γίνονταν άλλα.»
Στο εξώφυλλο η ασπρόμαυρη φωτογραφία ενός νεαρού.
Βλέμμα μελαγχολικό, θλιμένο – κοιτάει στο πλάι. Σε αιχμαλωτίζει αυτό το βλέμμα…
«Βλέπουμε το πρόσωπό του από μπροστά, στραμμένο ελαφρώς προς τ’αριστερά,
μισάνοιχτα τα χείλη, είναι σκυθρωπός με κάτι σαν τρεμούλιασμα στα όρια των
δακρύων.» Είναι η φωτογραφία του Τομά Ελέκ, του 19χρονου Ουγγρο-Εβραίου που
εκτελέστηκε από τους Ναζί στο Παρίσι τον Φεβρουάριο του ’44, ήρωα του υπέροχου
μυθιστορήματος «ΤΟΜΙ» ("Le tombeau de Tommy") του Γάλλου συγγραφέα Alain Blottière (1954, Νεϊγύ),
(Εκδ. Πόλις, μετάφρ. Αγγ.Τσέλιου, σελ.241).
Δημοσίευση σχολίου