Πέμπτη, Μαρτίου 28, 2019
posted by Librofilo at Πέμπτη, Μαρτίου 28, 2019 | Permalink
"Μια Οδύσσεια, ένας πατέρας, ένας γιος, ένα έπος"
«Γι' αυτό και μπορώ να πω ότι τον πατέρα μου ένιωσα πως τον γνώρισα πραγματικά μόνο όταν άρχισα να διαβάζω στα σοβαρά τους κλασσικούς.»

Ο Daniel Mendelsohn (Νέα Υόρκη, 1960), είναι ένας άνθρωπος από αυτούς που αποκαλούμε «Αναγεννησιακούς», ίσως είναι από τους ελάχιστους που δικαιούνται αυτόν τον τίτλο. Διαπρεπής Καβαφικός, λάτρης της Ελλάδας, συγγραφέας και κλασσικός φιλόλογος, λογοτεχνικός (και όχι μόνο) κριτικός, ένας άνθρωπος που στα βιβλία του δεν κάνει επίδειξη γνώσεων, ούτε διέπεται από τον συνήθη ναρκισσισμό που (αναπόφευκτα ίσως;) χαρακτηρίζει τους διανοούμενους με δεδομένη ικανότητα στον γραπτό λόγο. Ο λόγος του Μέντελσον, γλαφυρός και κατανοητός, με γλώσσα απλή αλλά ουσιαστική, μετατρέπει τα κείμενά του σε μια λογοτεχνική απόλαυση. Μπορεί να γράψει για την τηλεοπτική σειρά Sopranos αλλά και για την Μήδεια, για ένα ποίημα του Καβάφη και για το Game of Thrones, με την ίδια σοβαρότητα στην προσέγγιση αλλά και την ίδια γοητεία, όπως άλλωστε έκανε στο βιβλίο του με τίτλο «Περιμένοντας τους βαρβάρους».

Δεν θα ξεχάσω ποτέ την αίσθηση που μου άφησε το μεγαλειώδες έργο του "Οι Χαμένοι" όταν το είχα διαβάσει. Ένα συγκλονιστικό βιβλίο για το χαμένο από τις ναζιστικές εκκαθαρίσεις στην Γαλικία κομμάτι της οικογένειάς του, από καιρό εξαντλημένο που πρόκειται να επανεκδοθεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Με το πλέον πρόσφατο βιβλίο του "ΜΙΑ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ένας πατέρας, ένας γιος, ένα έπος" (“An Odyssey, A Father, A Son and an Epic”) - (εκδ. Πατάκη, (έξοχη) μετάφρ. Μ. Ζαχαριάδου, σελ.485), - που έχει ομοιότητες με τους "Χαμένους" όσον αφορά το ταξίδι αυτογνωσίας -, είχα πάλι την ίδια αίσθηση πληρότητας και απόλαυσης, που συνήθως αποκομίζω ολοκληρώνοντας ένα πολυεπίπεδο φιλοσοφικό μυθιστόρημα, παρότι το βιβλίο είναι ένα αυτοβιογραφικό αφήγημα, ένα "memoir", το οποίο όμως είναι ταυτόχρονα απόλυτη και ουσιαστική λογοτεχνία.
Στο εκτεταμένο εισαγωγικό κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τίτλο "Προοίμιο" έκτασης περίπου 70 σελίδων (ακολουθώντας τα βήματα των κλασσικών επικών ιστοριών), ο συγγραφέας περιγράφει την ιστορία που πρόκειται να αφηγηθεί. Ο Μέντελσον θα δίδασκε την Οδύσσεια του Ομήρου σε προπτυχιακούς φοιτητές στο εαρινό εξάμηνο (από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο), στο κολέγιο Μπαρντ, στα βόρεια της πολιτείας της Ν.Υόρκης. Λίγο πριν την έναρξη του σεμιναρίου ο ογδοντάχρονος πατέρας του, του ζήτησε να συμμετάσχει κι εκείνος. Επί δεκαπέντε εβδομάδες, ο γηραιός κος Τζέι Μέντελσον οδηγούσε από το Λονγκ Άιλαντ που ήταν το σπίτι του, 3 ώρες περίπου για να παρακολουθήσει το μάθημα και άλλες 3 ώρες για να γυρίσει πίσω, - τις περισσότερες φορές κοιμόταν στο σπίτι του γιου του, είτε την προηγούμενη νύχτα, είτε μετά το μάθημα. Η εβδομαδιαία αυτή επαφή τους, έφερε πιο κοντά τους δύο άντρες, τον πατέρα και τον γιο, ουσιαστικά άγνωστους μέχρι τότε μεταξύ τους ή τουλάχιστον με όχι τόσο στενή σχέση.
"Στο πρώτο μισό της ζωής μου - ώσπου να φτάσω κοντά στα τριάντα - ανάμεσα μας υπήρξε μια μακρά σιγή".
Με την ολοκλήρωση των μαθημάτων, πατέρας και γιος πήγαν μαζί σε μια θεματική κρουαζιέρα στην Μεσόγειο, που παρακολουθούσε την πορεία της Οδύσσειας με στάσεις στα κυριότερα μέρη που υπάρχουν στο ποίημα. Η κρουαζιέρα που δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ, λόγω της οικονομικής κρίσης στην χώρα μας, οι δύο άνδρες θα έρθουν πιο κοντά ο ένας στον άλλον και ο Ντάνιελ Μέντελσον θα συνειδητοποιήσει πολλά πράγματα για την προσωπικότητα του πατέρα του. Τον χειμώνα μετά την επιστροφή τους στην καθημερινότητα, ο Τζέι Μέντελσον θα πέσει, θα νοσηλευτεί στο νοσοκομείο, δυο μήνες μετά, θα πάθει εγκεφαλικό, δεν θα ανακάμψει ποτέ και μετά από λίγο καιρό θα πεθάνει.

«Να περιμένεις το απροσδόκητο. Ο πατέρας μου είχε πέσει, και ήταν σαφές ότι τα εκπαιδευτικά ταξίδια είχαν τελειώσει οριστικά. Είχαμε ζήσει όμως την οδύσσειά μας – είχαμε ταξιδέψει μαζί, τρόπον τινά -, μέσα στο κείμενο στη διάρκεια ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου, μέσα σ’ ένα κείμενο που, έτσι όπως καθόμουν τώρα και κοιτούσα την ακίνητη μορφή του πατέρα μου, μου φαινόταν όλο και πιο πολύ πως αφορούσε όχι τόσο το παρελθόν όσο το παρόν. Στο κάτω κάτω είναι μια ιστορία που μιλά για παράξενες και περίπλοκες οικογένειες και μάλιστα για δύο παππούδες – που ο ένας, από την πλευρά της μητέρας, είναι εκκεντρικός, πολυλογάς και απαράμιλλα κατεργάρης, και ο άλλος, ο πατέρας του πατέρα, λιγομίλητος και πεισματάρης▪ μιλά για μακροχρόνιους γάμους και σύντομες ερωτοτροπίες, για έναν σύζυγο που ταξιδεύει μακριά και μια σύζυγο που μένει πίσω, ριζωμένη στο σπίτι της όσο κι ένα δέντρο στο χώμα▪ μιλάει για έναν γιο τον οποίο για πολύ καιρό ο πατέρας ούτε (ανα)γνώριζε ούτε και θα μπορούσε να (ανα)γνωρίζει, μέχρι που πέρασαν χρόνια, πολλά χρόνια, και τότε ένωσαν τις δυνάμεις τους σε μια μεγάλη περιπέτεια▪ είναι μια ιστορία που, στις τελευταίες στιγμές της, μιλά για έναν άνδρα στο μέσο της ζωής του, έναν άνδρα που, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, είναι και γιος και πατέρας και που στο τέλος της ιστορίας αυτής πέφτει στα γόνατα και κλαίει έχοντας δει μπροστά του το γήρας του πατέρα του, το φάσμα της αναπόφευκτης τελευτής, ένα θέαμα τόσο συγκλονιστικό, που αυτός ο άνθρωπος, μολονότι έξοχος αφηγητής ο ίδιος και ικανότατος τόσο στην ελαφρά διαστροφή της αλήθειας όσο και στα κανονικότατα ψέματα, δεινός στον χειρισμό της γλώσσας, άρα και των άλλων ανθρώπων – αυτός ο άνθρωπος λοιπόν συντρίβεται τόσο πολύ μπροστά στην εικόνα του καταρρέοντος πατέρα του, ώστε δεν είναι πια σε θέση ούτε καν να πει τα ψέματα που θέλει και να πλέξει τις ιστορίες του, και αναγκάζεται εντέλει να πει την αλήθεια.»

Ο πατέρας του Μέντελσον που ήταν μαθηματικός και δούλευε σε μια εταιρία που κατασκεύαζε εξαρτήματα για αεροπλάνα, ήταν ένας άνθρωπος που ήθελε σε όλη του τη ζωή να γίνει φιλόλογος, γι' αυτό διάβαζε Λατινικά και βιβλία ιστορίας και αρχαίας γραμματείας, οι συνθήκες όμως της ζωής τον οδήγησαν σε άλλους δρόμους. Τώρα με την Οδύσσεια, του δίνεται η ευκαιρία να ξαναθυμηθεί τα νιάτα του, εμβαθύνοντας σε ένα κλασσικό έπος αλλά και να παρακολουθήσει το διδακτικό ταλέντο του γιού του. Ο Οδυσσέας όμως είναι ένας ήρωας που δεν μπορεί να συμπαθήσει ή να κατανοήσει, είναι ένας ήρωας (αν και στον χαρακτηρισμό "ήρωας" έχει αντιρρήσεις που μεταφέρονται σε μερικούς έξοχους διαλόγους του βιβλίου), αντιφατικός και παγαπόντης, κατεργαράκος και παμπόνηρος, ψεύτης και μοιχός, που επιβιώνει (ίσως και ακριβώς γι' αυτό) στο όριο των πραγμάτων και των καταστάσεων. Ο Τζέι Μέντελσον εξαγριώνεται και διατυπώνει ανοιχτά, στην τάξη τις ενστάσεις του, προκαλώντας το αυθόρμητο ενδιαφέρον των φοιτητών που κάποια στιγμή έρχονται κοντά του, με τρόπο που ο Ντάνιελ Μέντελσον δεν είχε καταλάβει μέχρι να του το αποκαλύψουν στο τέλος των μαθημάτων.
Στην κρουαζιέρα, ο Ντάνιελ θα δει μια άλλη πλευρά του πατέρα του, πιο χαλαρή, άκρως γοητευτική, να τραγουδάει και να γίνεται το επίκεντρο των συζητήσεων. Τον έβλεπε να κάνει πλάκα, να γελάει ανέμελα, να μετατρέπεται σε έναν Οδυσσέα μετά την επιστροφή στην πατρίδα, μακριά από την περιπλάνηση και τις περιπέτειες, συμφιλιωμένο με την ηλικία και το παρελθόν του. Σε μερικές μοναδικές σκηνές του βιβλίου, οι δύο άνδρες συζητήσουν και θα κατανοήσουν ο ένας τον άλλον, διαλύοντας την αμηχανία του παρελθόντος, ενώ για πρώτη φορά θα υπάρξει πραγματική εμπιστοσύνη και συμφιλίωση μεταξύ τους.

«Υπάρχει όμως κι ένας ακόμα λόγος, ένας λόγος που μου κάνει πάντα έντονη εντύπωση όποτε ξαναδιαβάζω τώρα πια το ποίημα. Δίνοντας έμφαση στην ανεπάρκεια του γιου, ο ποιητής κάνει κι εμάς να λαχταρούμε την εμφάνιση του πατέρα με το αδιαφισβήτητο κύρος και τις ικανότητές του. Μ’ αυτό τον τρόπο η Οδύσσεια συνολικά αναπαριστά την αλήθεια ενός από τους πιο διάσημους και σκληρούς στίχους, που ο ποιητής βάζει στο στόμα της Αθηνάς, στο τέλος της σκηνής της συνέλευσης: «…λίγοι είναι οι γιοι που φτάνουν τον πατέρα τους σε αξία▪ / οι πιο πολλοί υστερούν, ελάχιστοι υπερβαίνουν».»

Το βιβλίο αποτελεί και μια υπέροχη ανάλυση της Οδύσσειας του Ομήρου, για ένα μεγαλύτερο κοινό που δεν έχει φιλολογικές γνώσεις, ή, δεν θυμάται πολλές λεπτομέρειες από το έπος αυτό. Το βιβλίο απαντάει στο ερώτημα, αν είναι επίκαιρη η αρχαία γραμματεία και αν μπορεί να μας αγγίξει και να μας διαπαιδαγωγήσει ξανά. Ο Μέντελσον, αναλύει στους φοιτητές του, παιδιά εύστροφα τα περισσότερα, με μεγαλύτερο ή μικρότερο εύρος γνώσεων, βήμα-βήμα το ποίημα, προσπαθεί να τραβήξει το ενδιαφέρον τους με απλά και κατανοητά παραδείγματα, μετατρέποντας τον Τηλέμαχο και τον Οδυσσέα σε σύγχρονους λογοτεχνικούς ήρωες για τους οποίους μπορούμε να συζητάμε (και να συμφωνούμε ή να διαφωνούμε) με τις ώρες.

Το "Μια Οδύσσεια" είναι ένα ταξίδι προς εαυτόν, ένα μάθημα αυτογνωσίας αλλά και ένα παιδαγωγικό μάθημα, μια απόπειρα κατανόησης ενός σπουδαίου έργου της παγκόσμιας λογοτεχνίας (ίσως του σπουδαιότερου) αλλά και μια ανθρώπινη ιστορία για την σχέση πατέρα και γιου, για την αναζήτηση ταυτότητας, την αίσθηση του "ανήκειν" και της περιπλάνησης, της απώλειας και της φυγής. Είναι ένα βιβλίο για το πόσο καλά (ή και καθόλου) γνωρίζουμε τους γονείς μας, για τις σχέσεις μας μαζί τους και για τα πράγματα που δεν έχουμε κατανοήσει στο παρελθόν. Η σχέση πατέρα και γιου, στο βιβλίο θα περάσει διαστήματα όπου ο ένας θα διδάξει τον άλλον, θα τον πάρει από το χέρι (σε μια σκηνή αυτό γίνεται κυριολεκτικά), θα τον οδηγήσει σε δρόμους που δεν είχε σκεφτεί μέχρι τότε.
«Ο πατέρας πλάθει τον γιο του από τη σάρκα και από το πνεύμα του, κι έπειτα τον διαμορφώνει με τις φιλοδοξίες και τα όνειρά του, αλλά και με τη σκληρότητα και τις αποτυχίες του επίσης. Ο γιος όμως, μολονότι είναι του πατέρα του, δεν μπορεί να γνωρίζει τον πατέρα του πλήρως, γιατί ο πατέρας τους έχει προηγηθεί▪ σε κάθε περίπτωση ο πατέρας έχει ήδη ζήσει πολύ περισσότερο από τον γιο, οπότε ο γιος είναι αδύνατο να τον προλάβει, είναι αδύνατο να μάθει τα πάντα. Πώς να μη θεωρούν οι αρχαίοι Έλληνες ότι λίγοι μόνο είναι αντάξιοι του πατέρα τους▪ ότι οι περισσότεροι υστερούν, και ελάχιστοι τους ξεπερνάνε. Δεν είναι θέμα αξίας είναι θέμα γνώσης. Ο πατέρας ξέρει τον γιο του ολοκληρωτικά, αλλά ο γιος ποτέ δεν μπορεί να ξέρει τον πατέρα.»

Είναι ένα βιβλίο συναισθηματικά φορτισμένο αλλά και ταυτόχρονα ένα work in progress, που μοιάζει με "μυθιστόρημα ενηλικίωσης", όπως θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι και η Οδύσσεια του Ομήρου  καθώς οι ήρωες, ο Οδυσσέας και ο Τηλέμαχος εξελίσσονται κατά τη διάρκειά του, όπως και οι σχέσεις των χαρακτήρων μεταξύ τους. Γραμμένο με έξοχο ύφος μας χαρίζει μοναδικές στιγμές απόλαυσης ενώ προσφέρει και μια ωραία αναλυτική ματιά στο Ομηρικό έπος υπενθυμίζοντάς μας την παγκοσμιότητά του και την διαχρονική του μαγεία.














 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home