Πέμπτη, Φεβρουαρίου 28, 2013
posted by Librofilo at Πέμπτη, Φεβρουαρίου 28, 2013 | Permalink
Η θέληση και η τύχη


«Το άχτι σ’αυτή τη χώρα είναι πολύ παλιό και πολύ βαθύ…Το Μεξικό είναι μια χώρα όπου όλα καταλήγουν άσχημα. Υπάρχει λόγος που γιορτάζουμε τους ηττημένους και περιφρονούμε τους νικητές.»

Στο εμβληματικό μυθιστόρημά του, με τίτλο «Η ΘΕΛΗΣΗ ΚΑΙ Η ΤΥΧΗ» («La Voluntad y la Fortuna»), (Εκδ. Καστανιώτη, (ωραία) μετάφρ. Μ.Μπονάτσου, σελ.487), ο εξαιρετικός τεχνίτης (και ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ου αιώνα) Carlos Fuentes, (Μεξικό, 1928-2012), έχει ως αφηγητή μιαν ασώματο κεφαλή. Το μακάβριο αυτό μυθιστορηματικό εύρημα που αρχικά λειτουργεί ως ηλεκτροσόκ στον ανυποψίαστο αναγνώστη που αρχίζει να διαβάζει το βιβλίο, στη συνέχεια αποδεικνύεται ένα ειρωνικό και σαρκαστικό παιχνίδι στα χέρια του συγγραφέα προσδίδοντας την διάσταση του «φανταστικού» σε μια ιστορία που τα περιέχει όλα.

Πολιτικές ίντριγκες, συναισθηματικά αδιέξοδα, στυγερά εγκλήματα, μυστήριο, κωμωδία και δράμα εναλάσσονται με έναν ρυθμό καταιγιστικό. Το σύγχρονο χαοτικό Μεξικό με την ανάπτυξη και τις τεράστιες αντιθέσεις του προβάλλει μέσα από μια τυπική ιστορία μύησης και ενηλικίωσης («bildungsroman»), Βιβλική στην δομή της και γκροτέσκα σε σημείο πολλές φορές στα όρια του παράλογου, η πλοκή που χάνεται μέσα σε διακλαδώσεις και αναφορές, που ανακατεύει τον Σπινόζα με τον Μακιαβέλι θέλοντας να τονίσει αυτό που περνάει από το μυαλό όλων: ποια είναι τα τα στάδια της επανάληψης της ιστορίας αν η πρώτη φορά εμφανίζεται ως τραγωδία; Αν δεχτούμε ότι επαναλαμβάνεται ως φάρσα (κατά την απόλυτα επιτυχημένη Μαρξική ρήση), μήπως λοιπόν την επόμενη φορά η ιστορία εμφανίζεται ως σαπουνόπερα γεμάτη ίντριγκες κάθε είδους, συνωμοσίες και απέραντου χάους;

«Η παροδικότητα είναι το πεπρωμένο μας, αλλά η ελευθερία είναι η φιλοδοξία μας.»

Ένα κομμένο κεφάλι βρίσκεται σε μια ειδυλλιακή μεξικάνικη ακρογιαλιά. Ανήκει στον Χοσουέ Ναδάλ, έναν εικοσιεπτάχρονο δικηγόρο ο οποίος ξετυλίγει το νήμα της ζωής του, η οποία αρχίζει με όνειρα για να καταλήξει θύμα των διαπλεκόμενων συμφερόντων και της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Ο Χοσουέ ζούσε σε ένα τεράστιο σπίτι χωρίς γονείς με μόνη φροντίδα μια αυστηρή και βλοσυρή χωριάτισα. Η μέρα που θα σημαδέψει τη ζωή του, είναι όταν στα 16 του, στο σχολείο, τίθεται υπό την προστασία του μεγαλύτερου του (κατά ένα χρόνο), Χερικό. Με τον καιρό οι δύο έφηβοι γίνονται αχώριστοι και σύντομα αποφασίζουν να συγκατοικήσουν στο σπίτι του δεύτερου. Είναι και οι δύο μόνοι, χωρίς οικογένεια αλλά ένας φάκελος που φθάνει κάθε μήνα στο σπίτι του Χερικό περιέχει μια επιταγή. Δεν αναρωτιούνται ποτέ ποιος τους ζεί, σε ποιόν οφείλουν την οικονομική τους άνεση. Το μόνο που γνωρίζουν είναι ότι και οι δύο είναι παιδιά «αγνώστου πατρός» και ότι επικοινωνεί μαζί τους ένας δικηγόρος, ο Σανχινές, ο οποίος θα παίξει καθοριστικό ρόλο στις ζωές τους.
Ανήσυχοι και ιδεαλιστές καθοδηγούνται από τον προοδευτικό ιερέα Φιλοπάτερ και μυούνται στην φιλοσοφία του Σπινόζα, ενώ συνηθίζουν να τα μοιράζονται όλα, χρήματα, φιλίες, σεξ, γλέντια, βόλτες. Οι δρόμοι τους σύντομα χωρίζουν καθώς ο Χοσουέ επιλέγει να σπουδάσει νομικά ενώ ο Χερικό φεύγει (ή λέει ότι φεύγει) στο εξωτερικό.

Η πτυχιακή εργασία του Χοσουέ αφορά τον Μακιαβέλι. Ο Σανχινές, τον στέλνει για πρακτική στις φυλακές της Πόλης του Μεξικού, όπου του συστήνει τον χρόνια έγκλειστο Μιγκέλ Απαρεσίδο, έναν μυστηριώδη τύπο, ο οποίος δεν θέλει να αποφυλακιστεί, επιθυμεί να μείνει μέσα στη φυλακή για να μείνει ζωντανός. Ο Απαρεσίδο «εισάγει» τον Χοσουέ σε έναν διαφορετικό κόσμο ενώ η (σουρεαλιστική) γνωριμία του με την ιδιόρρυθμη Λούτσα Σαπάτα και η συγκατοίκηση του μαζί της θα τον επηρεάσει πολύ.

Με την επανεμφάνιση του Χερικό τα πράγματα αρχίζουν να μπαίνουν σε μια διαφορετική τροχιά. Ο δαιμόνιος δικηγόρος Σανχινές τους διατηρεί υπό την προστασία του και τους στέλνει να εργασθούν δίπλα στους δύο πόλους της εξουσίας της χώρας. Ο Χοσουέ προσλαμβάνεται από τον οικονομικό όμιλο του μεγιστάνα Μαξ Μονρόι και ο Χερικό (μυστηριωδώς) από το γραφείο του Προέδρου του Μεξικού Βαλεντίν Πέδρο Καρέρα ως σύμβουλός του.

Γρήγορα οι δύο φίλοι βλέπουν από μέσα πλέον όλο το φάσμα της πολιτικοοικονομικής ζωής του Μεξικού. Ίντριγκες, συμμαχίες, λυκοφιλίες, δολοφονίες εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια τους και αν η συνεχής ενασχόλησή τους με τον κόσμο της realpolitic τους απομακρύνει από τον ιδεαλισμό της εφηβείας τους, έρχεται η παρουσία της βοηθού του (ουσιαστικού ηγέτη της χώρας) Μαξ Μονρόι, της πανέμορφης Ασούντα Χορντάν να δώσει την χαριστική βολή στην φιλία των δύο αγοριών, οι οποίοι από «Κάστωρ και Πολυδεύκης» μετατρέπονται σε «Κάϊν και Άβελ». Τα γεγονότα εκτυλίσσονται ραγδαία, τα μυστικά κάποια στιγμή αποκαλύπτονται και το τραγικό φινάλε είναι πλέον μονόδρομος. Ο Χερικό θα συντριβεί – θύμα της φιλοδοξίας και της τόλμης του ότι έχει τη δύναμη να αλλάξει τα πράγματα ενώ το κεφάλι του Χοσουέ θα κοπεί με την μαντσέτα τη στιγμή που νομίζει ότι μπορεί να ελέγξει το παιχνίδι, ότι μπορεί να αλλάξει τη μοίρα του και από ένα απλό πιόνι στη σκακιέρα των συμφερόντων θα μετατραπεί σε πρωταγωνιστή.

Ο Φουέντες σ’αυτό το έργο της πλήρους ωριμότητάς του είναι σαφής. Το Μεξικό δεν αλλάζει, η χώρα-οπερέτα θα συνεχίσει τον δρόμο της, αρνούμενο (ή και ανίκανο) να διδαχθεί από τα σφάλματα του παρελθόντος, από την βαριά ιστορία αιώνων, από τον συνεχή κύκλο της βίας και του αίματος. Οι κοινωνικές αντιθέσεις, η τεράστια διαφθορά, το χάος της πρωτεύουσας όπου μπορούν να συνυπάρξουν κυριολεκτικά τα πάντα. Όλα αυτά απαρτίζουν την εκπληκτική ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος, όπου τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, όπου κανείς διάλογος δεν είναι αθώος, όπου όλοι κρύβουν κάποιο μυστικό.

«Είπε ότι η χώρα δεν προχωρούσε. Γιατί; Ο Πρόεδρος είναι άτολμος. Δεν κυβερνά δυναμικά. Τα κάνουμε όλα μισά. Εσύ κι εγώ; Όχι. Εκείνοι που μας κυβερνούσαν. Όλα μισά, όλα μέτρια. Νομίζαμε πως ήμασταν οι βασιλιάδες του κόσμου επειδή είχαμε πετρέλαιο. Το πουλήσαμε ακριβά. Με τα κέρδη αγοράσαμε μόνο μπιχλιμπίδια. Μια πολυετή εξαετή θητεία. Φερθήκαμε σαν νεόπλουτοι. Δεν υπήρχε το «αύριο». Έπεσαν οι τιμές. Έμειναν τα χρέη. Νέος ορίζοντας. Το εμπόριο. Μια γρήγορη συνθήκη, για να στολίσουμε μία ακόμη εξαετία. Ελεύθερη η κυκλοφορία των αγαθών. Όχι των ανθρώπων. Κυκλοφορούν νομίσματα, μετοχές, πράγματα. Οι εργαζόμενοι παραμένουν ακίνητοι, παρόλο που είναι απαραίτητοι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ελάτε γιατί σας χρειαζόμαστε. Αλλά, αν έρθετε, θα σας σκοτώσουμε. Okey? Fair enough? Από τότε μέχρι σήμερα κλείνουμε τη μία τρύπα πριν ανοίξει η επόμενη. Είμαστε σαν τον μικρό Ολλανδό του θρύλου, με το δάχτυλο στην τρύπα του αναχώματος για να αποφύγει την αναπόφευκτη πλημμύρα. Μόνο που εμείς βάζουμε το δάχτυλο βαθιά μέσα στον κώλο μας. Και μυρίζει άσχημα.»

Ο Φουέντες ανακατεύει μέσα στην σπειροειδή πλοκή του μυθιστορήματος, η οποία ξετυλίγεται αργά και προχωράει σαν φίδι τυλίγοντάς σε, φιλοσοφία, λυρισμό, σουρεαλισμό, ενώ όλα περνάνε υπό το Βιβλικό υπόστρωμα που χαρακτηρίζει την ιστορία. Ο Χοσουέ και ο Χερικό με τα ονόματα από την Παλαιά Διαθήκη (Χοσουέ στα ισπανικά είναι ο Ιησούς του Ναυή ή Ωσηέ, ενώ το όνομα του Χερικό – που το επίθετό του δεν θα μάθουμε ποτέ – σημαίνει Ιεριχώ), την ιστορία του Κάϊν και Άβελ να αιωρείται  συνεχώς πάνω από τους δύο ήρωες κάνουν ένα διανοητικό ταξίδι προς την Δυτική φιλσοφία και τις απαρχές της, τον Αυγουστίνο, τον Σπινόζα και τον Νίτσε μέσω του ιδεολόγου και επαναστάτη Πατέρα Φιλοπάτερ – ο οποίος κι αυτός καταλήγει ζητιάνος έξω από τον καθεδρικό ναό της Πόλης του Μεξικού, για να φτάσουμε στον Μακιαβέλι και την άσκηση της Εξουσίας.

Υπάρχουν αρκετοί πόλοι μέσα στο συναρπαστικό μυθιστόρημα του Φουέντες, όπου ο αναγνώστης μπορεί να σταθεί – τρομεροί μυθιστορηματικοί χαρακτήρες (που ειρήσθω εν παρόδω γύρω από τον καθένα τους θα μπορούσε να στηθεί ένα ξεχωριστό μυθιστόρημα). Ο Μαξ Μονρόι, πανίσχυρος επιχειρηματίας, συνεχιστής της παντοδύναμης οικογενειακής επιχείρησης, ο οποίος έχει κατανοήσει ότι μέσω της ανάπτυξης της τεχνολογίας μπορεί να ελέγξει όχι μόνο την εξουσία αλλά και τον λαό. Το πνεύμα της μητέρας του, της δυναμικής Αντίγουα Κονσεπσιόν που ακόμα και από τον τάφο κινεί τα νήματα. Ο Πρόεδρος-καρικατούρα Καρέρα που το μόνο που τον νοιάζει είναι να διατηρηθεί στην εξουσία, την οποία κατέκτησε με ψέμματα. Ο μυστηριώδης κρατούμενος Μιγκέλ Απαρεσίδο, ένας σύγχρονος «Κόμης Μοντεκρίστο» (the Mexican way), που πήρε στην εφηβεία του μια μοναδική απόφαση, να μείνει αιώνια φυλακισμένος για να μπορέσει να διατηρηθεί στη ζωή και γιατί ξέρει πως αν και όταν βγεί «θα κάνει μια ασυγχώρητη πράξη» και ο οποίος μέσα από το κελί του κρατάει κρυμμένα «μυστικά και ντοκουμέντα». Η αδίστακτη «γυναίκα-αράχνη» Ασούντα Χορντάν, πανέμορφη και δυναμική, ερωμένη που διψάει για χρήμα και εξουσία. Η Λούτσα Σαπάτα, η μόνη γυναίκα που αγάπησε πραγματικά τον ασταθή Χοσουέ, ο ιδεαλιστής ιερέας Φιλοπάτερ.
Πάνω απ’όλους όμως αυτός που δίνει τον ρυθμό στην ιστορία είναι ο «σκοτεινός» δικηγόρος Σανχινές, μέντορας και προστάτης των δύο φίλων, του Χοσουέ και του Χερικό, δικηγόρος του κατάδικου Μιγκέλ Απαρεσίδο, νομικός σύμβουλος του Μαξ Μονρόι, μυστικοσύμβουλος του Προέδρου. Ο ρόλος του γίνεται σκοτεινότερος όσο προχωράει η ιστορία, είναι αυτός που γνωρίζει όλα τα μυστικά σε μια χώρα που όλο αλλάζει και όλο η ίδια μένει, έρμαιο κι αυτός των γεγονότων και των παραπολιτικών παιγνίων.

Το πυκνογραμμένο και πολυεπίπεδο μυθιστόρημα του Φουέντες, είναι γεμάτο ανατροπές και εκπλήξεις. Ο αναγνώστης νιώθει ότι διαβάζοντάς το ανοίγει ένα κουτί με μπάμπουσκες. Κάθε κεφάλαιο φέρνει και κάτι καινούργιο στην πλοκή, μια νέα ανατροπή στην ιστορία. Ο μεγάλος συγγραφέας χειρίζεται αξιοθαύμαστα το υλικό του, στοχάζεται και σχολιάζει με πολύ χιούμορ και φαντασία, αφηγείται ουσιαστικά την ιστορία του σύγχρονου Μεξικού μέσα από τα παιχνίδια του πεπρωμένου, του μοιραίου και της επιθυμίας. Είναι ένα μεγάλο (με όλη τη σημασία της λέξης) μυθιστόρημα με αξέχαστους χαρακτήρες, ένα μυθιστόρημα ωριμότητας και σοφίας που τοποθετείται στα κορυφαία έργα αυτού του τεράστιου δημιουργού.

«Μεγάλωσα…σε μια κοινωνία της οποίας την προστασία είχε αναλάβει η επίσημη διαφθορά. Σήμερα…η κοινωνία προστατεύται από εγκληματίες. Η ιστορία του Μεξικού είναι μια μακρά πορεία για να βγούμε από την αναρχία και την δικτατορία και να καταλήξουμε σε έναν δημοκρατικό αυταρχισμό…
Σήμερα, Χοσουέ, το μεγάλο δράμα του Μεξικού είναι ότι το έγκλημα έχει αντικαταστήσει το κράτος. Το κράτος, ξεχαρβαλωμένο από τη δημοκρατία, παραχωρεί την εξουσία του στο έγκλημα, που βρίσκεται υπό την αιγίδα της δημοκρατίας.»