Δευτέρα, Οκτωβρίου 03, 2022
posted by Librofilo at Δευτέρα, Οκτωβρίου 03, 2022 | Permalink
"Εκμηδένιση"
Είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού οι (ζώντες) συγγραφείς, που απολαμβάνουν την δημοτικότητα και την αναγνωρισιμότητα του Michel Houellebecq (1956 Σεν Πιερ, Ρεϋνιόν), ο οποίος, αποτελεί μια μοναδική περίπτωση συγγραφέα, που το όνομά του (η προσωπικότητά του) υπερβαίνει τη φήμη των βιβλίων του. Προκλητικός και εκκεντρικός, χρησιμοποιεί τα όπλα του marketing, με τον ιδανικότερο τρόπο, καλλιεργώντας με κάθε νέο του βιβλίο προσδοκίες, εξιτάροντας τους βιβλιόφιλους που, είτε τον αγαπούν, είτε τον μισούν, περιμένουν με ενδιαφέρον κάθε νέο του μυθιστόρημα. Αυτό συνέβη και με το τελευταίο του βιβλίο, την «ΕΚΜΗΔΕΝΙΣΗ» («Aneantir»), που κυκλοφόρησε στην Γαλλία λίγους μήνες πριν τις προεδρικές εκλογές, αλλά και σχεδόν ταυτόχρονα στις μεγαλύτερες αγορές του κόσμου, και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εστία (μετάφρ. Γ. Καράμπελας, σελ. 657).


Το πολυαναμενόμενο λοιπόν, όγδοο μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα (και κατά δήλωσή του, το τελευταίο που πρόκειται να γράψει), είναι ένα ιδιαίτερα ογκώδες μυθιστόρημα, όχι τόσο (σχεδόν καθόλου) προκλητικό, εμφανώς άνισο αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρον, σαγηνευτικό (όπως όλα τα βιβλία του άλλωστε) που ρέει, το οποίο προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ διαφορετικών λογοτεχνικών ειδών έως περίπου την μέση του, μόλις όμως σταθεροποιείται και η μορφή του γίνεται όλο και πιο υπαρξιακή, καταλήγει εντυπωσιακά με ελεγειακό τρόπο.
 
Όπως και στη «Σεροτονίνη» ο συγγραφέας τοποθετεί την δράση του βιβλίου, στο άμεσο μέλλον και πιο συγκεκριμένα στους τελευταίους μήνες του 2026 και λίγο πριν τις προεδρικές εκλογές του 2027. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται σε δυο άξονες, καθώς από τη μια έχουμε μια σειρά ψηφιακών επιθέσεων στον κυβερνοχώρο, που από πολύ καλά κατασκευασμένα βίντεο, περνάμε σε απεικονίσεις τρομοκρατικών επιθέσεων σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ποιος φτιάχνει αυτά τα ανώνυμα βίντεο που διαχέονται στα κοινωνικά δίκτυα; Οι Γαλλικές μυστικές υπηρεσίες που ασχολούνται, στην αρχή αντιμετωπίζουν το θέμα υποτονικά, αργότερα βλέπουν την σοβαρότητά του.
 
Ένα από τα «θύματα» των κυβερνοεπιθέσεων, με ένα αριστοτεχνικά μονταρισμένο βίντεο που δείχνει τον αποκεφαλισμό του, είναι ο Μπρυνό Ζυζ, ο υπουργός Οικονομικών, Εθνικής Οικονομίας και Προϋπολογισμού της χώρας και ίσως ο πιο επιτυχημένος υπουργός της κυβέρνησης και ένα από τα φαβορί να διαδεχθεί τον δημοφιλή Πρόεδρο που διανύει τους τελευταίους μήνες της δεύτερης θητείας του. Ο Μπρυνό τεχνοκράτης και εργασιομανής θεωρείται υπεύθυνος για την οικονομική και τεχνολογική αναγέννηση της χώρας. Δεξί του χέρι, είναι ο πενηντάρης Πωλ Ραιζόν, ένας μοναχικός άνθρωπος που απολαμβάνει της πλήρους εμπιστοσύνης του προϊστάμενού του. Ο Πωλ Ραιζόν θα είναι ο κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος, όπου γύρω από αυτόν, την πολιτική καριέρα του υπουργού και την οικογένειά του, θα χτίσει ο Ουελμπέκ τον δεύτερο άξονα του βιβλίου του, που αργά αλλά σταθερά υπερκαλύπτει τον πρώτο έως ότου τον εξαφανίσει τελείως (και μάλλον αναίτια).
 
Ο Πωλ Ραιζόν βρίσκεται στα όρια της κατάθλιψης, δεν έχει επικοινωνία με την σύζυγό του Πρυντάνς (που εμφανισιακά φέρνει στην Κάρι-Αν Μος, την πρωταγωνίστρια του Matrix – ομοιότητα καθόλου τυχαία, αφού ο Πωλ είχε την ταινία ως αφίσα στο παιδικό του δωμάτιο), αλλά ζουν μαζί σε ένα τεράστιο και μοδάτο διαμέρισμα. Εκείνη έχει γίνει φανατική βίγκαν, ενώ ασχολείται και με μια εναλλακτική οργάνωση – ουσιαστικά μια οικολογική σέχτα. Ο γάμος τους έχει ελάχιστες πιθανότητες επιβίωσης και σε αυτό υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία με τον γάμο του Μπρυνό Ζυζ που έχει ουσιαστικά διαλυθεί, με αποτέλεσμα ο υπουργός να έχει μετατρέψει ένα μέρος του κυβερνητικού γραφείου σε υπνοδωμάτιο.
 
«Ο ανθρώπινος κόσμος του φάνηκε και του ίδιου να αποτελείται από μικρές κουράδες, εγωιστικές, ασύνδετες, πότε πότε οι κουράδες ερεθίζονταν κι έσμιγαν με τον τρόπο τους, καθεμιά στον τομέα της, έτσι γεννιούνταν κι άλλες κουράδες μικρούτσικες κι αυτές.»
 
Η ζωή του Πωλ Ραιζόν, θα αλλάξει όταν, θα ενημερωθεί πως ο πατέρας του, που ζει έξω από την Λυών, πρώην σημαντικό στέλεχος των Γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, έπαθε εγκεφαλικό και είναι σε κώμα. Στο πλευρό του βρίσκεται ήδη η αδελφή του Πωλ, η Σεσίλ με τον συμβολαιογράφο (αλλά πλέον άνεργο και ακροδεξιό) σύζυγό της. Η Σεσίλ έχει εναποθέσει τις ελπίδες της στην θρησκεία ως φανατική Χριστιανή. Μαζί με την Μαντλέν, την σύντροφο του πατέρα τους φροντίζουν τον άρρωστο, ενώ στην εικόνα εισέρχεται και ο αρκετά μικρότερος αδελφός τους ο Ωρελιάν που είναι συντηρητής έργων τέχνης, ζει στο Παρίσι, με ελάχιστη επικοινωνία όλα αυτά τα χρόνια με τα δυο μεγαλύτερά του αδέλφια. Ο Ωρελιάν είναι παντρεμένος με μια αδίστακτη και αντιπαθέστατη δημοσιογράφο, δέκα χρόνια μεγαλύτερή του, την Ίντυ, η οποία είχε επιλέξει να μείνει έγκυος με τεχνητή γονιμοποίηση, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο, φέρνοντας στον κόσμο ένα μαύρο παιδί, που πλέον είναι εννέα ετών και ασχολείται συνεχώς με τα ηλεκτρονικά του γκάτζετς.
 
Το σκηνικό για μια τέλεια Ουελμπεκική κατάσταση έχει πλέον τεθεί. Μοναχικοί και προβληματικοί άντρες, ουδεμία συνεννόηση με το άλλο φύλο, σε οικογενειακά και επαγγελματικά αδιέξοδα, ενώ γύρω τους επικρατεί το χάος στην πολιτική σκηνή και ο κόσμος αλλάζει διαρκώς.
 
Υπάρχει όμως κι ένας τρίτος άξονας του βιβλίου, που συν τω χρόνω, θα αναδειχθεί στο προσκήνιο ∙ η πολιτική. Στις επερχόμενες εκλογές, ο παρών (δημοφιλέστατος) Πρόεδρος βάσει του εκλογικού νόμου, δεν μπορεί να βάλει υποψηφιότητα για τρίτη φορά, αλλά του δίνεται το δικαίωμα να επανέλθει αν θέλει αμέσως μετά. Επιλέγει λοιπόν ως διάδοχό του, έναν προβεβλημένο τηλεοπτικό αστέρα που ξεκίνησε λίγο περίεργα την καριέρα του, αλλά αργότερα το προφίλ του σοβάρεψε, αντί του Μπρυνό Ζυζ, ο οποίος όμως θα αποτελεί το ισχυρό όπλο του κόμματος για να υπάρξει συνέχεια στην διακυβέρνηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο Πρόεδρος θα μπορέσει ως άλλος Πούτιν, να επανέλθει στις μεθεπόμενες εκλογές για άλλες δύο θητείες.
 
Ο Μπρυνό πλέον ασχολείται με τις εκλογές, μαζί με μια ομάδα συμβούλων, και ο Πωλ Ραιζόν περνάει σε δεύτερη μοίρα στο προεκλογικό περιβάλλον του, κάτι που δίνει στον τελευταίο την δυνατότητα να ασχοληθεί περισσότερο με τον πατέρα του, που δείχνει να συνέρχεται κάπως και έτσι περνάει όλο και περισσότερο χρόνο στην επαρχία μαζί του. Διαπιστώνει ότι δεν γνώριζε τίποτα για τον πατέρα του και είναι πολύ αργά πλέον για να μάθει, αφού στην καλύτερη, εκείνος μπορεί μόνο να ανοιγοκλείνει τα βλέφαρά του αν συμφωνεί ή όχι. Διαπιστώνει επίσης, ότι δεν γνώριζε τίποτα για τα αδέλφια του, ενώ βλέπει ότι η Πρυντάνς έρχεται πιο κοντά του, με τον γάμο του να ξαναζωντανεύει.
Ο Πωλ που όλα αυτά τα χρόνια βλέπει κάτι περίεργα όνειρα με εκείνον σε διάφορους ρόλους (σταρ, μαχητής, εραστής και άλλα), ανακαλύπτει στα χαρτιά του πατέρα του, κάποια ακατανόητα σκίτσα με ένα αρκτικόλεξο που παραπέμπει στην υπογραφή των ψηφιακών τρομοκρατών. Τι γνώριζε ο πατέρας του; Θα δώσει τα χαρτιά αυτά, στις μυστικές υπηρεσίες οδηγώντας τις έρευνες προς την επίλυση του γρίφου, ενώ και η σχέση του με την Πρυντάνς θα περάσει στο στάδιο της πλήρους ανανέωσης, χωρίς να γνωρίζει τι τον περιμένει στη συνέχεια.
 
«Τι νόημα έχει να βάζεις 5G αν απλώς δεν καταφέρνεις πια να έρθεις σε επαφή, να κάνεις τις βασικές ενέργειες, αυτές που επιτρέπουν στο ανθρώπινο είδος να αναπαράγεται, αυτές που επιτρέπουν επίσης καμιά φορά, να είναι ευτυχισμένο;»


Το βιβλίο ξεκινάει σαν κατασκοπικό θρίλερ, συνεχίζεται ως οικογενειακή saga (κάποιοι κακεντρεχείς θα πουν «σαπουνόπερα»), για να συνεχιστεί ως υπαρξιακό δράμα. Η αμηχανία και το «βαρυφόρτωμα» των πρώτων 100 σελίδων, με κυβερνοεπιθέσεις, γραφειοκρατικά παιχνίδια και βυζαντινισμούς, με συνοδεία ανδρικής απελπισίας, δίνουν τη θέση τους σε σπαρακτικές εικόνες αυτοκαταστροφής, μοναξιάς και έντασης, για να καταλήξουμε σε ένα ελεγειακό κείμενο, που όπως στις περισσότερες δημιουργίες του Γάλλου συγγραφέα, δεν τελειώνει ευχάριστα.
 
Οι παραπομπές σε πρόσωπα και πράγματα της Γαλλικής πολιτικής επικαιρότητας είναι σαφείς στο βιβλίο. Ο Πρόεδρος που δεν θέλει να αφήσει την καρέκλα του και συνωμοτεί για να την ξαναπάρει μετά από 5 χρόνια είναι μάλλον ο Μακρόν, ενώ για τον χαρακτήρα του Μπρυνό Ζυζ, ο Ουελμπέκ είχε στο μυαλό του (και ως εικόνα) τον υπουργό Οικονομικών Bruno Le Maire.
Ο Ουελμπέκ περιγράφει τον μεσήλικα αστό, τον άνδρα που βλέπει τον κόσμο γύρω του να αλλάζει κι αυτός να μη μπορεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις καταλήγοντας στη μοναξιά και στην μισανθρωπία. Δεν ξέρω αν ο συγγραφέας περιγράφει τον εαυτό του, αλλά συνεχίζει την λογοτεχνική του πορεία κάνοντας διαρκώς πικρές, κυνικές διαπιστώσεις για τις αξίες που δεν υπάρχουν πια, την τεχνολογική πρόοδο που τρομάζει, τις ιδεολογίες που γίνονται όλο και πιο ακατανόητες με οπαδούς όλο και πιο φανατικούς. Οι λογοτεχνικοί ήρωες του Ουελμπέκ δεν μπορούν ή αρνούνται να προσαρμοστούν, πέφτουν διαρκώς σε εκπλήξεις, αδυνατώντας να κατανοήσουν τι συμβαίνει γύρω τους, τα λάθη τους δείχνουν αφελή αλλά είναι αληθινά – δεν υπάρχει καμία υπερβολή στο βιβλίο, που ως συνήθως θίγει θέματα που ενοχλούν και μας κάνουν να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη.
 
Στο μυθιστόρημα, περνάει όλη η προβληματική του συγγραφέα που συναντούμε και στα προηγούμενά του. Ο γάμος (η συμβίωση) και οι δυσκολίες του, οι οικογενειακές σχέσεις, γονείς και παιδιά, τα γηρατειά κι ο θάνατος, η παρακμή, τα σεξουαλικά προβλήματα, η αδυναμία επικοινωνίας, η αφόρητη μοναξιά, η απαισιοδοξία και η πλήρης απουσία ενσυναίσθησης στην κοινωνία. Ο Ουελμπέκ κατηγορείται για κυνισμό, μισανθρωπισμό, σεξισμό κλπ, προσωπικά τον θεωρώ ιδιαίτερα ρομαντικό και μελαγχολικό, που απλά καλλιεργεί το ύφος που τον καθιέρωσε συγγραφικά.
 
Η εμφανής αδυναμία του βιβλίου, βρίσκεται στην ανισότητα του. Το κατασκοπικό θρίλερ που «υπόσχεται» η αρχή, όσο περνάνε οι σελίδες του βιβλίου, «σβήνει» χωρίς πολλές εξηγήσεις, αφήνοντας πολλά ερωτηματικά, ενώ θεωρώ ότι, η κεντρική ιστορία του βιβλίου και το υπαρξιακό δράμα του Πωλ Ραιζόν «χάνεται» μέσα στις (υπερβολικά) πολλές σελίδες που προηγούνται. Ίσως όμως και όλα αυτά, να είναι απλώς επισημάνσεις, διότι αν ο Ουλμπέκ ήταν περισσότερο υπαινικτικός, δεν θα ήταν ο ίδιος, γιατί η αλήθεια είναι ότι, είναι τόσο σαγηνευτικός ο τρόπος αφήγησης που δεν μπορείς να αντισταθείς.
 
Είναι όμως η πρώτη φορά, που ο συγγραφέας εισάγει σε κάποιο βιβλίο του, τόσο ενδιαφέροντες δευτερεύοντες χαρακτήρες, ολοζώντανους και ιδιαίτερα πειστικούς. Οι σκηνές στην οικογένεια του Πωλ Ραιζόν, παρότι κρατάνε πολύ, είναι ρεαλιστικές και αφοπλιστικές, οι διάλογοι εξαιρετικοί, ενώ η προετοιμασία για τις εκλογές δεν απέχει από την σκληρή πραγματικότητα που διαβάζουμε σε δημοσιογραφικά κείμενα. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο Πωλ Ραιζόν, είναι στέρεος και συγκινητικός μέσα στην απελπισία του – από τις ελάχιστες φορές που ο συγγραφέας παρουσιάζει έναν τόσο «ανθρώπινο» χαρακτήρα, ενώ η ελεγειακή τροπή της ιστορίας συγκλονίζει.
 
Η «Εκμηδένιση» που θεωρείται το λιγότερο προκλητικό και πιο «εύκολο» βιβλίο του συγγραφέα, μπορεί να μην είναι το καλύτερό του, μπορεί να παρουσιάζει δομικά προβλήματα, αλλά είναι σίγουρα ένα υπέροχο μυθιστόρημα, πολύ σύγχρονο και ουσιώδες. Ο Ουελμπέκ (αρέσει – δεν αρέσει),  σε ηλικιακή και συγγραφική ωριμότητα, είναι ένας σύγχρονος κλασσικός, που παρά τις δηλώσεις του για «τελευταίο μυθιστόρημα» κλπ, εξελίσσεται διαρκώς (κάποιοι θα πουν, «γλυκαίνει»), δείχνοντας ότι έχει ακόμα πολλά να δώσει.
 
Βαθμολογία 82 / 100


 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home