Μένεις κατάπληκτος όταν «πέφτεις» πάνω σε ένα βιβλίο που κάθε σελίδα του είναι τόσο μεστή και τόσο ουσιώδης.Όταν ο συνδιασμός μυθιστορίας και ντοκουμέντου είναι τόσο εύστροφος και λειτουργικός που παρασύρεσαι από την πλοκή και τον ρυθμό.Τι να γράψω λοιπόν γιά ένα τόσο «μεγάλο» βιβλίο που νιώθω ότι με ξεπερνά?Λίγα πράγματα κι αυτά αποσπασματικά...

Η περίπτωση του πολιτικού μυθιστορήματος «ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥΛΑΓΕΦ» του Βικτόρ Σερζ (Εκδ.SCRIPTA,σελ.521,σε εξαιρετική μετάφραση της Τ.Δημητρούλια) (90) είναι μοναδική.Γραμμένο από το 1939 έως το 1942 καθώς ο κυνηγημένος από την Σταλινική Ρωσία συγγραφέας του προσπαθούσε να διαφύγει από τον ναζισμό και άλλαζε χώρες και ηπείρους με τελική κατάληξη ολοκλήρωσης του μυθιστορήματος το Μεξικό,ο «Τουλάγεφ» του Σερζ μαζί με το «Μηδέν και το Άπειρο» του Κέσλερ είναι τα πιό ουσιώδη αντισταλινικά πολιτικά έργα που γράφτηκαν τον 20ο αιώνα.Περισσότερο ευκολοδιάβαστο και οξύ το δεύτερο γνώρισε τεράστια επιτυχία ενώ το βιβλίο του Σερζ παρέμεινε στην σκιά του.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια που είναι αυτόνομα.Το γεγονός της δολοφονίας του μέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΕΣΣΔ, Τουλάγεφ ενώνει τις παράλληλες ιστορίες συνδιάζοντας τον απαράμιλλο (λογοτεχνικά) τρόπο του Τζον Ντος Πάσος στο U.S.A του με την ενδελεχή φιλοσοφική ματιά του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.Η ιστορία είναι μάλλον απλή,ο Τουλάγεφ ανώτατο στέλεχος του Κόμματος πέφτει νεκρός από τις σφαίρες ενός παρορμητικού τυπάκου,ο οποίος εξοργίστηκε όταν διαπίστωσε ότι μιά κοπέλλα που του άρεσε αυτοκτόνησε από την σκληρότητα του κόσμου στον οποίο ζούσε-λάθος άνθρωπος,σε λάθος στιγμή ή μάλλον όχι?Ποιός ξέρει...
Η δολοφονία του Τουλάγεφ κινητοποιεί τον Κομματικό (κρατικό) μηχανισμό και μέσα στο απίστευτο μπέρδεμα που ακολουθεί (διότι κανείς δεν είδε ή δεν άκουσε τίποτα),δίνεται μιά μεγάλη ευκαιρία στον Μεγάλο Αρχηγό να προβεί σε μιά καινούρια σειρά εκκαθαρίσεων παλαιοκομματικών μεγαλοστελεχών που γιά ασήμαντους λόγους,φορτώνονται την δολοφονία και οδηγούνται στο απόσπασμα.
Στο μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος, παρακολουθούμε τις ατομικές ιστορίες (περιπτώσεις) ανθρώπων που πολέμησαν από διαφορετικό πόστο ο καθένας γιά την επικράτηση του Μπολσεβικισμού,παραμένοντας πιστοί στο κόμμα (ακόμα και στον αρχηγό) μέχρι την τελευταία στιγμή.Μέσα από τις ιστορίες τους ο Σερζ περιγράφει την παρακμή της επανάστασης,την Τρομοκρατία – αναπόφευκτο τελικά στοιχείο κάθε επιτυχημένης επανάστασης (υπάρχει συνεχής αναφορά στον Ροβεσπιέρο και την Γαλλική μετεπαναστατική περίοδο),περιγράφει την Σοβιετική κοινωνία της Μόσχας αλλά και της επαρχίας - φτάνει μέχρι τον Αρκτικό κύκλο στην συναρπαστική ιστορία του απείθαρχου Ρύζικ,στον οποίο φορτώνουν την οργάνωση της δολοφονίας όταν είναι σχεδόν δέκα χρόνια εξόριστος στην εσχατιά της Ρωσίας (η μεταφορά του στην πρωτεύουσα θυμίζει έντονα τον Δρ Ζιβάγκο του Πάστερνακ),και αυτός κουρασμένος απ’όλα γυρίζει να «ανακριθεί» γιά να τους τα «πει χοντρά» και να αυτοκτονήσει .Η τοιχογραφία αυτή του συγγραφέα πηγαίνει και μέχρι την Βαρκελώνη κατά την διάρκεια του Εμφυλίου όταν ένας από τους συλληφθέντες (ο Κοντράτιεφ),διαπράττει ένα «μοιραίο» λάθος εκφράζοντας τον προβληματισμό του για τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται από τους Σταλινικούς πράκτορες εκεί.

Οι συλληφθέντες είναι όλοι αθώοι αλλά και ένοχοι ταυτόχρονα.Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν «φάει» με την σειρά τους άλλα προγενέστερα θύματα των εκκαθαρίσεων με την ελάχιστη αφορμή.Ξέρουν λοιπόν καλά τι τους περιμένει,παρ’όλα αυτά,αφήνονται να συλληφθούν και αρνούνται να κατηγορήσουν τον Πατερούλη Στάλιν.Συνεχίζουν να πιστεύουν στην Επανάσταση ,στην δύναμή της και στο δίκαιό της,συνεχίζουν να επαναλαμβάνουν «και να φύγω,να πάω που?Στην δύση,να καταγγείλω τα «εγκλήματα του Σταλινισμού» και να καταλήξω με μιά σφαίρα στο κεφάλι?»,έχουν ρομαντισμό αλλά και μοιρολατρία ταυτόχρονα.

«...Ο Αρχηγός περίμενε σαν αμερόληπτος κριτής ή σαν αδιάφορος ένοχος.Απρόσωπος,αληθινός όσο και τα πράγματα.
-Πιστεύω,είπε ο Κοντράτιεφ,ότι είχες άδικο που «εκκαθάρισες» τον Νικολάι Ιβάνοβιτς.
"Εκκαθαρίσεις": η παλιά λέξη που χρησιμοποιούσαμε στην κόκκινη τρομοκρατία,από ντροπή μαζί και κυνισμό,αντί γιά το "εκτελώ".Ο αρχηγός την δέχτηκε καταπρόσωπο,χωρίς την παραμικρή αντίδραση,πετρωμένος.
-Ήταν προδότης.Το παραδέχτηκε.Μήπως δεν το πιστεύεις?
Σιωπή.Λευκότητα.
-Δυσκολεύομαι να το πιστέψω.
Ο Αρχηγός έκανε ένα μορφασμό,κάτι σαν σαρκαστικό χαμόγελο.Οι ώμοι του σχημάτισαν μιά βαριά καμπύλη,το μέτωπό του συννέφιασε,η φωνή του έγινε άτονη.
-Προφανώς...Είχαμε πολλούς προδότες...Συνειδητούς ή όχι...Που χρόνος γιά ψυχολογία...Δεν είμαι μυθιστοριογράφος εγώ...(Παύση).Θα τους εξαφανίσω όλους,ακούραστα...Ανελέητα...Μέχρι τον τελευταίοτων τελευταίων...Είναι σκληρό,μα έτσι πρέπει...Όλους...Υπάρχει η χώρα,το μέλλον.Κάνω ότι χρειάζεται.Σαν μηχανή.»

Το μυθιστόρημα ανοίγει και κλείνει με τους δύο «Ντοστογιεφσκικούς» χαρακτήρες,τον τυπικό κακομοίρη γραφειοκράτη Ρομάσκιν,που ζει μιά φοβισμένη και μονότονη ζωή προσπαθώντας να επιβιώσει,ζώντας σε ένα καμαράκι και τον παρορμητικό,ρομαντικό Κόστια (τον δράστη της δολοφονίας) που ψάχνει διεξόδους να «ζήσει».Όπως γράφει ο Richard Greeman στο εξαιρετικό επίμετρο του βιβλίου, «ο ένας μισερός άνθρωπος συμπληρώνει τον άλλο γιά να δημιουργήσουν εκείνο το τόσο σπάνιο φαινόμενο σε μιά ολοκληρωτική κοινωνία-έναν άνθρωπο ολοκληρωμένο,που δεν φοβάται να δράσει.»Ο Κόστια θα μπορούσε να είναι ο άνθρωπος της νέας εποχής,με τον πόθο γιά δικαιοσύνη και ελευθερία.Η παλιά γενιά «εκκαθαρίζεται»,η νέα γενιά τι θα βρει μπροστά της?Έναν καταστροφικό πόλεμο...

Το πολιτικοφιλοσοφικό μυθιστόρημα του Σερζ κάποιες στιγμές θυμίζει αρχαιοελληνική τραγωδία.Όλα τα συστατικά είναι εκεί μαγειρεμένα έξοχα από έναν άνθρωπο που πόνεσε πολύ.Όπως γράφει ο εξαιρετικός Α.Βιστωνίτης σε μία παρουσίαση του βιβλίου στο Βήμα,ο Σερζ αγωνίζεται με πάθος στον Ρωσικό Εμφύλιο εναντίον των Λευκών,και στην συνέχεια δουλεύει γιά το Σοβιετικό κράτος ως πράκτορας στην Ρουμανία.Στην διαμάχη μεταξύ Στάλιν και Τρότσκι όταν πεθαίνει ο Λένιν,συντάσσεται με τον Τρότσκι,συλλαμβάνεται από τους Σταλινικούς,τον στέλνουν μαζί με τον μικρό του γιό στην Σιβηρία αλλά οι Γάλλοι διαννοούμενοι πετυχαίνουν την απέλαση του στην Γαλλία.Μόλις ξεσπάει ο πόλεμος και λίγο πριν μπουν οι Γερμανοί στο Παρίσι,ο Σερζ πηγαίνει μετά από πολλές περιπέτειες στην Λισαβώνα.Από εκεί μπαίνει σε καράβι γιά την Μαρτινίκα,από εκεί περνάει στον Άγιο Δομήνικο και καταλήγει στο Μεξικό,εκεί όπου απομονωμένος από τους παλιούς του συντρόφους πεθαίνει πάμπτωχος το 1947.