Δευτέρα, Νοεμβρίου 27, 2023
posted by Librofilo at Δευτέρα, Νοεμβρίου 27, 2023 | Permalink
Civilization, Colonization, Extermination ("Εξοντώστε όλα αυτά τα κτήνη")
    Ο Κουρτς, ο ήρωας του αριστουργηματικού μυθιστορήματος «Η καρδιά του σκότους», του Joseph Conrad, στο δοκίμιο που γράφει για το «εκπολιτιστικό καθήκον των λευκών», τελειώνει με ένα υστερόγραφο, που περιέχει τη φράση: «Exterminate all the brutes» («Εξοντώστε όλα αυτά τα κτήνη»). Αυτή ακριβώς η φράση – ανατριχιαστική αλλά και δηλωτική μιας εποχής, μιας κατάστασης – εμπνέει τον Σουηδό στοχαστή, συγγραφέα και δημοσιογράφο Sven Lindqvist (Στοκχόλμη 1932-2019), για το συγκλονιστικό του βιβλίο, με τίτλο ακριβώς αυτή τη φράση «ΕΞΟΝΤΩΣΤΕ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΤΑ ΚΤΗΝΗ» («Utrota varenda javel»), που γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και εκδόθηκε πρώτη φορά στα ελληνικά το καλοκαίρι, από τις εκδόσεις Ποταμός, σε (ωραία) μετάφραση του Δημ. Ράπτη (σελ.271). Το βιβλίο έχει ως υπότιτλο: «Ένα ταξίδι στην καρδιά της γενοκτονίας» που αντιπροσωπεύει απόλυτα το θέμα του ∙ μια ζοφερή διαδρομή μέσα στην ιστορία του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού.
 

«Η πεμπτουσία της ευρωπαϊκής σκέψης μπορεί να αποδοθεί με μια φράση, μια σύντομη και απλή πρόταση, τρεις τέσσερις λέξεις μόλις, η οποία συνοψίζει την ιστορία της ηπείρου μας, της ανθρωπότητας, ολόκληρης της βιόσφαιράς μας από την Ολόκαινο μέχρι το Ολοκαύτωμα.
Δεν λέει τίποτα για την Ευρώπη ως γενέτειρα του ουμανισμού, της δημοκρατίας και της ευημερίας. Δεν λέει τίποτα για όλα αυτά για τα οποία, δικαίως, υπερηφανευόμαστε. Μας λέει μόνο την αλήθεια που προτιμάμε να ξεχάσουμε.
(…)
Η απόσταση που χωρίζει τη φράση «εξοντώστε όλα αυτά τα κτήνη» από την καρδιά του ουμανισμού δεν είναι μεγαλύτερη από αυτήν που χωρίζει το Μπούχενβαλντ από το σπίτι του Γκαίτε στη Βαϊμάρη. Αυτό το γεγονός έχει σχεδόν εντελώς αποσιωπηθεί. Ακόμα και οι Γερμανοί αποφεύγουν να το σχολιάσουν, και ας επιρρίπτεται μόνο σε αυτούς, σαν σε αποδιοπομπαίους τράγους, το βάρος της ευθύνης για τις θεωρίες της εξόντωσης, που στην πραγματικότητα αποτελούν κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά.»
 
Στο βιβλίο υπάρχουν τρεις παράλληλες αφηγήσεις. Η προσωπική ιστορία του Λίντκβιστ με στοιχεία auto-fiction μυθοπλασίας, όπου ο συγγραφέας αποπειράται ένα ταξίδι σε μια αφρικανική χώρα. Διαβάζουμε για την ταλαιπωρία του με τα οδικά μέσα, τι συναντάει εκεί, τις συνομιλίες του με Ευρωπαίους που βρίσκονται εκεί για διαφορετικούς λόγους, ενώ η πρωτοπρόσωπη αφήγησή του εμπλουτίζεται με επεισόδια παιδικής κακοποίησης από τον βαθιά θρησκευόμενο πατέρα του – επεισόδια που θυμίζουν έντονα σκηνές από ταινίες του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν.
 
Στη δεύτερη παράλληλη αφήγηση ή έτερο αφηγηματικό πόλο ή άξονα του βιβλίου, ο συγγραφέας παραθέτει όχι μόνο την «Καρδιά του σκότους», αλλά κι άλλη μια νουβέλα του Κόνραντ, το (εξαιρετικό) «Προκεχωρημένο φυλάκιο της προόδου». Περιγράφει από πού επηρεάστηκε ο Κόνραντ, την απήχηση του βιβλίου του, τα διλήμματα που θέτει, τις πραγματικές ιστορίες πίσω από την μυθοπλασία, για να ισχυροποιήσει την αρχική του θέση, ότι η πραγματική καρδιά του σκότους, βρίσκεται εντός της δομής της αποικιοκρατίας.
 
Και αυτή είναι η τρίτη παράλληλη αφήγηση, που διατρέχει το βιβλίο. Μέσα από την ανάλυση των θεωριών που κυριάρχησαν στον στοχασμό μεγάλων Ευρωπαίων φιλοσόφων, δείχνει πως αναμιγνύονται οι θεωρίες για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους με τον αποικιοκρατικό ιμπεριαλισμό, πως το δίκιο του «ισχυροτέρου» κυριάρχησε, την σχέση της εκκλησίας, και κυρίως πως ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίχτηκε για την επέκτασή του σε άλλες ηπείρους στον βίαιο αποικισμό και την εξολόθρευση των ιθαγενών κατοίκων του επιλεγμένου τόπου.


«Ο Αλεξάντερ Τίλε (Alexander Tile), ως δάσκαλος της γερμανικής γλώσσας στη Γλασκόβη (1890-1900), είχε γνωρίσει τη βρετανική ιμπεριαλιστική ιδεολογία. Την εκγερμάνισε συνενώνοντας τις διδαχές του Δαρβίνου και του Σπένσερ με τη νιτσεϊκή ηθική του υπερανθρώπου, διαμορφώνοντας μια νέα «εξελικτική ηθική».
Στο πεδίο του διεθνούς δικαίου η εξελικτική ηθική συνεπάγεται το δίκαιο του ισχυροτέρου. Όταν εκτοπίζει τις κατώτερες φυλές, ο άνθρωπος μιμείται απλώς ό,τι κάνουν και τα καλύτερα οργανωμένα φυτά στα λιγότερο οργανωμένα, και τα πιο εξελιγμένα ζώα στα λιγότερο εξελιγμένα. «Απέναντι στο δίκαιο του ισχυροτέρου όλα τα ιστορικά δικαιώματα θεωρούνται μη έγκυρα» γράφει ο Τίλε στο βιβλίο «Υπηρέτηση του Λαού («Volksdienst»)» (1893).
(…)
Οι ατσάλινοι αυτοί «νόμοι» ήταν διατυπωμένοι από τον Τίλε με τέτοια γενικότητα, που σκοπός του ήταν να μπορούν να εφαρμοστούν εξίσου εύκολα στους Ευρωπαίους «λαούς της φύσης», όσο και στους λιγότερο επιτυχημένους λαούς της Ευρώπης,
Την επόμενη χρονιά, το 1894, η εφημερίδα της Παγγερμανικής Ένωσης Alldeutsche Blatter έγραψε ότι οι προϋποθέσεις για την επιβίωση της γερμανικής φυλής θα μπορούσαν να διασφαλιστούν μόνο στον «εκκενωμένο χώρο» που εκτείνεται από τη Βαλτική μέχρι τον Βόσπορο. Στην πορεία αυτής της διαδικασίας, δεν πρέπει να μας σταματήσει το γεγονός ότι κατώτεροι λαοί, όπως οι Τσέχοι, οι Σλοβένοι, οι Σλοβάκοι, θα πάψουν να υφίστανται, κάτι που είναι άχρηστο για τον πολιτισμό. Μόνο «οι άνθρωποι ανώτερης κουλτούρας» έχουν δικαίωμα στο δικό τους έθνος.»
 
Ο Λίντκβιστ αφηγείται στο βιβλίο του, πώς καμία από τις γενοκτονίες του 20ου αιώνα δεν ήταν ίδια με τις άλλες, αλλά και καμία δεν ήρθε από το πουθενά. Οι ρίζες υπήρχαν, γενοκτονίες πραγματοποιήθηκαν και (κυρίως) η Αφρική αποτέλεσε το «ιδανικό» πεδίο πειραματισμού από τις κυρίαρχες χώρες της Ευρώπης – μεγάλες αλλά και μικρές, όπως το Βέλγιο που σε κάποια φάση ξεπέρασε σε αγριότητα άπαντες. Ο συγγραφέας αφηγείται λεπτομέρειες από μάχες, θηριωδίες που έχουν καταγραφεί στην ευρωπαϊκή ιστορία ως «θρίαμβοι», με κυρίως τους Άγγλους και τους Γάλλους να χτίζουν αυτοκρατορίες μέσα από κομμένα κεφάλια, κομμένα χέρια και εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς.


Ο αφηγητής αφήνεται να χαθεί μέσα στις ερήμους της Αλγερίας, προσπαθώντας να κατανοήσει κάτι από την Αφρικάνικη ήπειρο και ταυτόχρονα στοχάζεται για τα όρια της γενοκτονίας και του ρατσισμού. Ο Κόνραντ και οι ιστορίες του, με τη γυμνή αλήθεια που με λογοτεχνικό τρόπο περιγράφουν, μέσα από το βιβλίο του Λίντκβιστ αποκτούν μια άλλη διάσταση, καταδεικνύοντας ότι όλη αυτή η φρίκη, αποτελεί μια αλυσίδα, μια κατάσταση που διαιωνίζεται. Μπορεί να μας φαίνεται (και είναι) αδιανόητη η γενοκτονία των Εβραίων (αλλά και οι μέθοδοί της) από τους Ναζί, αλλά τον 19ο αιώνα, οι γενοκτονίες που διέπραξαν οι Ευρωπαίοι στην Αφρική και τη Ασία δεν υπολείποντο σε φρίκη – οι Γερμανοί (όπως αναφέρει ο συγγραφέας) άργησαν λίγο, αλλά μπήκαν γρήγορα στο νόημα.
 
Το τετράωρο τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ του HBO, που κινηματογράφησε ο έμπειρος Raul Peck, εμπνεόμενος από το βιβλίο του Λιντκβιστ, με τον ίδιο τίτλο (που επικεντρώνει περισσότερο στην αμερικανική ήπειρο), ξεκινάει την voice-off αφήγησή του με μια δήλωση:
«Μπορεί κάποιος να περιγράψει την ευρωπαϊκή ιστορία με τρεις λέξεις:
-      Πολιτισμός (Civilization)
-      Αποικιοκρατία ή Αποικισμός (Colonization)
-      Εξολόθρευση (Extermination)»
 
Η θεωρία της «ανώτερης φυλής», του «πολιτισμένου ανθρώπου» που πρέπει «να φέρει το φως», αυτή η παρανοϊκή λογική που μπορεί στο όνομα μιας θεωρίας να εξολοθρεύσει ολόκληρους πληθυσμούς, αναλύεται με ψυχραιμία στο «Εξοντώστε όλα αυτά τα κτήνη».
Ένα βιβλίο για την ιστορία του ανθρώπου και των «νικητών» (που είναι αυτοί που την γράφουν – υπάρχει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην αρχή που περιγράφει τα ωραία μνημεία των Βρυξελλών που θαυμάζουμε τώρα και δημιουργήθηκαν από τα πλούτη του Λεοπόλδου μέσα από τη γενοκτονία του Κονγκό). Ένα βιβλίο δοκιμιακό με πολλά στοιχεία αυτομυθοπλασίας, φιλοσοφικό και ιστορικό, πολύτιμο και σημαντικό που η έκδοσή του, αποτελεί προσφορά και μύηση. Ένα σαγηνευτικό βιβλίο απαραίτητο στον κάθε άνθρωπο, ένα βιβλίο για την κατανόηση της ιστορίας, ένα βιβλίο που διαγράφεται ανεξίτηλα στη μνήμη του αναγνώστη του.




 



1 Comments:


At 27/11/23 19:53, Anonymous Ανώνυμος

Καταπληκτικό φαίνεται, αγαπητέ Librophile .
Ευχαριστώ, για τις παρουσιάσεις σου.

 

Δημοσίευση σχολίου

~ back home