Τετάρτη, Ιουλίου 05, 2017
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιουλίου 05, 2017 | Permalink
Η αφοπλιστική γοητεία του Henry James
Η υπέροχη συλλογή διηγημάτων του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα Henry James (1843-1916), με τίτλο “ΕΝΤΕΚΑ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ”, (εκδ. Μεταίχμιο, μετάφρ. Κατερ. Σχινά, σελ.468), δεν είναι απλά, ακόμα ένα βιβλίο με διηγήματα του μεγάλου συγγραφέα που ευτυχώς έχει πολυμεταφραστεί στη χώρα μας. Είναι μια εξαιρετική και ουσιαστικά πλήρης, συλλογή διηγημάτων, η οποία, αντικατοπτρίζει πανοραμικά, την πορεία του προς την ωριμότητα, από τα πρώτα νεανικά του διηγήματα, μέχρι, το τελευταίο του αφήγημα που εκδόθηκε λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του.

Ο Χένρι Τζέιμς, ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με αρκετά πολυσέλιδα μυθιστορήματα, που μερικά από αυτά θεωρούνται (και είναι) αριστουργηματικά, ήταν ένας σπουδαίος στυλίστας, ένας οξυδερκής και βαθιά ατμοσφαιρικός δημιουργός, ο οποίος ξεκίνησε ως ρεαλιστής για να ωριμάσει και να εξελιχθεί σε έναν συγγραφέα υπαινικτικό που δίνει έμφαση στη λεπτομέρεια ανατέμνοντας τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.

Το έργο του Τζέιμς χαρακτηρίστηκε από τον έντονο κοσμοπολιτισμό του, την λατρεία του προς την Ευρώπη και ειδικότερα την Βρετανία. Οι οξυδερκείς περιγραφές των Αμερικανών στην Ευρώπη, των αστικών σαλονιών, των αφελών συμπατριωτών του μπροστά στους “πιο προηγμένους” πνευματικά Ευρωπαίους, οι διαφορές των δύο ηπείρων – η αποξένωση των ανθρώπων, τα βάσανα των ανεξάρτητων γυναικών, ο γάμος και οι επιπτώσεις του, η καλυμμένη ομοφυλοφιλία, οι Βικτωριανοί κώδικες, η υποκρισία της αστικής τάξης, κυριαρχούν στα έργα του που σε συνδυασμό με την λεπτότητα και το απαράμιλλο ύφος του λόγου του, τα καθιστούν ακαταμάχητα.

Όπως έγραψε ο T.S.Eliot, “Το επίκεντρο στα έργα του Τζέιμς, δεν είναι κάποιος χαρακτήρας ή έστω μια ομάδα χαρακτήρων μέσα σε μια πλοκή (...). Είναι πάντα μια κατάσταση, μια σχέση, μια ατμόσφαιρα, στην οποία συνεισφέρουν τα πρόσωπα μόνο όσο τους επιτρέπει ο συγγραφέας.”


Πάμε λοιπόν να δούμε τα διηγήματα αναλυτικά:

Στο πρώτο διήγημα με τίτλο “Τραγικό λάθος” μια κυρία κάτοικος παραθαλάσσιας πόλης της Γαλλίας, πληροφορείται ότι ο σύζυγός της επιστρέφει στο σπίτι, μετά από πολυετή απουσία στο εξωτερικό. Προκειμένου να μην αποκαλυφθεί ο ερωτικός της δεσμός με έναν κύριο, σχέση για την οποία μιλάει όλη η πόλη, σχεδιάζει τον φόνο του συζύγου της, μόλις εκείνος αποβιβαστεί από το πλοίο που τον μεταφέρει. Ένα τραγικό λάθος όμως διαπράττεται και το αποτέλεσμα είναι τελείως διαφορετικό. Νεανικό διήγημα του Τζέιμς, που γράφτηκε όταν ο συγγραφέας ήταν μόλις 21 ετών. Διακρίνονται τα πρώτα δείγματα του ύφους που τον καθιέρωσε, οι λεπτές αποχρώσεις των συναισθημάτων, η ψυχολογική παρατήρηση των χαρακτήρων.

Στο εξαιρετικό “Τέσσερις συναντήσεις” που είναι το δεύτερο διήγημα της συλλογής, και ένα από τα διασημότερα του συγγραφέα, είναι ευδιάκριτα τα στοιχεία της υψηλής ποιότητας του Τζέιμς. Μια αφελής Αμερικανίδα επαρχιώτισσα δασκάλα μαζεύει χρήματα για να πραγματοποιήσει το όνειρό της – ένα ταξίδι στην Ευρώπη. Μετά από προσπάθειες πολλών ετών, το επιτυγχάνει, αλλά μόλις αποβιβάζεται στη Χάβρη, ένας ξάδερφός της, της αποσπάει όλα της τα χρήματα, με την υπόσχεση, ότι θα της τα επιστρέψει. Εκείνη κρατάει μόνο τα χρήματα για το εισιτήριο της επιστροφής, που πραγματοποιεί την επόμενη ημέρα. Το ταξίδι στην Ευρώπη θα είναι ένα άπιαστο όνειρο ζωής καθώς τα βάσανά της με τον ξάδερφο της δεν έχουν τελειωμό. Η αμερικάνικη αφέλεια, η υποκρισία, ο θαυμασμός προς οτιδήποτε ευρωπαϊκό, τα καταπιεσμένα συναισθήματα χαρακτηρίζουν αυτό το θαυμάσιο κείμενο.

Η τρίτη ιστορία με τίτλο “Μια δέσμη επιστολών” είναι ένα σατυρικό “επιστολικό” διήγημα, πολύ διαυγές και διεισδυτικό όσον αφορά τη σκιαγράφηση των χαρακτήρων που περιγράφει. Μια πανσιόν στο Παρίσι, όπου παρέχεται η ευχέρεια εκμάθησης της γλώσσας, δια του διαλόγου με πραγματικούς Γάλλους, κι ένα γαϊτανάκι διαφορετικών ανθρώπων που περιγράφονται μέσα από τις επιστολές τους. Αμερικανίδες που η μια σνομπάρει την άλλη, κι ένας Βοστονέζος που νομίζει ότι είναι ευφυής - αλλά οι υπόλοιποι τον θεωρούν ελαφρώς βλάκα, ένας υπερεθνικιστής Γερμανός, Άγγλοι που είναι τόσο σνομπ ώστε να μη καταλαβαίνουν τους συγκατοίκους τους κι ένας Γάλλος δάσκαλος που χρησιμοποιεί τα μαθήματα για να αποπλανεί όμορφες αλλοδαπές.

Στο τέταρτο διήγημα, το αριστουργηματικό (και ένα από τα αγαπημένα μου της συλλογής), με τίτλο “Μπρούκσμιθ”, ένας μπάτλερ συνειδητοποιεί ότι δεν έχει επαγγελματικό μέλλον μετά την βαριά ασθένεια και τον θάνατο του διανοούμενου αριστοκράτη κυρίου του. Ο Μπρούκσμιθ, ο μπάτλερ του διηγήματος αποτελούσε τον οργανωτή και τον ιθύνοντα νου πίσω από τις λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές βραδιές που διοργανώνονταν στην οικία που υπηρετούσε. Θεωρεί λοιπόν ότι δεν θα δυσκολευτεί να να βρει μια δουλειά “αντάξια” των υπηρεσιών του. Συνειδητοποιεί όμως ότι αποτελούσε μέρος της διακόσμησης για τους καλεσμένους, λόγω της κοινωνικής του θέσης. Έτσι λοιπόν η πτώση θα είναι απότομη. Υποδόριο κοινωνικό σχόλιο για την βικτοριανή Αγγλία αλλά και εξαιρετικό ψυχογράφημα, όπου το λεπτό ύφος του Τζέιμς βρίσκεται στα καλύτερά του.

“Θυμάμαι ολοζώντανα κάθε χαρακτηριστικό εκείνου του σπιτιού: από το έντονα λονδρέζικο ύφος των γκρίζων κτιρίων στην απέναντι πλευρά του δρόμου, που οι προσόψεις τους αποκαλύπτονταν μέσα από το χώρισμα των λευκών παραπετασμάτων στα ψηλά του παράθυρα, ως και το ακριβές σημείο όπου, κάποιο απομεσήμερο, άφησα το φλιτζάνι του τσαγιού στον Μπρούκσμιθ, που χασομερούσε εκεί γύρω, κι εκείνος το μάζεψε σαν να έκοβε λουλούδι. Το καθιστικό του κυρίου Όφορντ ήταν πράγματι ο κήπος του Μπρούκσμιθ, το περιποιημένο και καλοκλαδεμένο του ανθρώπινο παρτέρι, και αν όλοι μας ανθίζαμε εκεί και ωριμάζαμε στις θέσεις μας, αυτό, σε μεγάλο βαθμό, οφειλόταν στην επίβλεψή του.”

Η πέμπτη ιστορία με τίτλο “Ιδιωτική ζωή” είναι ένα μοντερνιστικό αφήγημα (σχεδόν νουβέλα), όπου ο Τζέιμς τονίζει την διάκριση ανάμεσα στον ιδιωτικό εαυτό και στην δημόσια εικόνα, χρησιμοποιώντας στοιχεία από τη λογοτεχνία του φανταστικού ή και την ψυχανάλυση, καθώς ο ένας από τους ήρωες, ο διάσημος συγγραφέας Κλέρ Βόντρεϊ έχει έναν έτερο εαυτό ως σωσία (doppelganger), ο οποίος παράγει το έργο κλεισμένος σε ένα δωμάτιο, ενώ ο συγγραφέας που όλοι βλέπουν δεν είναι παρά μια κοσμοπολίτικη φιγούρα ειδικός στις δημόσιες σχέσεις. Ο Τζέιμς χρησιμοποιεί ακόμα και ένα άλλο τρικ, παρουσιάζοντας έναν λόρδο να είναι αόρατος στις προσωπικές του στιγμές, να μην υφίσταται ουσιαστικά, ενώ “ζωντανεύει” και κυριαρχεί στην κουβέντα όταν βρίσκεται με κόσμο. Μια ιδιοφυής σύνθεση με φόντο τις χιονισμένες Άλπεις.

Για το επόμενο διήγημα, το εκπληκτικό “Η μέση ηλικία” δεν θα γράψω πολλά, μιας και το είχα παρουσιάσει πριν από περίπου 3 χρόνια, όταν είχε εκδοθεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μελάνι. Είναι μια μοναδικά γραμμένη ιστορία, για τον χρόνο, τη δημιουργία, την αρρώστια, το γήρας και τις χαμένες ευκαιρίες.

Στο συγκλονιστικό “Τροχό του χρόνου”, το πολυσέλιδο (62 σελίδες) διήγημα του Τζέιμς, βρίσκουμε τον συγγραφέα στα καλύτερά του, σε ένα θέμα που το χειρίζεται τόσο ιδανικά όσο κανείς. Η φθορά του χρόνου, η υποκειμενικότητα της ομορφιάς, η εκδίκηση της μοίρας αναπαριστώνται στην ιστορία τεσσάρων ανθρώπων. Στο Λονδίνο του τέλους του 19ου αιώνα, η Φάνι με την άχαρη και μέτρια εμφάνιση αλλά με την μεγάλη προίκα λίγο πριν την πολυαναμενόμενη πρόταση γάμου εγκαταλείπεται από τον πανέμορφο Μόρις, ο οποίος φεύγει στην Ευρώπη για να μη την παντρευτεί αδυνατώντας να αντέξει την εμφάνισή της. Αρκετά χρόνια μετά, ο Μόρις επιστρέφει στην Αγγλία με την άχρωμη, κοντή και ασχημούλα κόρη του, η οποία έλκεται από ένα πολύ ωραίο νεαρό που τυχαίνει να είναι γιός της Φάνι (κας Τρέτζεντ πλέον) – η οποία στη μέση ηλικία έχει βελτιώσει θεαματικά την εμφάνισή της.

“ Η μακρά εποχή του πάθους είχε περάσει, όμως μπροστά τους ανοιγόταν μια μακρά εποχή αφοσίωσης. Όταν όλα αυτά άστραψαν ολοζώντανα μπροστά του, ο Μόρις ένιωσε ότι τα λόγια δεν αρκούσαν για να εκφράσει πόσο εκτιμούσε, ή , για την ακρίβεια, ότι η εκτίμηση του μπορούσε να εκφραστεί μόνο με τη σιωπή, ή έμμεσα. Ήταν αδύνατον να της πει, έστω και αστειευόμενος: “ Είναι μεγάλη καλοσύνη σου που είσαι ερωτευμένη μ' έναν γάιδαρο”, ότι είχε δικαιώματα πάνω της – κάτι που του απαγόρευε ρητά η αναγεννημένη του λεπτότητα. Έσκυβε το κεφάλι μπροστά σε μια τέτοια ευλογία και φαινόταν να αντιλαμβάνεται ότι η επιθυμία της κυρίας Τρέτζεντ να συμφιλιωθεί μαζί του ήταν ένα αίσθημα ανεξάρτητο από οποιαδήποτε προοπτική οφέλους και αδιάφορο για οποιαδήποτε πιθανότητα ανταμοιβής. Η αγοραία γλώσσα θα περιέγραφε το συναίσθημα αυτό, μετά από τόσα συμβάντα που είχαν έλθει και παρέλθει, ως “έρωτα” - ως μια κατάσταση, δηλαδή, ενστικτώδη και απλή, που και οι δύο είχαν αφήσει πολύ πίσω τους· κι έτσι, εγκαταστάθηκε μεταξύ τους ένα είδος αμοιβαιότητας που θα μπορούσε να θεωρηθεί σχεδόν ύβρις.”

Παιχνίδι με τα λογοτεχνικά όρια και τη μυθοπλασία εν γένει, στο επόμενο διήγημα της συλλογής “Η ιστορία μέσα του”, όπου η ειρωνεία είναι διάχυτη και οι διάλογοι σπινθηροβόλοι. Δύο γυναίκες και ένας άντρας σε ένα σαλόνι συζητούν για τη λογοτεχνία και την ανάγνωση σε μια ιστορία που αφορά όσους έχουν προβληματισθεί για το αν το διάβασμα επηρεάζει τη ζωή τους, αν διαβάζοντας “αποσυρόμαστε από τη ζωή”, εάν μια αφήγηση μπορεί να γίνει πιο δυνατή όταν ο δημιουργός της έχει ζήσει τα περιστατικά που αφηγείται.

 Σύντομη και η ιστορία που ακολουθεί, με τίτλο, “Η χροιά του χρόνου”, αλλά από τις πιο δυνατές της συλλογής. Μια ζωγράφος αναλαμβάνει να ζωγραφίσει το πορτρέτο ενός άνδρα χωρίς να έχει ούτε μια φωτογραφία του, ούτε μια περιγραφή του, η μοναδική απαίτηση της μυστηριώδους κυρίας που το παραγγέλνει, είναι να δείχνει γοητευτικός και πάνω του να φαίνεται, “η χροιά του χρόνου”. Η ζωγράφος καταφέρνει να φέρει εις πέρας την αποστολή και να δημιουργήσει ένα πίνακα εξαίσιο, μόνο που τελικά το πορτρέτο αναπαριστά έναν άντρα όχι τόσο άγνωστο, όπως αποδεικνύεται, στην δημιουργό και στην κυρία που το παράγγειλε.

Στο εξαιρετικό “Τζούλια Μπράιντ”, που είναι ουσιαστικά νουβέλα αφού εκτείνεται σε 52 σελίδες, η ομώνυμη ηρωίδα, ατακτούλα (για την εποχή) νεαρά, ετοιμάζεται να παντρευτεί έναν γόνο αριστοκρατικής και πάμπλουτης οικογένειας, ο οποίος όμως την υποπτεύεται για αμαρτωλό παρελθόν. Η Τζούλια αποδύεται σε εκστρατεία εξυγίανσης της κακής της φήμης που δημιουργήθηκε μέσα από τα κουτσομπολιά μιας υποκριτικής κοινωνίας. Σάτιρα αλλά και ψυχογράφημα της υποκρισίας της ανώτερης αστικής τάξης των Η.Π.Α. και ταυτόχρονα σύγκριση με την ελεύθερη σκέψη της Ευρώπης σε ένα από τα καλύτερα διηγήματα της συλλογής.

 Το τελευταίο (11ο) διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο είναι ένα από τα καλύτερα του μεγάλου συγγραφέα και δείγμα της απόλυτης ωριμότητάς του. Έχει τίτλο “Ένας γύρος επισκέψεων” και πρόκειται για την τελευταία ιστορία που έγραψε ο James. Ο Μαρκ Μάντιθ φτάνει στη Ν.Υόρκη κατεστραμμένος οικονομικά μετά την κλοπή που διέπραξε ο – κάτι περισσότερο από – φίλος και διαχειριστής της περιουσίας του. Χάλια ψυχολογικά, προσπαθεί μέσα από ένα κύκλο επισκέψεων σε γνωστούς να ξεπεράσει το πρόβλημά του αλλά και να βρει τον υπεύθυνο της ζημιάς. Η αναπάντεχη όμως συνάντηση με έναν παλιό του συμφοιτητή θα του καταδείξει τα μυστικά της ανθρώπινης ψυχής και την υποκρισία που κρύβεται στους επιχειρηματικούς και οικονομικούς κύκλους της Ν.Υόρκης. Κοινωνικό σχόλιο και ταυτόχρονα ψυχολογική προσέγγιση της ανώτερης αστικής τάξης.

Το βιβλίο κλείνει με τις ακροτελεύτιες σημειώσεις του Henry James, μετά την εγκεφαλική αιμορραγία που υπέστη τον Δεκέμβριο του 1915, ασθένεια η οποία οδήγησε στον θάνατό του. Παραληρηματικά μικρά κείμενα, όπου ο μεγάλος συγγραφέας ευρισκόμενος σε σύγχυση οραματίζεται ότι είναι ο Ναπολέων Βοναπάρτης διατηρώντας όμως την κομψότητα και την υπαινικτικότητα στη γραφή του.

Η γοητεία που αποπνέουν οι ιστορίες του Τζέιμς είναι αφοπλιστική και η αναγνωστική απόλαυση εγγυημένη. Είναι θαυμαστή η δουλειά της (πάντα εξαίρετης) μεταφράστριας Κατερίνας Σχινά στην καταπληκτική επιλογή των ιστοριών, στην υπέροχη εισαγωγή της (από την οποία δανείστηκα πολλά κομμάτια της αρχής), όπως και στην εισαγωγή της κάθε ιστορίας με διευκρινίσεις γύρω από το ύφος και την χρονολογία που δημοσιεύτηκε. Μια πλήρης εργασία που δεν υποστηρίζεται επαρκώς από το τελείως αποτυχημένο εξώφυλλο της έκδοσης που θυμίζει βιβλίο Χημείας της Β' λυκείου, αδικώντας το εσωτερικό του όπως και την αξία του μεγάλου συγγραφέα.







 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home