Πέμπτη, Απριλίου 09, 2020
posted by Librofilo at Πέμπτη, Απριλίου 09, 2020 | Permalink
"Ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ"

Γραμμένο στα τέλη του 19ου αιώνα (1884-1885, πρωτοεκδόθηκε το 1886), το δέκατο μυθιστόρημα του σπουδαίου Βρετανού συγγραφέα Thomas Hardy (Ντόρσετ 1840 – 1928), με τίτλο «Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΕΡΜΠΡΙΤΖ, η ζωή και ο θάνατος ενός ανθρώπου με χαρακτήρα» («The Mayor of Casterbridge, The life and death of a man of character») – (εκδ. Gutenberg, σειρά Orbis Literae, μετάφρ. Τ. Κοβαλένκο, σελ. 600), δεν είναι μόνο ένα από τα πιο γνωστά έργα του, αλλά ταυτόχρονα κι ένα από τα πιο μεστά και ολοκληρωμένα. Ένα μυθιστόρημα που παρότι έπρεπε να «υπακούσει» στους άγραφους νόμους της εποχής, δημοσιευμένο σε συνέχειες ανά εβδομάδα, δεν έχει χάσει τίποτα από τη φρεσκάδα και την ευρηματικότητά του, εντυπωσιάζοντας ακόμα και σήμερα με το βάθος και την ουσία των (ολοζώντανων) χαρακτήρων που πρωταγωνιστούν σε αυτό.


 Ολόκληρο το μυθιστόρημα του Χάρντι, στριφογυρίζει γύρω από μια απαράδεκτη (αλλά όχι τόσο ασυνήθιστη για την εποχή) πράξη, που μάλιστα διαδραματίζεται στις πρώτες του σελίδες. Ο περιπλανώμενος αγρότης Μάικλ Χέτσαρντ κατάκοπος μετά από ημέρες στον δρόμο με την σύζυγο του Σούζαν, και την μικρή τους κόρη Ελίζαμπεθ-Τζέιν, σταματάει στο καπηλειό μιας ζωοπανήγυρης  να ξαποστάσει. Εκεί μεθάει με το μίγμα μπίρας και ρουμιού που σερβίρει το μαγαζί και πάνω στη θολούρα του, βγάζει την σύζυγό του σε δημοπρασία. Μέσα στο γενικό σάστισμα των (όχι σε καλύτερη κατάσταση από αυτόν) θαμώνων, ξεπροβάλλει ένας ναυτικός που κανείς δεν γνώριζε, και αγοράζει την άλαλη γυναίκα μαζί με το παιδί για πέντε λίρες. Ο Χέτσαρντ ξυπνάει τα ξημερώματα της επόμενης μέρας και πανικόβλητος αλλά και μετανιωμένος για την πράξη του, ψάχνει την οικογένειά του. Μάταια όμως▪ δεν βρίσκει τίποτα και ορκίζεται να μη βάλει σταγόνα αλκοόλ στο στόμα του για τα επόμενα 21 χρόνια, απόφαση που θα την τηρήσει μέχρι το τέλος.

Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, ο Χέτσαρντ είναι δήμαρχος του Κάστερμπριτζ, την μικρή αγροτική πόλη, στην οποία κατέφυγε μετά την αποτρόπαια πράξη του. Δούλεψε σκληρά σαν αγρότης στα σιτηρά, αργότερα έγινε έμπορος σιτηρών με μεγάλη επιτυχία και τώρα πλέον θρέφει τους καρπούς της σκληρής του δουλειάς, ανεβαίνοντας στο υψηλότερο τοπικό αξίωμα. Ουδείς στον τόπο αυτόν, γνωρίζει το παρελθόν του, είναι ένας άνδρας σκληρός και μονόχνωτος, υπερήφανος και εγωκεντρικός που δείχνει ότι έχει μια σκιά στη ζωή του. Δεν πίνει, δεν έχει περίεργες συνήθειες, κοιτάζει τη δουλειά του και πλέον δεν αναζητάει την γυναίκα στην οποία φέρθηκε τόσο άσχημα. Έχει μια ερωτική σχέση με την Λουσέτα, μια ωραία γυναίκα που μένει στα νησιά Τζέρσεϊ, την οποία κρατάει μυστική ενώ σ’ εκείνη έχει υποσχεθεί γάμο.

Εκείνες τις μέρες όμως εμφανίζονται στην μικρή πόλη, οι άνθρωποι που θα του αλλάξουν τη ζωή για μια ακόμα φορά. Πρώτα, ένας νεαρός Σκωτσέζος, ο Ντόναλντ Φάρφρι που περαστικός από τα μέρη αυτά, ως ειδικός στα σιτηρά, δίνει μερικές πολύ χρήσιμες συμβουλές για την συντήρηση τους στον Χέντσαρντ, ο οποίος διαβλέποντας τις ικανότητές του, τού προσφέρει την θέση του διευθυντή και συνεργάτη του στην εταιρία του. Την ίδια μέρα φτάνουν στο Κάστερμπριτζ, η Σούζαν και η Ελίζαμπεθ-Τζέιν, η σύζυγος και η κόρη του Χέντσαρντ, που τον αναζητούσαν μετά την εξαφάνιση του ναυτικού, με τον οποίον η Σούζαν ζούσε όλα αυτά τα χρόνια ως αντρόγυνο. Ο ναυτικός έχει να δώσει σημεία ζωής κάποια χρόνια, θεωρείται νεκρός και η Σούζαν μην έχοντας στον ήλιο μοίρα, εμφανίζεται μπροστά στον εμβρόντητο Χέντσαρντ, ο οποίος την υποδέχεται με ανοιχτές αγκάλες, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο, ξεπλένει αυτό που έκανε κάποτε. Η Ελίζαμπεθ-Τζέιν, στην οποία η μητέρα της δεν είχε μιλήσει ποτέ για τα παλιά, θεωρώντας ότι επισκέπτονται έναν γνωστό ή ίσως ακόμα και παλιό έρωτα της μητέρας της, δεν υποψιάζεται ότι ο επιτυχημένος οικονομικά και κοινωνικά αυτός άνθρωπος, ήταν υπεύθυνος για τη πορεία της ζωής της. Ο Χέντσαρντ θα παντρευτεί την Σούζαν ξανά, «επισημοποιώντας» την έλευσή της, και ξαφνιάζοντας την πόλη που δεν  είχαν δει ποτέ τον ισχυρότερο άνθρωπο του τόπου τους, με κάποια γυναίκα.

Καθώς περνάει ο καιρός, η συνεργασία Χέντσαρντ-Φάρφρι αρχίζει να χαλάει. Η στενομυαλιά και ο υπέρμετρος εγωισμός του Χέντσαρντ κυριαρχούν στη σχέση τους και οι ιδέες του Φάρφρι δεν βρίσκουν έδαφος. Ο πρώτος βλέποντας την άνοδο και την αποδοχή του νεαρού Σκωτσέζου από την τοπική κοινωνία, φέρεται άσχημα και δυστροπεί συνεχώς με ότι αυτός κάνει. Ο απρόσμενος θάνατος της Σούζαν έρχεται να τροποποιήσει τα δεδομένα, αφήνοντας τον Χέντσαρντ επισήμως πλέον χήρο να ζει μαζί με την Ελίζαμπεθ-Τζέιν, η οποία έχει ξεκινήσει ένα φλερτ με τον Φάρφρι. Ο Χέντσαρντ όμως δεν θέλει να βλέπει μπροστά του, τον συνεργάτη του και οι δρόμοι τους χωρίζουν, σηματοδοτώντας την πτώση του Δήμαρχου σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο Φάρφρι με έξυπνες ενέργειες και πιο σύγχρονες μεθόδους, κερδίζει όλο και περισσότερους πελάτες, είναι δημοφιλέστατος και κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί στην γοητεία του. Η πτώση του Χέντσαρντ θα είναι ταχύτατη και σκληρή, καθώς εκείνες τις ημέρες καταφθάνει στο Κάστερμπριτζ και η παλαιά ερωμένη του, η Λουσέτα ενώ η Ελίζαμπεθ-Τζέιν, μη μπορώντας πλέον να ανεχθεί την συμπεριφορά του Χέντσαρντ φεύγει από το σπίτι αποφασισμένη να μείνει μόνη της. Η συνέχεια της ιστορίας θα είναι δραματική και γεμάτη ανατροπές.

«Ωστόσο, το πιθανότερο ήταν πώς η τύχη έπαιζε πολύ μικρό ρόλο. Ο Χαρακτήρας ορίζει τη Μοίρα, λέει ο Νοβάλις, κι ο χαρακτήρας του Φάρφρι ήταν εκ διαμέτρου αντίθετος με τον χαρακτήρα του Χέντσαρντ, στον οποίο θα μπορούσε να εύστοχα να αποδοθεί η περιγραφή του Φάουστ: ένας κατηφής, ορμητικός άνθρωπος που δεν είχε εγκαταλείψει μεν τη ζωή των χυδαίων, μα δεν διέθετε το φως εκείνο που θα του έδειχνε τον δρόμο της αρετής.»

Ο Χέντσαρντ, αυτός ο συγκλονιστικός μυθιστορηματικός χαρακτήρας κυριαρχεί στο μυθιστόρημα του Χάρντι. Ένας bigger than life λογοτεχνικός ήρωας, που ως πρωταγωνιστής μιας αρχαίας ελληνικής τραγωδίας σηκώνει το βάρος της πράξης του μέχρι το τέλος. Όπως γράφει η μεταφράστρια Τόνια Κοβαλένκο στον πρόλογο του βιβλίου: «Ο αναγνώστης βιώνει κατευθείαν την αριστοτέλεια κάθαρση, καθώς ξυπνά μέσα του το δέος και το έλεος. Η βάναυση αυτή πράξη του Χέντσαρντ, του κεντρικού ήρωα, σε σχέση με την υπόλοιπη πλοκή είναι ανάλογη με την προδοσία της Κορντίλια στον Βασιλιά Λιρ και τον φόνο του Λαΐου στον Οιδίποδα Τύραννο. Οι αρνητικές δυνάμεις που αφυπνίζονται με αυτή την ύβρι, δεν θα ικανοποιηθούν παρά μονάχα με τον ξεπεσμό του παραβάτη – απαιτείται η πλήρης κατάρρευσή του ώστε να αποκατασταθεί η ηθική τάξη των πραγμάτων». Ο Χέντσαρντ ένας αντιφατικός και παρορμητικός άνθρωπος, ξεροκέφαλος και εγωιστής, ματαιόδοξος και ικανός για την μεγαλύτερη κακία και κουταμάρα, αλλά και με στιγμές μεγαλείου και καλοσύνης, προσπαθεί να είναι ή να γίνει ένας αξιότιμος και σεβαστός άνθρωπος, προσπαθεί σκληρά αλλά πάντα είναι ο εαυτός του, που αποδεικνύεται ο χειρότερός του αντίπαλος, ενώ έχει και ένα εγγενές ταλέντο να δημιουργεί εχθρούς, οι οποίοι συνήθως τον εκδικούνται.

Η μοιραία πράξη, η άνοδος, η ύβρις, η πτώση, ο εξευτελισμός, ο θάνατος. Όλα περνάνε μέσα από την σκιαγράφηση του χαρακτήρα του Χέντσαρντ, αλλά το βιβλίο είναι πολλά περισσότερα από αυτό. Είναι οι εκπληκτικοί και στέρεα ψυχογραφημένοι γυναικείοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος. Μπορεί κανείς να αφιερώσει κεφάλαια, στην Σούζαν και την Λουσέτα αλλά και κυρίως στην Ελίζαμπεθ-Τζέιν, που προβάλλει ως η νέα γυναίκα του 19ου αιώνα, που είναι έτοιμη να κάνει την επανάστασή της, να πατήσει στα πόδια της, απαιτώντας καλύτερες και πιο αξιοπρεπείς συμπεριφορές, με μια προσωπικότητα που διαμορφώνεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, σαν ηρωίδα ενός «μυθιστορήματος ενηλικίωσης».


Ο Χάρντι, συγγραφέας ολκής, μπορεί να δημιουργεί έξοχες ιστορίες αλλά δεν στέκεται, δεν τον παρασύρει η πλοκή τους, ασχολείται ενδελεχώς και με το κοινωνικό πλαίσιο. Η (φανταστική) πόλη του Κάστερμπριτζ περιγράφεται με συνέπεια και μεγάλη λεπτομέρεια με τις κοινωνικές διαφορές της, τους νεόπλουτους και τους παρίες, τους εργάτες και τους επιχειρηματίες, τους λούμπεν μέθυσους που θα φέρουν τα πάνω-κάτω προς το τέλος του βιβλίου. Η διαμάχη Χέντσαρντ-Φρέφρι δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η αντίθεση ανάμεσα στις παλιές και στις νέες μεθόδους, στην παλιά αγροτική κοινωνία και στον εκσυγχρονισμό και τις αρχές της βιομηχανοποίησης που φέρνει ο νεαρός και υπέρμετρα φιλόδοξος Σκωτσέζος στο απομονωμένο και ειδυλλιακό Κάστερμπριτζ.

Σε όλα τα μυθιστορήματα του Χάρντι (από τα καλύτερα του, όπως «Μακριά από το αγριεμένο πλήθος», «Τζουντ ο αφανής», «Η Τες των Ντ’Αρμπανβίλ» μέχρι τα πιο αδύναμά του), κανείς δεν βγαίνει αλώβητος και χωρίς πληγές, ενώ η αποκάλυψη των μυστικών και των ψεμάτων, έχει πάντοτε συνέπειες. Στον «Δήμαρχο του Κάστερμπριτζ» μπορεί τα παιχνίδια της τύχης (ή της μοίρας) να είναι πολλά και τα απίθανα πολλές φορές να συμβαίνουν, αλλά ας μη λησμονούμε ότι ο Χάρντι θεωρείται ο πατέρας των ανατροπών (ο σύγχρονος όρος «cliffhanger» στην πλοκή είναι δικός του) και η φλυαρία όπως και οι πολλοί χαρακτήρες που μπαινοβγαίνουν στην πλοκή «συγχωρούνται» από την αναγνωστική απόλαυση που σου προσφέρει, το έξοχο λογοτεχνικό του ύφος που σε μαγνητίζει και η σύγχρονη ματιά του πάνω σε γεγονότα και καταστάσεις που εκπλήσσει και κάνει το βιβλίο να διαβάζεται αβίαστα, αντέχοντας στον χρόνο.

Υπέροχο μυθιστόρημα και πολύ χορταστικό αναγνωστικά, ο «Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ», που έχει μεταφερθεί πολλές φορές στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο (από βουβή ταινία του 1921, έως δράμα του Μπόλιγουντ) αλλά και ως όπερα στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Αξέχαστη θα μου μείνει η τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου, το 1978 από το BBC (που είχα παρακολουθήσει στα νιάτα μου), με πρωταγωνιστή τον ιδανικό σε αυτούς τους ρόλους, Alan Bates.
Το βιβλίο ευτύχησε να εκδοθεί στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Gutenberg στην πολύτιμη σειρά Orbis Literae (που μας τροφοδοτεί με αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας), εμπλουτισμένο με δύο εισαγωγές και ένα επίμετρο, καθώς και με ημερολογιακές καταγραφές του συγγραφέα, πάνω απ’ όλα όμως τα συγχαρητήρια ανήκουν στην εξαίρετη μεταφράστρια Τόνια Κοβαλένκο που απέδωσε αξιοζήλευτα αυτό το εκπληκτικό κείμενο στη γλώσσα μας.

Βαθμολογία 86 / 100



 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home