"Δεν γράφω ιστορία, αλλά πεζογραφία. Συνεπώς έχω το δικαίωμα να διαλέξω κατά το κέφι μου αυτό που ταιριάζει περισσότερο στους χαρακτήρες και στις λεπτομέρειές μου, ώστε να μπορέσω να δημιουργήσω τη γενική εντύπωση που επιθυμώ..." J.Conrad
Χρησιμοποιώντας
το περίφημο πορτρέτο του Μπελογιάννη (όπου απεικονίζεται κρατώντας ένα γαρίφαλο), ως καμβά της
ιστορίας του, ο πολύ καλός συγγραφέας Νίκος Δαββέτας (Αθήνα,1960), στο
εξαιρετικό του μυθιστόρημα «Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ», (Εκδ. Μεταίχμιο,
σελ.215),
ισορροπεί
θαυμάσια μεταξύ ιστορικών γεγονότων και μυθοπλασίας, σε ένα πολιτικό νουάρ με
αρκετά ενδιαφέρουσα πλοκή και αξιοθαύμαστη δομή (κατασκευή).
Το
μυθιστόρημα εκτυλίσσεται στο σήμερα, αλλά διατρέχει τις δεκαετίες της
μεταπολεμικής περιόδου, από το 1950 και μετά. Από τις δίκες των αριστερών μετά
τον Εμφύλιο (ή και κατά τη διάρκειά του), στην περίοδο της Χούντας για να
περάσουμε στα χρόνια της μεταπολίτευσης, φθάνοντας μέχρι τις μέρες μας.
Ένας
έλληνας συγγραφέας που διαμένει μόνιμα στο Παρίσι, βρίσκεται δολοφονημένος στο
διαμέρισμά του. Κατείχε προσχέδια του γνωστού πορτρέτου του Νίκου Μπελογιάννη
που ζωγράφισε ο Πάμπλο Πικάσσο βασισμένος σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε κατά
τη διάρκεια της δίκης του Μπελογιάννη. Τη φωτογραφία (μοναδική στην ιστορική
της σημασία, ενός ανθρώπου ο οποίος, καταδικάζεται σε θάνατο και εκείνος
μυρίζει το γαρίφαλο που κρατάει στο χέρι του), η οποία έγινε αφίσα και
πρωτοσέλιδο του την έδωσε ο Λουίς Αραγκόν που θεώρησε ότι χρειαζόταν αυτό το
στιγμιότυπο να περάσει στον χώρο της Τέχνης και ο Πικάσσο έκανε το πορτρέτο που
έχει για τους έλληνες κυρίως συναισθηματική αξία αλλά για τον περισσότερο
κόσμο, η αξία του είναι μάλλον εμπορική.
Τα
προσχέδια περνάνε στην κατοχή της Ντενίς, της ανηψιάς του δολοφονηθέντος
συγγραφέα, η οποία ευρισκόμενη σε δεινή οικονομική κατάσταση θέλει να τα
πουλήσει, αλλά πρώτα πρέπει να βεβαιωθεί ότι είναι γνήσια. Ζητάει την βοήθεια
ενός παλιού γνώριμού της, του Στάθη που ασχολείται με την ιστορία και τις
μικρολεπτομέρειες που κρύβονται πίσω από γεγονότα θαμένα στα βάθη του χρόνου.
Η έρευνα του
σχολαστικού Στάθη για τα προσχέδια, σε συνδυασμό με την αστυνομική έρευνα ενός
επίμονου και αρκετά υποψιασμένου γύρω από την ελληνική πραγματικότητα και
ιστορία Γάλλου επιθεωρητή οδηγούν την ιστορία του βιβλίου σε μονοπάτια που πάνε
πίσω στο χρόνο, στις εποχές της Δικτατορίας, στους εξόριστους έλληνες
αριστερούς, φθάνοντας μέχρι τα γεγονότα γύρω από την δίκη του Μπελογιάννη ενώ
συνεχώς αιωρείται το ερώτημα της γνησιότητας ή μη των προσχεδίων, της
πλαστογραφίας στην τέχνη και της σκοπιμότητας γύρω από τις διάφορες μορφές
τέχνης και της πολιτικής τους σημασίας.
«Ο
επιτυχημένος διανοούμενος παίζει με τις ζωές των άλλων γιατί τη δικιά του την έχει
βαρεθεί.»
Ερωτήματα
που μένουν αναπάντητα, μυστικά που αποκαλύπτονται με καθυστέρηση χρόνων,
στόματα που μένουν κλειστά, ιδιόμορφοι τύποι που ισορροπούν στα όρια της
νομιμότητας (ή της παρανομίας), σχέσεις που χαλάνε για ιδεολογικούς λόγους. Η
λύση του μυστηρίου θα αποκαλύψει ότι δεν είναι πάντα το χρήμα που κινεί τα
πάντα, αλλά μπορεί και να είναι κάποια πράγματα που σε ακολουθούν για όλη σου
τη ζωή και περιμένουν τη μοιραία στιγμή που θα εκδηλωθούν.
Η πλοκή
του βιβλίου έχει συνεχή φλας-μπακ στον ιστορικό χρόνο, αφού η εξιχνίαση του
φόνου (το αστυνομικό μέρος της ιστορίας) περνάει μέσα από την κατανόηση των
ιστορικών γεγονότων. Η αφήγηση μοιράζεται μεταξύ των δύο ηρώων, της Ντενίς και
του Στάθη, ενώ υπάρχει και ο τριτοπρόσωπος αφηγητής ο οποίος λειτουργεί ως συνδετικός
κρίκος στα γεγονότα. Η ζωή των εξόριστων στο Παρίσι, οι μεταξύ τους σχέσεις, τα
οικονομικά συμφέροντα σε συνδυασμό με τις ιδεολογικές συγγένειες ή τις διαφορές
οδηγούν σε καταστάσεις και σε αίτια πολυσήμαντα και πολυεπίπεδα.
Το
μυθιστόρημα του Δαββέτα, προκαλεί σε συζητήσεις και σκέψεις. Για τον ρόλο των
διανοουμένων εξορίστων και την ζωή τους στο Παρίσι, για τις ίντριγκες πίσω από
την επιφάνεια, για τις σχέσεις τους με γνωστά ονόματα του Γαλλικού πνεύματος.
Προκαλεί επίσης για την αναφορά, την μυθιστορηματική έστω στο πρόσωπο του
«αγιοποιημένου» Ν.Μπελογιάννη, ο οποίος έχει περάσει στον μύθο της ιστορίας
κυρίως για την αγέρωχη στάση του στην περίφημη Δίκη και την πορεία προς το
απόσπασμα. Ο Δαββέτας περιγράφει έναν Μπελογιάννη ανθρώπινο και εύθραυστο,
συνεπή στα πιστεύω του αλλά με την αμφιβολία να τον συνοδεύει, ερωτευμένο
σφόδρα και γι’αυτό συγκινητικότερο από ποτέ.
«Εγώ
πολλές φορές αναρωτήθηκα γιατί χαμογελάει ο Μπελογιάννης; Έχεις δεί τις
υπόλοιπες φωτογραφίες από τη δίκη; Όλοι οι συγκατηγορούμενοί του έχουν
καταρρεύσει. Κατεβασμένα κεφάλια, παγωμένα βλέμματα, χέρια παράλυτα. Γνωρίζουν
ότι τους περιμένει το καυτό μολύβι. Στην καλύτερη περίπτωση ισόβια. Κι αυτός
πρώτη σειρά στο εδώλιο, χαμογελαστός, καλοχτενισμένος, με μάτια που λάμπουν.
Τόσο υπεράνω; Από πού αντλεί τόση δύναμη, τόσο κέφι; Από τον
μαρξισμό-λενινισμό; Μην τρελλαθούμε! Ο Μπελογιάννης χαμογελάει γιατί είναι
ερωτευμένος. Ο έρωτας και το χρήμα δεν κρύβονται...»
«Σε ένα
διάλειμμα της δίκης η Έλλη του χαρίζει ένα γαρίφαλο κι αυτός δεν το
αποχωρίζεται ούτε όταν μαραίνεται. Είναι ο ευτυχέστερος άνθρωπος του πλανήτη.
Οι δικαστές νομίζουν ότι παριστάνει τον ήρωα, πως προσπαθεί με το χαμόγελο να
νικήσει τον φόβο του. Οι αμερικανοί πράκτορες που παρακολουθούν την ακραματική
διαδικασία αποφαίνονται πως εφαρμόζει μια τεχνική που έμαθε στη Σοβιετική Ένωση
για να μην αποκαλύπτει τα πραγματικά του αισθήματα. Οι αριστεροί πάλι, όσοι
έχουν απομείνει ελεύθεροι, μιλούν με δέος για την ατσάλινη ψυχή του. Ατσάλινος
όμως είναι μόνο ο έρωτας, γιατί στερείται λογικής.»
Είναι
αξιοθαύμαστη η οικονομία λόγου και η ικανότητα του Δαββέτα να χτίσει την ιστορία
του, (η οποία ας μη το ξεχνάμε διατρέχει μια περίοδο 60 χρόνων) με λιτότητα και
άψογο χειρισμό στο συνδυασμό μυθοπλασίας και ιστορικών γεγονότων. Η ενδιαφέρουσα
αστυνομική πλοκή μπορεί να μην εντυπωσιάζει αλλά λειτουργεί ως ιδανικό πλαίσιο
γύρω από το οποίο χτίζεται η πολύ ωραία ιστορία μιας ολόκληρης γενιάς ανθρώπων
και των γεγονότων που καθόρισαν τις προσωπικότητές τους. «Ο ζωγράφος του
Μπελογιάννη» είναι ένα βιβλίο που διαβάζεις σε σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά
σε προκαλεί να το συζητάς και να το σκέφτεσαι για αρκετό καιρό, κι αυτή είναι η
μεγαλύτερή του επιτυχία.
_________________________________________________
Ακούστε
τη συζήτησή μου με τον Νίκο Δαββέτα γύρω από το μυθιστόρημά του «Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ
ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ» αλλά και για το συνολικό του έργο στο podcast της εκπομπής Booktalks@amagi
radio, που βρίσκεται παρακάτω. Η συζήτηση αρχίζει την δεύτερη ώρα
της εκπομπής. Στην πρώτη ώρα ακούγεται ένα κείμενο του Φ.Ροθ για τον μεγάλο
συγγραφέα Μπ.Μάλαμουντ.
Ο Μπελογιάννης ήταν ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ. Χωνεψτε το καλά. Σταματήστε να σκυλεύετε τη μνήμη του για να βλάλετε φράγκα, Παλιοκοράκια
Φιλιστωρ