Τετάρτη, Ιουλίου 07, 2021
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιουλίου 07, 2021 | Permalink
Ένα βιβλίο για την καταπίεση και την λήθη ("Ηθικές επιστήμες")
Εξαιρετικό δείγμα σύγχρονης Νοτιοαμερικάνικης λογοτεχνίας, είναι το βραβευμένο (Heralde 2007), μυθιστόρημα, «ΗΘΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ» («Ciencias morales»), του Αργεντινού συγγραφέα και καθηγητή της Θεωρίας της Λογοτεχνίας, Martin Kohan (1967, Μπουένος Άιρες). Το βιβλίο που εκδόθηκε στη χώρα μας λίγο πριν κλείσει η προηγούμενη χρονιά (εκδόσεις Κίχλη, μετάφρ. Ε. Γιαννοπούλου, σελ.277), μπορεί σε πρώτο επίπεδο να μοιάζει με το εμβληματικό «Η πόλη και τα σκυλιά» του Mario Vargas Llosa, αλλά οι διαφορές είναι πολύ περισσότερες από τις ομοιότητες – το εξωτερικό περίβλημα όμως ουσιαστικά είναι το ίδιο, καθώς οι ιστορίες διαδραματίζονται σε περίκλειστα και αφιλόξενα περιβάλλοντα.


Βρισκόμαστε στο 1982, και η στρατιωτική χούντα της Αργεντινής περνάει τους τελευταίους μήνες της πολύχρονης και ιδιαίτερα εγκληματικής διακυβέρνησης της χώρας. Το Εθνικό Κολέγιο, το ιστορικότερο σχολείο της πρωτεύουσας της χώρας, είναι (και πάντα ήταν) το εκπαιδευτικό ίδρυμα που στέλνει τα παιδιά της η ελίτ της χώρας, είναι εδώ και αρκετά χρόνια μικτό. Τις «παλιές, καλές μέρες» ήταν αυστηρά αρρένων και ονομαζόταν «Κολέγιο των Ηθικών Επιστημών» και από αυτό αποφοίτησαν ονομαστοί εκπρόσωποι του Έθνους. Μπορεί πλέον να είναι μικτό, όμως το Κολέγιο διατηρεί τη συντηρητική του δομή, την αυστηρότητα και την πειθαρχία που ανέκαθεν το χαρακτήριζε. Οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι, να υπακούουν στους κανόνες (όποιοι κι αν είναι αυτοί), να μη ξεφεύγουν ούτε πόντο από τις οδηγίες για το μήκος των μαλλιών, το μήκος της φούστας, το χρώμα των καλτσών, το αν ο γιακάς του πουκαμίσου απέχει από το μαλλί πάνω από 4 εκατοστά κ.ο.κ. Οι μαθητές από την ώρα που θα μπουν έως την ώρα που θα φύγουν από το σχολείο, είναι ουσιαστικά αποκομμένοι από τον έξω κόσμο και απόλυτα «προστατευμένοι» από τις επιρροές, ενώ όταν γίνονται διαδηλώσεις στους δρόμους του Μπουένος Άιρες, φεύγουν για τα σπίτια τους από πλαϊνές πόρτες, με την εντολή να μη κοιτάξουν, ούτε να καθυστερήσουν, απαγορεύεται δε η όποια επαφή με αλλοδαπούς δημοσιογράφους ή με στοιχεία εχθρικά προς την κυβέρνηση της χώρας.
 
Η εικοσάχρονη και τελείως άπειρη και αφελής, Μαρία Τερέσα, προσλαμβάνεται στο σχολείο ως επιμελήτρια. Η δουλειά των επιμελητών είναι να είναι υπεύθυνοι για ένα τμήμα κάποιας τάξης. Προσέχουν τα παιδιά από την ώρα που θα μπουν στο σχολείο, έως την ώρα που θα μπουν στις τάξεις, στα διαλείμματα και στην αποχώρησή τους από το σχολείο. Είναι υπεύθυνοι για θέματα τήρησης των κανόνων – που αναφέρθηκαν παραπάνω. Προϊστάμενος των επιμελητών είναι ο κύριος Μπιασούττο, φόβος και τρόμος μέσα στο σχολείο, συνεργάτης του καθεστώτος. Η Μαρία Τερέσα ζει με τη μητέρα της, ενώ ο αδελφός της υπηρετεί την στρατιωτική του θητεία και τους στέλνει μυστηριώδεις καρτ-ποστάλ χωρίς να γράφει τίποτα πέραν του «δεν καταφέρνω να ενσωματωθώ».
 
Η Μαρία Τερέσα, κάνει τη δουλειά της με επιμέλεια, μην αφήνοντας τίποτα να πέσει κάτω. Η αγωνία της είναι να εντυπωσιάσει τον κ. Μπιασούττο, που πάντα αυστηρός κινείται στον χώρο. Έχει επικεντρώσει την προσοχή της σε ορισμένους μαθητές και μαθήτριες που θεωρεί ότι προσπαθούν να παραβούν τους κανόνες. Στην προσπάθειά της να πιάσει στα πράσα τους μαθητές που υποψιάζεται ότι καπνίζουν κρυφά, κλείνεται στις τουαλέτες των αγοριών και παραφυλάει για να πιάσει τους παραβάτες. Αφότου οι μαθητές μπαίνουν στις τάξεις, πηγαίνει σε κάποια από τις τουαλέτες και κλειδώνεται περιμένοντας. Κλεισμένη στη μικρή καμπίνα, και κοιτάζοντας από την κλειδαρότρυπα, ακούει τους ήχους από φυσικές δραστηριότητες των αγοριών, ενώ βλέπει για πρώτη φορά ανδρικά όργανα και, άπειρη καθώς είναι, εκπλήσσεται που κάποιοι αυνανίζονται – πάντως οι έρευνές της για κάπνισμα δεν αποδίδουν. Κάποια όμως ημέρα, ο κ. Μπιασούττο θα κάνει έφοδο στις τουαλέτες και θα ανακαλύψει την Μαρία Τερέσα και η σχέση τους θα αλλάξει, καθώς θα γνωρίσει από πρώτο χέρι την σεξουαλική εκμετάλλευση και εξουσία.
 

«Στην έβδομη ώρα υπάρχουν επίσης κάποιες ιδιαίτερες απαιτήσεις και από τους επιμελητές, ακριβώς επειδή δεν συμβαίνει τίποτα, τίποτα απολύτως, κι αυτό το τίποτα δουλειά τους είναι να το επιτηρούν. Η Μαρία Τερέσα κάθεται τώρα στην καρέκλα των καθηγητών, πάνω στην έδρα, που επιβεβαιώνει την ιεραρχία, και κοιτάζει την τάξη. Οι μαθητές είναι ακίνητοι και σιωπηλοί, οι περισσότεροι δεν κάνουν τίποτα. Δεν είναι περίοδος γραπτών διαγωνισμάτων κι έτσι, ακόμα κι αν οι μαθητές κολεγίου θα μπορούσαν να βρουν μια εργασία και να την ολοκληρώσουν ή τουλάχιστον να την ξεκινήσουν, το βέβαιο είναι πώς οι ημερομηνίες δεν τους πιέζουν ακόμα. Λίγοι ασχολούνται με κάποιο ανάγνωσμα ή δαγκώνουν την άκρη ενός στιλό, σπαζοκεφαλιάζοντας πάνω από μια εξίσωση που μάλλον δεν θα λύσουν. Πολλοί άλλοι, αντιθέτως, μένουν απλώς αφηρημένοι, αφήνοντας τον χρόνο να περνά. Όπως και να το πάρει κανείς, η έβδομη ώρα, που επιβάλλεται ως τιμωρία, μπορεί να επιφέρει ως ποινή την παράταση του χρόνου μελέτης εντός του κολεγίου ή, όταν αυτό δεν συμβαίνει, τη βίωση του καθαρού περάσματος του χρόνου: του χρόνου που περνά και τίποτα άλλο.»
 
Με ψυχρό και αποστασιοποιημένο ύφος, ο Κόαν περιγράφει την καθημερινότητα της ηρωίδας του, της Μαρίας Τερέσας και την καθημερινότητα του κολεγίου. Ο φόβος, ο σαδισμός, η αυστηρότητα των παράλογων κανόνων, οι εμμονές και «οι κίνδυνοι» που παραμονεύουν να εισβάλλουν στο δομημένο πλαίσιο του σχολείου, αποτυπώνονται με ακρίβεια και προσοχή στη λεπτομέρεια, κλινικά και αυστηρά, όπου ο αναγνώστης αισθάνεται μια ανατριχίλα στη ραχοκοκαλιά διατρέχοντας τις σελίδες του βιβλίου.
 
Οι επιμελητές – άρα οι «φύλακες της τάξης και της ευπρέπειας» - στο βιβλίο του Κόαν, έχουν μεγαλύτερο βάρος από τους καθηγητές, που είναι «χάρτινοι» και αδιάφοροι καθ’ όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος, όπως άλλωστε είναι και οι μαθητές που αντιπροσωπεύουν την «απειλή», το πώς σκέφτονται πραγματικά, τι κρύβουν κάτω από την υποταγμένη συμπεριφορά τους. Τον Κόαν τον ενδιαφέρει να δείξει, την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα και τους μηχανισμούς καταπίεσης του σχολείου, την εξουσία και τις διαδικασίες παραγωγής υποταγμένων πολιτών. Η Μαρία Τερέσα είναι μια αλλοτριωμένη προσωπικότητα, μια κοπέλα υποταγμένη στο σύστημα που δεν σκέφτεται, απλά υπακούει και ο διαρκής τρόμος της είναι να «κάνει το σωστό», να φανεί «αντάξια της θέσης της». Το σώμα της θα αφυπνισθεί πρώτα – κλεισμένη καθώς είναι επί ώρες στις τουαλέτες, νιώθει τα πρώτα σεξουαλικά σκιρτήματα παρακολουθώντας από την κλειδαρότρυπα, η μυρωδιά μιας ανδρικής κολόνιας μπορεί να την συγκλονίσει, ενώ και η εμμονή της με έναν συγκεκριμένο μαθητή μόνο αθώα δεν είναι, ενώ στις ίδιες τουαλέτες θα δει την αλλαγή όταν θα μετατραπεί εκείνη σε θήραμα.

Προφανής αλληγορία της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης στην Αργεντινή της δεκαετίας του ’80, το μυθιστόρημα, το σχολείο (ο αληθινός πρωταγωνιστής της ιστορίας) απεικονίζεται ως το πλαίσιο όλων αυτών που αντιπροσώπευε η στυγνή δικτατορία με τον θρησκευτικό της φανατισμό, τον ακραίο συντηρητισμό και την στυγνή καταπίεση σε συνδυασμό με τον διαρκή φόβο και τους πειθαρχικούς ελέγχους. Η ψυχολογία της καταπίεσης και του ελέγχου μέσα στο στενό περιβάλλον μιας κλειστής κοινότητας, αποσκοπεί να κατασκευάσει όργανα της εξουσίας χωρίς προσωπικότητα και σκέψη. Ο συγγραφέας φοίτησε τα ίδια χρόνια σε αυτό το σχολείο και ουσιαστικά μεταφέρει την ατμόσφαιρα των ημερών πριν την πτώση της χούντας.
 
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο του μυθιστορήματος, είναι τα εμβόλιμα στοιχεία από την ιστορία της Αργεντινής που έχουν ένα Μπορχεσικό ύφος, με αφορμή κάποιες παραδόσεις στην τάξη που παρακολουθεί η Μαρία Τερέσα βοηθώντας την καθηγήτρια, που έρχονται σε αντιδιαστολή με τις πολιτικές συγκεντρώσεις και ταραχές που συμβαίνουν σε κοντινή απόσταση από το περίκλειστο περιβάλλον του σχολείου, λειτουργώντας ως ιδανικό background στην αποτύπωση του κλειστοφοβικού κλίματος του βιβλίου.
 
Σημαντικό και σπουδαίο μυθιστόρημα το «ΗΘΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ», που μεταφέρθηκε (και βραβεύτηκε) στον κινηματογράφο (σχετικά καλά) ως «La Mirada invisible» («Το αόρατο βλέμμα»), από τον καλό σκηνοθέτη Diego Lerman. Είναι ένα βιβλίο για την καταπίεση της εξουσίας και την λήθη που θα απασχολήσει τους έμπειρους αναγνώστες, που θα κατανοήσουν το ψυχρό και υπαινικτικό ύφος του συγγραφέα, την ψυχολογική απεικόνιση στην καθημερινότητα της ηρωίδας, την αργή και βασανιστική διείσδυση της εξουσίας στα μυαλά των ανθρώπων, την καταπίεση και τον τρόμο που δημιουργεί η σιωπή στους διαδρόμους του σχολείου.
 
Βαθμολογία 85 / 100



 
  
 
 
 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home