Πέμπτη, Ιουνίου 04, 2020
posted by Librofilo at Πέμπτη, Ιουνίου 04, 2020 | Permalink
"Το Πανδοχείο της Μνήμης"

Δεν μπορώ να πω ότι, οι αυτοβιογραφίες είναι ένα λογοτεχνικό είδος που συμπαθώ, συνήθως τις βαριέμαι και γενικώς τις αποφεύγω. Με το βιβλίο όμως του έξοχου Βρετανού ιστορικού και πολύ σημαντικού διανοούμενου Tony Judt (Λονδίνο 1948 - 2010), που έχει τον υπέροχο τίτλο «ΤΟ ΠΑΝΔΟΧΕΙΟ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ» («The Memory Chalet») - (εκδ. Αλεξάνδρεια, μετάφρ. Γ. Καράμπελας - Κ. Λιβιεράτος, σελ.236), ευτυχώς έκανα μια εξαίρεση στον (άγραφο) κανόνα μου, γιατί απόλαυσα ένα εξαιρετικό και ιδιαίτερα πνευματώδες βιβλίο.


«Γεννήθηκα στην Αγγλία το 1948, αρκετά αργά ώστε να αποφύγω για λίγα χρόνια την υποχρεωτική θητεία, αλλά εγκαίρως για να προλάβω τους Μπητλς: ήμουν δεκατεσσάρων όταν έκαναν το ντεμπούτο τους με το «Love me do». Τρία χρόνια αργότερα εμφανίστηκαν οι πρώτες μίνι φούστες – ήμουν αρκετά μεγάλος για να εκτιμήσω τις αρετές τους και αρκετά νέος για να τις εκμεταλλευτώ. Μεγάλωσα σε μια εποχή ευημερίας, ασφάλειας και άνεσης – κι έτσι φτάνοντας τα είκοσι το 1968, εξεγέρθηκα. Όπως τόσοι και τόσοι νέοι της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, συμμορφώθηκα μέσα στον αντικομφορμισμό μου.»

Ποιος είναι όμως ο Tony Judt για όσους δεν τον γνωρίζουν; Ο περίφημος Άγγλος με εβραϊκή καταγωγή ιστορικός, ήταν ο συγγραφέας ενός από τα διαυγέστερα και πιο γλαφυρά βιβλία που γράφτηκαν για τον μεταπολεμικό κόσμο, το «Η ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ»▪ αυτό το μεγαλειώδες βιβλίο, είναι ένα πανόραμα της ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε από το 1945 και μετά. Ο Ψυχρός πόλεμος, η δημιουργία της ΕΟΚ, τα σύνορα, η παρακμή του Σοβιετικού καθεστώτος δεσπόζουν στην αφήγηση του Judt, ο οποίος αναλύει και τις δραματικότερες στιγμές στην ιστορία κάθε χώρας, ο εμφύλιος στην Ελλάδα, οι δικτατορίες στην Ιβηρική, οι αυτονομιστικοί αγώνες στην Ισπανία και στην Ιρλανδία, τα καθεστώτα στην Ανατολική Ευρώπη και άλλα πολλά.

Στα 26 κείμενα (μαζί με τον πρόλογο), που απαρτίζουν το «Πανδοχείο της Μνήμης», ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του, μέσα από φαινομενικά ανεξάρτητα μεταξύ τους κομμάτια, ανασυντίθεται η ζωή του σπουδαίου αυτού ανθρώπου, η παιδική του ηλικία, οι σπουδές του, τα χρόνια της προσωπικής αναζήτησης, η καριέρα του, τα βιβλία του, η ιδεολογία του. Ο Judt δεν νοσταλγεί, ούτε ωραιοποιεί πράγματα και καταστάσεις▪ όταν αφηγείται τα κείμενα αυτά, είναι στο κατώφλι του θανάτου του, καθώς πάσχει από ALS (Πλάγια Μυατροφική Σκλήρυνση ή Νόσος του Κινητικού Νευρώνα), την ανίατη και ταχέως εκφυλιστική νευρολογική νόσο που οδηγεί σε πλήρη παραλυσία του σώματος αλλά όχι του πνεύματος. Είναι δηλαδή ένας άνθρωπος φυλακισμένος μέσα στο ίδιο του το σώμα, που γνωρίζει ότι πρόκειται να πεθάνει σύντομα.


«Πάσχω από μια νευροκινητική διαταραχή, μια μορφή αμυοτροφικής πλάγιας σκλήρυνσης (ALS): την αρρώστια του Λου Γκέρινγκ. Οι νευροκινητικές διαταραχές δεν είναι καθόλου σπάνιες: πάρκινσον, σκλήρυνση κατά πλάκας και διάφορες άλλες λιγότερο σοβαρές ασθένειες συγκαταλέγονται σ’ αυτή την κατηγορία. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ALS – της σπανιότερης απ’ αυτές τις νευρομυικές παθήσεις, είναι, πρώτον, πως δεν υπάρχει απώλεια της αίσθησης (ευλογία και κατάρα) και, δεύτερον, πως δεν υπάρχει πόνος. Έτσι, σε αντίθεση με όλες σχεδόν τις υπόλοιπες σοβαρές ή θανάσιμες ασθένειες, είσαι ελεύθερος να ατενίζεις με την άνεσή σου και με ελάχιστη δυσφορία την καταστροφική πρόοδο της ίδιας σου της φθοράς.»

Τα κείμενα υπαγορεύτηκαν σε ένα στενό φίλο και γραμματέα του, και αποτελούν θραύσματα της μνήμης που ανασύρθηκαν από το «Πανδοχείο» με τις αναμνήσεις. Στις ατελείωτες νύχτες της αϋπνίας και της ακινησίας του, χρησιμοποιεί μια προσωπική τεχνική ανάσυρσης της μνήμης. Δίνοντας ως παράδειγμα ένα ξενοδοχείο που πήγαινε χειμερινές διακοπές με τους γονείς του, πηγαίνει από το ένα «δωμάτιο» στο άλλο, απελευθερώνοντας τις μνήμες του, που τις έχει διαφυλάξει μέσα σε αυτά τα «δωμάτια» του προσωπικού του «Πανδοχείου».
Γεννημένος σε μια μικροαστική οικογένεια, που είχε μια σχετική οικονομική άνεση και ζώντας στο Πάτνεϊ, ένα τυπικό προάστιο του Νότιου Λονδίνου, ο Judt θυμάται τις μυρωδιές από τα φαγητά των Εβραίων παππούδων του σε αντίθεση με την βαρετή κουζίνα της μητέρας του, την λατρεία του πατέρα του για τις Citroen, την μανία του για τα τρένα και τους σταθμούς τους, την εκπαίδευσή του, την (μάλλον οδυνηρή) εμπειρία του στα Ισραηλίτικα Κιμπούτζ, την πολιτική του ιδεολογία («Η σοσιαλδημοκρατία είναι ηθική επιταγή» όπως έγραψε σε κάποιο άλλο βιβλίο του), τις σπουδές του στο Καίμπριτζ – το σοκ που ένιωσε όταν είδε ότι κάθε φοιτητής έχει «υπηρεσία δωματίου» (τις κυρίες που φρόντιζαν τα δωμάτια, που αποκαλούντο «κρεβατώστρες»), την αποστροφή του για κάθε είδους "ισμό" και την ιδεολογική τρομοκρατία κάθε πλευράς, τις γυναίκες που γνώρισε και κάποιες από αυτές παντρεύτηκε, την μοιραία απόφασή του να μάθει Τσέχικα που του διεύρυνε τους ορίζοντες κατανόησης των γεγονότων που συνέβαιναν στην Ανατολική Ευρώπη, την μετακόμισή του στη Νέα Υόρκη, που τον έκανε να νιώσει περισσότερο Ευρωπαίος από ποτέ.

«Σύμφωνα με τον θεωρητικό της λογοτεχνίας Ρενέ Ζιράρ, τείνουμε να επιθυμούμε και τελικά να αγαπάμε εκείνους που αγαπούν άλλοι.»

Είναι θαυμάσιες οι περιγραφές της Βρετανικής κοινωνίας και των αλλαγών που έγιναν μεταπολεμικά. Ο Judt ήταν ένα παιδί που μεγάλωσε την δεκαετία του ’50, αναφέρει κάτι που τείνουμε να το λησμονούμε▪ ότι οι δύο μεγάλοι πόλεμοι ήταν κοντά ο ένας από τον άλλον, μόνο 30-40 χρόνια είχαν περάσει από την λήξη του Α πολέμου, οπότε τα γεγονότα ήταν χαραγμένα στη μνήμη του κόσμου. Η δε συλλογικότητα στην κοινωνία ήταν έντονη και ακόμα και οι πλούσιοι ήταν «σεμνοί» στη συμπεριφορά τους, δεν περιέφεραν τον πλούτο και την χλιδή τους δεξιά κι αριστερά. Ο Judt χρησιμοποιώντας ως έφηβος, τα λεωφορεία της «πράσινης γραμμής» με τις μεγάλες αποστάσεις διασχίζει τα αστικά όρια του Λονδίνου, παρατηρώντας τις μεταβολές στην πόλη και τις αντιθέσεις, διαμορφώνοντας την συνείδησή του.

Ο Judt μέσα από τα θραύσματα της μνήμης του, ως άνθρωπος που έζησε την μεταπολεμική Ευρώπη και έγραψε γι' αυτήν, χρησιμοποιεί τα γεγονότα της ζωής του για να κατανοήσει καλύτερα την περίοδο αυτή. Το βιβλίο είναι μια συναρπαστική αναζήτηση ταυτότητας, ενός ανθρώπου που μεγάλωσε μεταξύ Βρετανικού συντηρητισμού και Σιωνιστικών επιρροών για να εξελιχθεί σε έναν φωτισμένο και ριζοσπάστη διανοούμενο, που εναντιώθηκε στις απολυταρχίες και στον κάθε είδους ηγέτη, ο οποίος με αυτόν τον αφοπλιστικό Βρετανικό τρόπο σκέψης συνδυάζει την προοδευτική σκέψη με την γοητεία κάποιων παραδοσιακών πραγμάτων.

Το βιβλίο που εκδόθηκε μετά τον θάνατο του Judt, αποτελεί ένα πανόραμα κατανόησης όχι μόνο του δικού του σύμπαντος, αλλά και γενικότερα. Πλησιάζοντας στο τέλος της ζωής του ο σπουδαίος διανοητής, βιώνει την απώλεια με φλεγματικό χιούμορ, αυτοσαρκάζεται για τις ατελείωτες νύχτες, σκέπτεται και χρησιμοποιεί τη μνήμη του συνεχώς, και στοχάζεται για τον κόσμο.
Το «Πανδοχείο της Μνήμης», απολαυστικό στην ανάγνωση που ρέει σαν να διαβάζεις μυθοπλασία επιπέδου, είναι ένα πολύτιμο βιβλίο με πολλή τροφή για σκέψη, το οποίο θα μπορούσε να είναι ένα εκπληκτικό "μυθιστόρημα μαθητείας", αν δεν ήταν ένα στοχαστικό και ελεγειακό ταξίδι μνήμης και γνώσης για την πορεία μιας σύντομης αλλά πολύ ουσιαστικής ζωής.

«Δεν έχω σκεφτεί ποτέ τον εαυτό μου σαν άνθρωπο με ρίζες. Γεννιόμαστε κατά τύχη σε μια πόλη και όχι στην άλλη, και περνάμε από διάφορα προσωρινά σπίτια στην πορεία της περιπλανώμενης ζωής μας – τουλάχιστον έτσι είχαν τα πράγματα στην περίπτωσή μου. Τα περισσότερα μέρη αφήνουν ανάμεικτες αναμνήσεις: δεν μπορώ να σκεφτώ το Καίμπριτζ, το Παρίσι, την Οξφόρδη ή τη Νέα Υόρκη χωρίς να ανακαλέσω ένα καλειδοσκόπιο συναντήσεων και εμπειριών. Το πώς τα θυμάμαι κυμαίνεται ανάλογα με τη διάθεσή μου.»

Βαθμολογία 85 / 100




   









 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home