Παρασκευή, Μαΐου 08, 2020
posted by Librofilo at Παρασκευή, Μαΐου 08, 2020 | Permalink
"Ο Κατάσκοπος και ο Προδότης"
Τι χρειάζεται μια ιστορία κατασκοπίας για να είναι σαγηνευτική και ελκυστική; Έναν χαρισματικό αφηγητή, δυνατές δόσεις παραπλάνησης, έναν ήρωα / πρωταγωνιστή που να γίνεται συμπαθής (και κάποιες φορές να ταυτίζεσαι μαζί του), προδοσία και ίντριγκα σε υπερθετικό βαθμό, αληθοφανή γεγονότα, τα μέτρα προφύλαξης να είναι τόσο ισχυρά που δύσκολα σπάνε, τα προσωπικά θέματα / προβλήματα να είναι αρκετά αλλά όχι τόσο ώστε να υπερκαλύπτουν τα δρώμενα, ενώ θεωρούμε εκ των ων ουκ άνευ, ότι πρωταγωνιστούν σ’ αυτή την ιστορία άνθρωποι ευφυείς που εντοπίζουν τις ρωγμές στα συστήματα ασφαλείας και δρούν αναλόγως. Δύσκολα βρίσκουμε όλα τα ανωτέρω μαζεμένα σ’ αυτές τις ιστορίες, και παρ’ όλα αυτά μας αρέσει να τις διαβάζουμε ή να τις παρακολουθούμε στο σινεμά ή ως τηλεοπτική σειρά. Όταν όμως όλα τα στοιχεία που ανέφερα υπάρχουν, τότε η ιστορία γίνεται ακαταμάχητη. Εάν δε, η ιστορία αυτή είναι αληθινή, τότε προκύπτουν διάφορα φιλοσοφικά ή μη ερωτήματα, για το εάν η ζωή αντιγράφει την λογοτεχνία και αντίστροφα.

Με το έξοχο βιβλίο «Ο ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΔΟΤΗΣ» («The Spy and the Traitor»), του Βρετανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Ben Macintyre (Οξφόρδη, 1956) – (εκδ. Κλειδάριθμος, μετάφρ. Π. Ισμυρίδου, σελ.581), βρισκόμαστε μπροστά σε μια πολύ ευτυχή συγκυρία, να υπάρχουν όλα τα παραπάνω στοιχεία σε μια αληθινή ιστορία που δείχνει κυριολεκτικά απίθανη να συμβεί! Κι όμως στην ιστορία του συνταγματάρχη της Κα-Γκε-Μπε, Όλεγκ Αντόνιοβιτς Γκορντιέφσκι, τα γεγονότα συνέβησαν πραγματικά, όσο απίθανα και τραβηγμένα από τα μαλλιά, κι αν φαίνονται ορισμένα από αυτά κατά την διάρκεια της πλοκής.


«Γιατί γίνεται κατάσκοπος κάποιος; Γιατί να θυσιάσει την ασφάλεια της οικογένειας, των φίλων του και μιας κανονικής δουλειάς, και να ασχοληθεί με τον υποφωτισμένο κόσμο των μυστικών; Γιατί, ειδικά, να ενταχθεί κάποιος σε μια μυστική υπηρεσία πληροφοριών και στη συνέχεια να περάσει στην αντίπαλη πλευρά;»

Το βιβλίο του Macintyre, περιγράφει τη ζωή του Γκορντιέφσκι από την γέννησή του μέχρι την φυγή του στην Αγγλία. Περιγράφει τα έργα και τις ημέρες ενός ανθρώπου, ο οποίος, ήταν ο πιο πολύτιμος κατάσκοπος του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα που στρατολογήθηκε από την βρετανική MI6, ενός ανθρώπου που κατάφερε να αλλάξει την πορεία του Ψυχρού πολέμου με τις πληροφορίες που παρείχε, που μετέφερε μοναδικά στους συνεργάτες του από την άλλη πλευρά, τον τρόπο σκέψης και τις μεθόδους των Σοβιετικών και που την διπλή ζωή που ζούσε δεν ήξερε ούτε η οικογένειά του. Περιγράφει την ιστορία ενός ανθρώπου που έζησε επί έντεκα χρόνια, από το 1974 έως το 1985, σε μια ισορροπία τρόμου για τη ζωή του, και που στο τέλος έγινε ένα από τα πιο μισητά πρόσωπα στην πατρίδα του την Ρωσία, αφού κατάφερε να την γελοιοποιήσει, ξεγλιστρώντας και ξεφτιλίζοντας όλα τα συστήματα ασφαλείας της.


Ο Όλεγκ Γκορντιέφσκι γεννήθηκε και μεγάλωσε στο περιβάλλον της Κα-Γκε-Μπε. Ο πατέρας του (γιος σιδηροδρομικού εργάτη) υπηρέτησε εκεί, ο μεγαλύτερος αδερφός του το ίδιο - ήταν σχεδόν μονόδρομος για τον νεαρό Όλεγκ να ενταχθεί στους κόλπους της. Το Κόμμα ήταν ο απόλυτος Θεός στο σπίτι που μεγάλωσε, η οικονομική τους κατάσταση επί Στάλιν ήταν άνετη. Ο Όλεγκ γεννήθηκε το 1938 και είχε (εκτός από τον μεγαλύτερο αδερφό) και μια μικρότερη αδερφή. Η μητέρα του δεν εντάχθηκε ποτέ στο Κόμμα, κρατώντας πάντα μια κριτική στάση απέναντι στα τεκταινόμενα, κάτι που ίσως επηρέασε τον νεαρό γιο της, ο οποίος έπαθε ένα μικρό σοκ όταν είδε τα Σοβιετικά τανκς να εισβάλλουν στην Βουδαπέστη το 1956. Δεινός αθλητής με καλές επιδόσεις στους δρόμους αντοχής, ο Γκορντιέφσκι ήταν ένας γυμνασμένος και όμορφος νέος με ευχέρεια στις ξένες γλώσσες και με μεγάλο ενδιαφέρον στην λογοτεχνία της Δύσης. Το 1962 εντάχθηκε στους κόλπους της Κα-Γκε-Μπε, στον τομέα εξωτερικού, παρά τις αντιδράσεις της μητέρας του, εκείνος όμως το είδε ως ευκαιρία για μια διπλωματική καριέρα. Στην εκπαίδευση του ως πράκτορας, διακρίθηκε ιδιαίτερα, αποσπώντας επαίνους, παντρεύτηκε και περίμενε την πρώτη του μετάθεση. Η Κοπεγχάγη της Δανίας ήταν το πρώτο πόστο που ανέλαβε με πολύ καλές προοπτικές, και προσαρμόστηκε αμέσως στη ζωή της ωραίας πόλης. Με την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία ο δεσμός του με το Σοβιετικό σύστημα έσπασε. Ήταν η τρίτη φορά που ντρεπόταν που υπηρετούσε αυτό το κράτος, η πρώτη με τα γεγονότα της Ουγγαρίας το 56, η δεύτερη με την ανέγερση του Βερολινέζικου Τείχους και η τρίτη τώρα. Από το 1968 έως το 1974 προσπαθούσε να βρει τρόπους επικοινωνίας με την Δύση, στην αρχή με τους Δανούς, αργότερα με τους Βρετανούς, με τους οποίους καλλιέργησε σιγά σιγά σχέσεις εμπιστοσύνης με κρυφές συναντήσεις. Από το 1974 στρατολογήθηκε στην MI6 και πλέον ζούσε δύο παράλληλες ζωές, η μια του διακεκριμένου μεγαλοστελέχους της Κα-Γκε-Μπε, ένα μέλος της κρεμ ντε λα κρεμ της Σοβιετικής ολιγαρχίας, από την άλλη ένας κατάσκοπος που ριψοκινδύνευε καθημερινά τη ζωή του.

Ο λόγος που έγινε κατάσκοπος ο Γκορντιέφσκι δεν ήταν οικονομικός, ούτε ερωτικός ήταν καθαρά ιδεολογικός και πολιτιστικός. Οι ενέργειες της πατρίδας του τον είχαν αποξενώσει, ένιωθε αποστροφή για την πολιτική ηγεσία της χώρας του, για την προπαγάνδα και τα διαρκή ψέματα, την λογοκρισία και την καταπίεση. Ήταν όμως κι ένας άνθρωπος με περιπετειώδη και επαναστατική φύση. Υπήρχε το στοιχείο της εξέγερσης κατά του πατέρα, η θλίψη από τον πρόωρο θάνατο του αδερφού του που υπηρέτησε πιστά την Κα-Γκε-Μπε κι αυτός, αλλά κι η απογοήτευση από το γενικότερο περιβάλλον της υπηρεσίας, από τους αστοιχείωτους και μονολιθικούς συναδέλφους. Οι σχέσεις με την γυναίκα του είχαν ψυχρανθεί και το διαζύγιο ήρθε σχεδόν φυσιολογικά μετά τον έρωτά του για μια όμορφη συμπατριώτισά του, την Λέιλα μουσουλμανικής καταγωγής, που υπηρετούσε κι εκείνη στην Δανία.

«Όλοι οι κατάσκοποι έχουν την ανάγκην να νιώθουν ότι τους αγαπούν. Μια από τις πιο ισχυρές δυνάμεις στην κατασκοπεία και στη συλλογή απόρρητων πληροφοριών (και ένας από τους πιο κεντρικούς μύθους τους) είναι ο συναισθηματικός δεσμός μεταξύ του κατασκόπου και του επόπτη του, του πράκτορα και του καθοδηγητή του. Οι κατάσκοποι νιώθουν την ανάγκη να ξέρουν ότι οι άλλοι τούς χρειάζονται, ότι αποτελούν κομμάτι μιας μυστικής κοινότητας. Θέλουν να ανταμείβονται, θέλουν να τούς εμπιστεύονται οι άλλοι και να τούς αγαπούν.(…) Η εκμετάλλευση και η χειραγώγηση αυτής της δίψας για στοργή και επιβεβαίωση είναι από τα πιο σημαντικά προσόντα ενός καθοδηγητή. Όλοι οι πετυχημένοι κατάσκοποι πιστεύουν ότι η σύνδεση με τον καθοδηγητή τους υπήρξε βαθύτερη από έναν γάμο με γνώμονα το συμφέρον, τα πολιτικά οφέλη ή το κέρδος: μια αληθινή, μακροχρόνια επικοινωνία μέσα σ’ ένα σύμπαν ψεύδους και εξαπάτησης.»

Από την στρατολόγησή του και μετά, τα γεγονότα στη ζωή του Γκορντιέφσκι εξελίσσονται με τρόπο ιλιγγιώδη. Από την Κοπεγχάγη και την Δανία, θα γυρίσει στην Μόσχα, όπου από τα αρχεία της Κα-Γκε-Μπε θα διοχετεύσει πληροφορίες στην MI6 ανεκτίμητης αξίας. Με την Λέιλα θα κάνουν δύο κόρες και μετά έρχεται και η πολυπόθητη μετάθεση στο Λονδίνο, όπου πλέον τα αποτελέσματα είναι θεαματικά, ενώ ανεβαίνει και στην ιεραρχία της Σοβιετικής Πρεσβείας. Ο Ψυχρός Πόλεμος είναι στα φόρτε του και λίγο πριν την σύγκρουση που φαινόταν αναπόφευκτη, είναι οι πληροφορίες του Γκορντιέφσκι που θα αποτρέψουν τα χειρότερα και η καθοδήγηση στην Θάτσερ για τον τρόπο που πρέπει να προσεγγίσει την κατάσταση.
Οι Σοβιετικοί όμως θα υποπτευτούν πλέον σοβαρά τον επικεφαλής του σταθμού του Λονδίνου και με μια αφορμή θα τον καλέσουν στην Μόσχα δήθεν για συζητήσεις, αλλά περισσότερο για ανάκριση και ομολογία καθώς τα στοιχεία που έχουν μαζέψει, μετά από τις πληροφορίες ενός Αμερικανού διπλού κατασκόπου, είναι μεν πολλά χωρίς όμως φανερές αποδείξεις. Μετά από λίγο χρονικό διάστημα, θα κληθούν να επιστρέψουν στην Μόσχα και η σύζυγός του με τις δύο τους κόρες, ένδειξη ότι τα πράγματα σοβαρεύουν. Η ώρα για την επιχείρηση διαφυγής, που έχει σχεδιάσει από χρόνια η MI6 για την σωτηρία του πιο πολύτιμου συνεργάτη της και που της έχει δοθεί το κωδικό όνομα "Πίμλικο" έχει έρθει. Η συνέχεια είναι τόσο συναρπαστική που μόνο σε κατασκοπικές ταινίες έχουμε δει.

Το βιβλίο θυμίζει έντονα τα μυθιστορήματα του (σπουδαίου) John Le Carre, με την συνεχή ισορροπία μεταξύ καλού και κακού κι εκείνες τις γοητευτικές λεπτομέρειες που έχουν οι ωραίες κατασκοπικές ιστορίες. Συναντήσεις σε ξενοδοχεία, σε δωμάτια καλά φυλαγμένα – συναντήσεις στο σκοτάδι, σε σοκάκια υποφωτισμένα, μικρόφωνα κρυμμένα, παρακολουθήσεις, συνωμοσίες, βοηθοί πανέξυπνες που δίνουν τη λύση όπως στις ταινίες του Τζέιμς Μποντ, προδοσίες και εξαπάτηση.
Ο Μακιντάιρ σκιαγραφεί εξαιρετικά την προσωπικότητα του Γκορντιέφσκι με έμφαση στα παιδικά του χρόνια και την νεανική του ηλικία, στην ψυχοσύνθεσή του και στην αγάπη του για τον πολιτισμό και την λογοτεχνία, στο όραμά του για παγκόσμια ειρήνη και στην απέχθειά του για το Σοβιετικό σύστημα σε συνδυασμό με την πίστη του στις δημοκρατικές κοινωνίες. Εστιάζει στα συνεχή διλήμματά του και στις επιλογές του, στην σχέση του με την Λέιλα που θα καταστραφεί ανεπανόρθωτα λόγω της επιλογής του, να μη μιλήσει μαζί της, να μη της πει ποτέ ότι ήταν πράκτορας της MI6.

Το αφηγηματικό ύφος του Μακιντάιρ είναι τόσο γλαφυρό και σαγηνευτικό που παρασύρει τον αναγνώστη, βυθίζοντάς τον στην ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα των δεκαετιών ’70 και ’80. Οι σχέσεις CIA και MI6, συμμαχικές αλλά και ταυτόχρονα ανταγωνιστικές περιγράφονται με ένταση αλλά και χιούμορ, πρόσωπα που διαδραμάτισαν κεντρικότατο ρόλο στην διεθνή πολιτική σκηνή παρελαύνουν από τις σελίδες του (Θάτσερ, Ρέιγκαν, Αντρόποφ, Γκορμπατσόφ, Φίλμπι, και άλλοι), στοιχεία και αποκαλύψεις από τα αρχεία της Κα-Γκε-Μπε για ανθρώπους (συνδικαλιστές, πολιτικούς και άλλους) που στρατολογήθηκαν από τους Σοβιετικούς στα 60’s και 70’s, ισορροπίες τρόμου στην διεθνή πολιτική σκηνή, γενικότερα ένας πλούτος πληροφοριών που θα αξιοποιηθούν από τους ιστορικούς του μέλλοντος.


Το βιβλίο έχει θαυμάσιο αφηγηματικό ρυθμό, η δε ιστορία «απογειώνεται» μετά τα 2/3 της, όταν περιγράφεται η απόδραση ακολουθώντας το παράτολμο και ελαφρώς απίθανο να υλοποιηθεί σχέδιο «Πίμλικο», τα δύο αυτοκίνητα των Άγγλων διπλωματών που θα χρησιμοποιηθούν και που ξεκινάνε με τις οικογένειές τους μέσα (σαν κάλυψη), σαν να πηγαίνουν εκδρομή με τον εμβληματικό δίσκο «Brothers in Arms» να συνοδεύει το πρώτο μέρος του ταξιδιού τους, η φυγή του Γκορντιέφσκι από την Μόσχα, μέσω Α.Πετρούπολης και Φινλανδίας, μ’ εκείνον να είναι κρυμμένος σε ένα πορτμπαγκάζ αυτοκινήτου για ένα μεγάλο μέρος του ταξιδιού και να ακούει από το κασετόφωνο του αυτοκινήτου το «Greatest Hits» των Doctor Hook – τραγούδια που όπως δήλωσε αργότερα σιχάθηκε (κυρίως το "Sylvia's mother") και δεν ξανάκουσε στη ζωή του. Σελίδες με αγωνία (παρότι γνωρίζουμε την κατάληξη της ιστορίας) και θριλερίστικη ατμόσφαιρα που καθηλώνουν τον αναγνώστη.

Αξιοποιώντας με τον καλύτερο τρόπο το πλούσιο υλικό του, ο Μακιντάιρ έγραψε ένα αξιοθαύμαστο βιβλίο, αφηγώντας την περιπέτεια μιας ζωής σαν μυθιστόρημα. Ηθικά διλήμματα που συνοδεύουν κάθε καλή κατασκοπική ιστορία, οι προδοσίες και το ψυχολογικό βάρος, οι σχέσεις εμπιστοσύνης που μπορεί να προκύψουν μέσα από την εξαπάτηση, περιγράφονται με δυναμισμό και ζωντάνια αλλά και πολύ φλεγματικό χιούμορ που τσακίζει. Έξοχο και πολύ αποκαλυπτικό, είναι μια αληθινή αναγνωστική (αλλά και εκδοτική) έκπληξη «Ο κατάσκοπος και ο προδότης» που σε κάνει να αναρωτιέσαι εάν υπάρχουν πλέον, διαχωριστικές γραμμές μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας.

Βαθμολογία 85 / 100


 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home