Πόσα πράγματα γνωρίζουμε για την Παραγουάη; Οι περισσότεροι δεν ξέρουν ούτε καν που βρίσκεται στον χάρτη, και την θυμούνται μόνο από τις παρουσίες της χώρας – κι αυτές όχι πολύ συχνές -, σε κάποια παγκόσμια κύπελλα ποδοσφαίρου ανά τετραετία. Η φτωχική χώρα της Νότιας Αμερικής που κατοικείται ως επί το πλείστον από ινδιάνους Γκουαρανί, είναι ένας τόπος ταλαιπωρημένος που βρίσκεται πάντα στην σκιά των ισχυρών γειτόνων της, την Βραζιλία και την Αργεντινή, τραυματικές ήττες σε πολέμους, έναν αιματηρό εμφύλιο και την διαχρονικά ισχυρή παρουσία των στρατιωτικών στην διακυβέρνηση της. Η μακρόχρονη (35 χρόνια) δικτατορία του Αλφρέδο Στρέσνερ μετέτρεψε τη χώρα σε κέντρο ναρκωτικών και διαφθοράς, μέχρι το 1989 που ανετράπη. Πλέον η χώρα είναι δημοκρατία και είναι μία από τις φτωχότερες της ηπείρου.

 «Η ιστορία του δεν ήταν παρά μια αφήγηση ηττών, ένα σύνολο αποτυχιών.»

 Στον «Επαναστάτη με το ποδήλατο», ο συγγραφέας αφηγείται με μυθιστορηματικό τρόπο την αληθινή ιστορία ενός ανθρώπου. Του Παραγουανού στρατιωτικού Δον Χουάν Μπαρτολομέ, ο οποίος έζησε εξόριστος, ένα μεγάλο μέρος της ζωής του, στην επαρχία Τσάπο της Αργεντινής, η οποία συνορεύει με την Παραγουάη – τις χωρίζει ένα ποτάμι. Στο βιβλίο ο ήρωας ονομάζεται Μπαρτόλο – διότι το βιβλίο κυκλοφόρησε όταν ακόμα στην Παραγουάη κυβερνούσε ο δικτάτορας Στρέσνερ και η ζωή του Μπαρτόλο κινδύνευε. Μετά την πτώση της δικτατορίας, που το βιβλίο κυκλοφόρησε ελεύθερα στην χώρα, το όνομα του ήρωα αποκαλύφθηκε. Αλλά για τον σημερινό αναγνώστη, που βρίσκεται πολύ μακριά από τον τόπο που εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα που περιγράφει ο συγγραφέας, όλα αυτά φαίνονται πολύ μακρινά και λίγη σημασία έχουν.

 Ο Μπαρτόλο ζει σε ένα χωριό στην επαρχία Τσάπο της Αργεντινής με την οικογένειά του. Είναι εξόριστος εδώ και πολλά χρόνια, αλλάζοντας πόλεις στην Αργεντινή, μέχρι που καταλήγει σ’ αυτό το χωριό και φυτοζωεί, ψήνοντας τούβλα, προσπαθώντας να τα πουλήσει στην τοπική αγορά. Είναι ένας κοντόχοντρος εξηντάρης και το μόνο που περιμένει από τη ζωή του πλέον, είναι να τον καλέσουν να ηγηθεί ή έστω να υπηρετήσει μια επανάσταση που ποτέ δεν έρχεται. Το αγρόκτημα που μένει, είναι απομακρυσμένο και κάθε κίνηση ενός διερχόμενου αυτοκινήτου φαίνεται από μακριά, οπότε περνάει τις μέρες του, περιμένοντας ένα μήνυμα, ένα σήμα, κάτι...

 «Καμιά φορά σκέφτομαι ότι το χειρότερο πράγμα στον πόλεμο είναι η αγάπη. Παραδόξως. Η αγάπη που νιώθεις για τους συντρόφους σου, οι οποίοι είναι, σας το δηλώνω με πάσα βεβαιότητα, τα πιο αγαπημένα πλάσματα στον κόσμο σε έναν πόλεμο. Όλοι πεθαίνουν, το ξέρετε, αλλά πονάμε μόνο γι’ αυτούς που είναι αποδέκτες της αγάπης μας. Επειδή πάντα υπάρχει χρόνος να αγαπήσεις κάποιους περισσότερο από κάποιους άλλους. Εγώ δεν πιστεύω ιδιαίτερα, αποφασιστικά, σε μια αφηρημένη αγάπη προς την Ανθρωπότητα. Ίσως επειδή βαθιά μέσα μου πιστεύω ότι η ίδια η Ανθρωπότητα είναι σκατά. Το σπουδαίο, το αξιολάτρευτο, το υπέρτατο είναι οι άνθρωποι.»

 Το μυθιστόρημα κινείται σε δύο επίπεδα. Στο ένα, σε τριτοπρόσωπη αφήγηση, περιγράφεται η μονότονη καθημερινότητα του Μπαρτόλο, η ζέστη και ο ιδρώτας, η φτώχεια και η παρακμή. Στο άλλο επίπεδο, η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και ο ήρωας εξιστορεί τη ζωή του, από την δεκαετία του 1910 που γεννήθηκε στο χωριουδάκι Μπελέν της βόρειας Παραγουάης, μέχρι την εξορία του την δεκαετία του 50, στην Αργεντινή. Ο Μπαρτόλο, είναι το μεγαλύτερο παιδί μιας αγροτικής και φτωχής οικογένειας, και ο μόνος που θα πάει σχολείο, στην πρωτεύουσα της Παραγουάης, την Ασουνσιόν. Παρότι πολύ μικρός, θα καταταγεί στον στρατό κατά την διάρκεια του πολέμου με την Βολιβία. Ο πόλεμος θα φέρει πολλούς νεκρούς στη χώρα, αλλά θα είναι νικηφόρος, και η έξαρση του πατριωτισμού, σε συνδυασμό με τη νεανική του ορμή, θα κάνουν τον Μπαρτόλο να αποφασίσει να ακολουθήσει στρατιωτική καριέρα.

 Ο Μπαρτόλο θα αντιληφθεί γρήγορα την κατάσταση όχι μόνο στο στράτευμα, αλλά στη χώρα συνολικά. Θα δει ότι η εκμετάλλευση των φτωχών ινδιάνων είναι μεγάλη και οι κοινωνικές αντιθέσεις τεράστιες. Η Παραγουάη είναι μια χώρα φτωχή, χωρίς υποδομές, δρόμους, υπηρεσίες, σχολεία. Σύντομα θα προαχθεί σε Λοχαγό και θα μετεκπαιδευτεί ένα χρόνο στην Βραζιλία όπου εκεί θα αντιληφθεί το μέγεθος του μιλιταριστικού καθεστώτος στη χώρα του, όπου οι αξιωματικοί φοράνε συνέχεια τη στολή για να αποπνέουν σεβασμό και τρόμο και όπου οι νόμοι δεν υπάρχουν γι’ αυτούς. Θα διαβάσει βιβλία, θα μορφωθεί περισσότερο, θα κάνει φιλίες με κομμουνιστές, η κοινωνική του συνείδηση θα αφυπνισθεί.

 Στην πόλη Κονσεψιόν όπου θα μετατεθεί, θα ηγηθεί της επανάστασης του 1947, η οποία μετά από αρκετά ηρωικά γεγονότα, θα συντριβεί από τις δυνάμεις του καθεστώτος. Ο Μπαρτόλο, που είναι πλέον Ταγματάρχης, θα γλυτώσει, περνώντας από το ποτάμι στην Αργεντινή και θα καταδικαστεί στην εξορία από την κυβέρνηση της πατρίδας του. Ποτέ όμως δεν θα εγκαταλείψει την ιδέα της επιστροφής και της προσπάθειας για ένα δημοκρατικό καθεστώς. Η Αργεντινή άλλοτε θα βοηθάει και άλλοτε θα υπονομεύει τις προσπάθειες των εξορίστων, αλλά η πίστη του Μπαρτόλο, είναι αυτή που θα τον κρατάει ζωντανό, να περιμένει μια κίνηση. Και τα χρόνια περνάνε…

 «…αν είναι μια φορά δύσκολο να συγκεντρώσεις τις σκέψεις σε οποιαδήποτε πολιτική διαδικασία, φανταστείτε πόσο δυσκολότερο είναι να το κάνεις στην εξορία, όπου οι άνθρωποι είτε καταλαμβάνονται από υπεραισιοδοξία, είτε από ηττοπάθεια, είτε από τρέλα.Υπάρχουν αυτοί που δεν βλέπουν καθαρά και πιστεύουν ότι όπου να’ ναι θα επιστρέψουν▪ άλλοι αρνούνται την πραγματικότητα και προσπαθούν να αφομοιωθούν αδιακρίτως στη νέα χώρα▪ κι άλλοι, τέλος, που δεν ξέρουν τι να σκεφτούν και τι να πιστέψουν και, αποκαρδιωμένοι, μπορεί να καταστραφούν ως άνθρωποι. Που αναπόφευκτα πέφτουν στην αυτολύπηση, στην άρνηση. Κι εμείς, οι υπεύθυνοι, που, θέλοντας και μη, τους φέραμε όλους σε αυτή την κατάσταση, είμαστε αυτοί που πρέπει να μαζέψουμε πάλι από την αρχή το κοπάδι, να το θρέψουμε με ελπίδα, αν του ξυπνήσουμε πάλι το κίνητρο. Σκληρή δουλειά. Κυρίως όταν περνάει ο καιρός, κι η ήττα αρχίζει να πονάει ολοένα περισσότερο. Επειδή οι ήττες πονάνε πάντα περισσότερο όταν τις βλέπεις στις ιστορικές τους διαστάσεις. Όταν έχει περάσει η κάψα της μάχης και η σύγχυση της στιγμής.»

 Το βιβλίο λοιπόν, είναι η ιστορία ενός ηττημένου ανθρώπου, που θα μπορούσε να φτάσει μέχρι το Προεδρικό αξίωμα, και αντί αυτού κατέληξε να είναι ένας φτωχός αγρότης που κινδυνεύει να χάσει ανά πάσα στιγμή το σπίτι του από χρέη. Ένα καπρίτσιο της μοίρας, κάποια λάθη, κάποιες αποφάσεις της στιγμής που πήγαν στραβά, στέρησαν την δικαίωση στον αγώνα του. Παρά το πέρασμα των χρόνων θα συνεχίσει εμμονικά να πιστεύει στον αγώνα, να περιμένει. Το ποδήλατο είναι το αγαπημένο του μεταφορικό μέσον. Το χρησιμοποιεί από παιδί και οδηγώντας το, έρχεται πιο κοντά στον κόσμο, είναι ένα λαϊκό όχημα, γιατί ο ίδιος ο Μπαρτόλο είναι ένας λαϊκός άνθρωπος, ένα κομμάτι του κόσμου που κλήθηκε κάποτε να σώσει από ένα σκληρό καθεστώς. Το ποδήλατο είναι η προέκταση της προσωπικότητάς του.

«Ο επαναστάτης με το ποδήλατο» είναι ένα υπέροχο μυθιστόρημα, με εντυπωσιακό αφηγηματικό ρυθμό, που εναλλάσσει αρμονικά την τριτοπρόσωπη με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, το παρόν με το παρελθόν. Γεμάτο χιούμορ και αμεσότητα, είναι μια ελεγεία για την εξορία, για τα χαμένα όνειρα και τις διαψευσμένες προσδοκίες. Είναι όμως κι ένα προσωπικό ταξίδι προς την αυτογνωσία και την συνειδητοποίηση. Το σαγηνευτικό ύφος του Τζαρντινέλι περιγράφει με τρυφερότητα αυτόν τον σύγχρονο Δον Κιχώτη που δεν σταματά να ελπίζει, συνοψίζοντας όλη την ιστορία του σε μια από τις τελευταίες φράσεις του βιβλίου: «η επανάσταση πάντα ξαναγεννιέται».

 Βαθμολογία 83 / 100