Τρίτη, Δεκεμβρίου 18, 2018
posted by Librofilo at Τρίτη, Δεκεμβρίου 18, 2018 | Permalink
M Train της Πάτι Σμιθ

«Δεν είναι τόσο εύκολο να γράφεις για το τίποτα.»

Μελαγχολία και νοσταλγία, ονειροπόληση και περιπλάνηση του μυαλού και του σώματος. Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία του σαγηνευτικού και (τόσο) υπέροχου «M Train», του memoir της πάντα νέας τραγουδίστριας, ποιήτριας και δημιουργού, εικαστικού και συγγραφέως Patti Smith (30/12/1946, Σικάγο, ΗΠΑ) – (εκδόσεις Κέδρος, μετάφρ. Αλ. Καλοφωλιάς, σελ.267). Το «M Train» είναι ένα ιδιόρρυθμο βιβλίο μια ασυνήθιστης γυναίκας, που παρά τα χρόνια της παραμένει νέα και ζωντανή, δημιουργική και με τις κεραίες της ανοιχτές. Οι αναμνήσεις μπορεί να βρίσκονται παντού σε κάθε της κίνηση, αλλά και η όρεξή της για ζωή, η περιέργεια για καινούργια πράγματα δεν σταματά ποτέ.

Με την συνοδεία ατελείωτων φλυτζανιών καφέ, καθώς το άρωμά του κυριεύει τα γραπτά της, η Πάτι Σμιθ έγραψε μια αυτοβιογραφική μαρτυρία στο ύφος του αγαπημένου της Β.Γκ.Ζέμπαλντ, μια περιπλάνηση στις αναμνήσεις και την ατμόσφαιρα στιγμών και διαδρομών, που βέβαια δεν ακολουθούν την αυστηρή δομή των ιστοριών του μεγάλου Αυστριακού συγγραφέα, ακολουθώντας περισσότερο μια ονειρική και αποσπασματική διαδοχή σκηνών, αλλά η Σμιθ επισκέπτεται μέρη και περιγράφει τα τοπία στο ταξίδι της, εισάγει φωτογραφίες και βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για πράγματα που δεν περιμένεις – ακριβώς όπως ο Ζέμπαλντ. Στο προηγούμενο βιβλίο της (που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος), το «Πάτι και Ρόμπερτ», η Πάτι Σμιθ περιγράφει την ιστορία της σχέσης της με τον πρωτοποριακό φωτογράφο Ρόμπερτ Μέιπλθορπ, όπου περιγράφεται η καλλιτεχνική άνοδος της, εδώ στο «M Train», η Σμιθ είναι μια γυναίκα μόνη, που το μεγαλύτερο μέρος των σκέψεών της αποτελούν οι αναμνήσεις της.

«Άρχισα να περνάω περισσότερο χρόνο στο Dante, αλλά σε αστείες ώρες. Τα πρωινά απλώς έπαιρνα καφέ από το μπακάλικο και καθόμουν στο κεφαλόσκαλο της εισόδου μου. Σκεφτόμουν ότι πρωινά μου στο καφέ Ino όχι μόνο παρέτειναν την αδιαθεσία μου, αλλά της εξασφάλιζαν μια μικρή δόση μεγαλείου. Σε ευχαριστώ, είπα. Έχω ζήσει μέσα στο δικό μου βιβλίο. Ένα βιβλίο που ποτέ δεν σχεδίαζα να γράψω, καταγράφοντας τον χρόνο προς τα πίσω αλλά και προς τα εμπρός. Έχω δει το χιόνι να πέφτει στη θάλασσα και έχω αναζητήσει τα βήματα ενός ταξιδευτή χαμένου από καιρό. Έχω ξαναζήσει στιγμές που ήταν τέλειες μέσα στη σιγουριά τους. Τον Φρεντ ενώ κούμπωνε το χακί πουκάμισο που φορούσε στις εκπαιδευτικές πτήσεις. Περιστέρια που επέστρεφαν για να φωλιάσουν στο μπαλκόνι μας. Την κόρη μας, την Τζέσε, ενώ στεκόταν μπροστά μου με απλωμένα χέρια.
-Ω, μαμά, μερικές φορές νιώθω σαν καινούργιο δέντρο.
Θέλουμε πράγματα που δεν μπορούμε να έχουμε. Προσπαθούμε να ανακτήσουμε μια συγκεκριμένη στιγμή, έναν συγκεκριμένο ήχο, μια συγκεκριμένη αίσθηση. Θέλω να ακούσω τη φωνή της μητέρας μου. Θέλω να δω τα παιδιά μου όπως ήταν παιδιά. Με μικρά χέρια και σβέλτα πόδια. Όλα αλλάζουν. Το αγόρι μεγάλωσε, ο πατέρας έχει πεθάνει, η κόρη είναι πιο ψηλή από μένα, κλαίει καθώς ξυπνάει από ένα κακό όνειρο. Σας παρακαλώ, μείνετε για πάντα, λέω στα πράγματα που γνωρίζω. Μη φεύγετε. Μη μεγαλώνετε.»


Το βιβλίο που ξεκινάει με την ανάμνηση ενός ταξιδιού που έκανε η Σμιθ με τον σύζυγό της Φρεντ Σόνικ Σμιθ, τον πρώτο χρόνο του γάμου της στην Γαλλική Γουιάνα στο άκρο της Νότιας Αμερικής, εκεί στο Σεν Λοράν ντε Μαρονί που υπήρχαν τα ερείπια της σωφρονιστικής αποικίας που έστελναν τους σκληροπυρηνικούς εγκληματίες πριν τους μεταφέρουν στο Νησί του Διαβόλου. Καθόλου συνηθισμένη επιλογή για ρομαντικό ταξίδι και οι περιπέτειες που συναντούν δεν είναι λίγες, οι περιγραφές των ανθρώπων και του τοπίου είναι εκπληκτικές. Η περιπλάνηση σε άλλους τόπους θα συνεχιστεί με την ομιλία της συγγραφέως σε μια περίεργη και (τελείως μυθιστορηματική) Λέσχη στην οποία ανήκει. Πρόκειται για το Ινστιτούτο Έρευνας Θαλάσσιων και Πολικών ερευνών Άλφρεντ Βέγκενερ με έδρα το Μπρεμερχάφεν της Γερμανίας που έχει μόνο εικοσιεφτά μέλη που τιμούν τη μνήμη του εξερευνητή Άλφρεντ Βέγκενερ. Η ομιλία θα δοθεί στο Βερολίνο και το ταξίδι αυτό θα δώσει την ευκαιρία στην Σμιθ να θυμηθεί μέρη της πόλης που είχε επισκεφθεί στο παρελθόν. Ταξίδια στο Λονδίνο, στο Μαρόκο, στο Τόκιο που θα επισκεφτεί τον τάφο του αγαπημένου της σκηνοθέτη, Ακίρα Κουροσάουα, στο Μεξικό για να επισκεφτεί το σπίτι της Φρίντα Κάλο, θα αποτελέσουν αφορμές για αναμνήσεις και επισκέψεις σε μέρη που πάντα ήθελε να δει και να φωτογραφίσει.

Ενδιάμεσα η Σμιθ, θα αφιερώσει κεφάλαια του βιβλίου σε αναμνήσεις από την οικογένειά της, την μάνα και τον πατέρα της, στον από καιρό πεθαμένο σύζυγό της Φρεντ και στα δύο της παιδιά που είναι ουσιαστικά απόντα από το βιβλίο, καθώς έχουν τραβήξει διαφορετικούς δρόμους. Η Σμιθ θα περιδιαβαίνει στους δρόμους της Νέας Υόρκης, του Ντιτρόιτ και του Λος Άντζελες, θα πίνει εκατομμύρια καφέδες όπου σταθεί κι όπου βρεθεί, θα περνάει ατελείωτες ώρες σε δωμάτια ξενοδοχείων αλλά και σπίτι της βλέποντας αστυνομικές σειρές, ανυπομονώντας για το πρώτο επεισόδιο του τελευταίου κύκλου του «The Killing» (της αμερικάνικης βερσιόν), της αγαπημένης της τηλεοπτικής σειράς στην οποία αφιερώνει όχι μόνο σελίδες αλλά και ένα κεφάλαιο του βιβλίου.

«Άραγε τα χαμένα μας αντικείμενα, θρηνούν για μας; Άραγε το ηλεκτρικό πρόβατο ονειρεύεται τον Ρόι Μπάτι; Άραγε το παλιό παλτό μου, γεμάτο τρύπες, θυμάται τις πλούσιες ώρες της συντροφιάς μας; Τις ώρες που πέρασα ξάγρυπνη στο λεωφορείο από την Βιέννη στην Πράγα, τις νύχτες στην όπερα, τους περιπάτους στην ακροθαλασσιά, τον τάφο του Σουίντμπερν στη Νήσο Γουάιτ,τα ις αψιδωτές στοές του Παρισιού, τα σπήλαια του Λουρέ, τα καφέ του Μπουένος Άιρες. Η ανθρώπινη εμπειρία διατρέχει τους κόμπους της ύφανσής του. Πόσα ποιήματα αιμορραγούν από τα κουρελιασμένα μανίκια του. Απέστρεψα το βλέμμα μου μόνο για μια στιγμή, δίνοντας προσοχή σε ένα άλλο παλτό, που ήταν πιο ζεστό και μαλακό, αλλά δεν το αγάπησα. Γιατί χάνουμε τα πράγματα που αγαπάμε και τα αδιάφορα πράγματα προσκολλώνται επάνω μας και γίνονται το μέτρο της αξίας μας όταν φεύγουμε;»

Έχοντας πραγματική εμμονή με το καφέ, και μαθαίνοντας ότι το αγαπημένο της καφέ, το «Ino», ένα μικρό μαγαζί κοντά στο σπίτι της στη Νέα Υόρκη, όπου είχε το δικό της τραπεζάκι (το εξώφυλλο του βιβλίου αναπαριστά αυτή ακριβώς τη σκηνή, η Σμιθ να κάθεται στο τραπεζάκι της στο Ino), επρόκειτο να κλείσει και ο ιδιοκτήτης να ανοίξει μια καντίνα στο Rockaway beach της Νέας Υόρκης, η Σμιθ δεν θα διστάσει, θα αποκτήσει μερίδιο στην επιχείρηση για να τον βοηθήσει και σε άλλη μια στιγμή υπέροχης παρόρμησης, θα αγοράσει κι ένα ετοιμόρροπο σπίτι στην παραλία αυτή. Το βιβλίο είναι γεμάτο από παρορμητικές ενέργειες, συναισθήματα που κατακλύζουν την συγγραφέα, ατελείωτες βόλτες (και συνεχείς αναφορές στην απόλαυση του καφέ), την συνεχή παρουσία γατιών, αλλά και απέραντη μοναξιά καθώς η Σμιθ είναι ένας άνθρωπος πολύ μοναχικός, που ονειροπολεί συνεχώς, γράφει σε ένα μικρό σημειωματάριο που κουβαλάει μαζί της και φωτογραφίζει.


Μπορεί στο βιβλίο να επικρατεί η ατμόσφαιρα της μελαγχολίας, λόγω των πολλών σελίδων που είναι αφιερωμένες στην σχέση της με τον Φρεντ και τον γάμο τους (οι δύο μουσικοί παντρεύτηκαν το 1976, έκαναν δύο παιδιά και ζήσανε μαζί μέχρι τον θάνατο του Φρεντ, το 1994), την «αδερφή ψυχή» της όπως γράφει, να θυμάται τις στιγμές τους, τις κουβέντες τους, αλλά η Σμιθ είναι ένας αισιόδοξος άνθρωπος που έχει επιλέξει να ζει μοναχικά παρά τις απίστευτες γνωριμίες της και τις πόρτες που είναι πάντα έτοιμες να ανοίξουν γι’ αυτήν όπου και να πάει.

«Είδα το ύφασμα της φόρμας μου να τεντώνεται πάνω στα πεταχτά μου γόνατα. Είμαι ακόμα το ίδιο άτομο, σκέφτηκα, με όλα τα ελαττώματά μου ανέπαφα, με τα ίδια γέρικα κοκαλιάρικα γόνατα, δόξα τω Θεώ. Με ένα ρίγος σηκώθηκα όρθια· ήταν ώρα να πέσω για ύπνο. Το τηλέφωνό μου χτυπούσε, μια ευχή γενεθλίων από έναν παλιό φίλο, που έφτανε από πολύ μακριά. Καθώς έλεγα αντίο συνειδητοποίησα ότι μου έλειπε η συγκεκριμένη εκδοχή του εαυτού μου, η πυρετώδης βέβηλη Πάτι. Είχε πετάξει μακριά, αυτό ήταν το μόνο σίγουρο. Προτού πέσω, τράβηξα μια κάρτα από την τράπουλα ταρό μου· Άσος σπαθί - πνευματική δύναμη και ψυχικό σθένος. Ωραία. Δεν την έβαλα πάλι στην τράπουλα, αλλά την άφησα πάνω στον πάγκο μου για να τη δω το πρωί όταν ξυπνούσα.»

Το «M Train» είναι ένα εντυπωσιακό δείγμα καλής λογοτεχνίας, που χτυπάει κατευθείαν στο συναίσθημα. Δεν είναι μια απλή αυτοβιογραφική μαρτυρία μιας πολύ γνωστής προσωπικότητας των τεχνών, αλλά είναι το βιβλίο μιας προικισμένης συγγραφέως. Μπορεί να φαίνεται αποσπασματικό και με χαλαρή δομή, αλλά ο αναγνώστης δεν μπορεί να το αφήσει από τα χέρια του, γιατί το στυλ και ο ρυθμός του είναι εξαιρετικός. Οι αναφορές σε συγγραφείς (ο τρόπος που μαγεύεται από το «Κουρδιστό πουλί» του Μουρακάμι είναι αφοπλιστικός), βιβλία, καλλιτέχνες είναι συνεχείς και δείχνουν έναν άνθρωπο που αναζητάει συνεχώς το νέο και το συναρπαστικό στον λόγο και την τέχνη.

Η αιώνια έφηβη (χαρακτηρισμός κλισέ, που ταιριάζει απόλυτα στην προσωπικότητά της) Πάτι Σμιθ, είναι μια στιβαρή συγγραφέας (να μη ξεχνάμε ότι είναι και εξαιρετική ποιήτρια-ορισμένα δε τραγούδια της είναι ποιήματα "ντυμένα" μουσικά) και το «M Train» είναι ένα εκπληκτικό βιβλίο,  μια έξοχη αυτοβιογραφική μαρτυρία που εκτείνεται πολύ πέρα από το είδος.

Βαθμολογία: 83 / 100


 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home