Ανάμικτα συναισθήματα αφήνει η ανάγνωση του μυθιστορήματος «ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΜΕΡΕΣ» (SPECIMEN DAYS), του βραβευμένου με Πούλιτζερ (γιά το προηγούμενο σούπερ-επιτυχημένο βιβλίο του,τις ΩΡΕΣ) Αμερικανού συγγραφέα Michael Cunningham (Εκδ. Α.Α.Λιβάνη, μετάφρ.Ρ.Λέκκα-Δαντου, σελ.479), (74).


Το βιβλίο έχει την μορφή αυτόνομων ιστοριών με ένα κοινό παρονομαστή που φαίνεται ότι είναι της μόδας τα τελευταία χρόνια και κάπου μοιάζει στην δομή με το υπέροχο μυθιστόρημα Ο ΑΤΛΑΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ του Μίτσελ. Αν θυμηθούμε δε ότι και ΟΙ ΩΡΕΣ με αυτό το στυλ ήταν γραμμένες οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο Κάνιγχαμ ακολουθεί μία μανιέρα που αποδεικνύεται πολύ επιτυχημένη άσχετα εάν δεν λειτουργεί πάντα δημιουργικά.

Όπως λοιπόν στις ΩΡΕΣ κεντρικός άξονας του βιβλίου είναι μία μεγάλη λογοτέχνιδα, η Βιρτζίνια Γουλφ,στις ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΜΕΡΕΣ κυρίαρχη μορφή είναι ο Γουόλτ Γουίτμαν. Μάλλον όχι ο ίδιος αλλά η περίφημη ποιητική του σύνθεση Leaves of grass (Φύλλα Χλόης) που κυκλοφόρησε το 1855 και σημάδεψε όχι μόνο την Αμερικάνικη ποίηση αλλά γενικότερα την Αγγλόφωνη λογοτεχνία. Οι ιδέες του Γουίτμαν περί «κυκλικής φύσης της ανθρώπινης ύπαρξης», η αποθέωση της μετεμψύχωσης και της αιώνιας επιστροφής στην ποίηση του που ήταν άκρως αισιόδοξη,ζωντανή και με πίστη και αγάπη στον άνθρωπο σε συνδιασμό με το ότι ήταν ο πρώτος που έγραψε γιά σεξ,ομοφυλοφιλία,τα προβλήματα των μαύρων και των γυναικών στην βικτωριανής ηθικής Αμερική των μέσων του 19ου αιώνα επέδρασαν και λειτούργησαν κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα Φύλλα Χλόης να θεωρούνται γιά τους Αμερικανούς ότι θεωρείται η Ιλιάδα και η Οδύσσεια γιά εμάς.

Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τρεις ιστορίες που εκτυλίσσονται σε διαφορετικές εποχές.Υπάρχουν τρεις χαρακτήρες που δεν είναι πάντα απαραίτητα οι πρωταγωνιστές των ιστοριών που εμφανίζονται σε όλες τις ιστορίες ουσιαστικά μετεμψυχωμένοι, ένας άνδρας, μιά γηραιά κυρία και ένα προβληματικό παιδί και οι οποίοι απαγγέλουν σχεδόν αυτόματα στίχους του Γουίτμαν σαν υπνωτισμένοι.

Η πρώτη ιστορία με τίτλο «Μέσα στη μηχανή» που είναι μάλλον η καλύτερη του βιβλίου, διαδραματίζεται σε ένα βιομηχανικό Ντικενσιανό Μανχάταν λίγο πριν το τέλος του 19ου αιώνα όπου μιά προβληματική οικογένεια στα όρια της εξαθλίωσης χάνοντας τον μεγαλύτερο τους γιό, Σάϊμον, σε εργατικό ατύχημα εξαρτά την επιβίωση της από το μικρότερο παιδί τους,τον Λούκας, έναν ψιλοσαλεμένο προβληματικό έφηβο που ερωτεύεται την πόρνη αρραβωνιαστικιά του νεκρού του αδερφού. Πιάνει δουλειά στο ίδιο εργοστάσιο και δουλεύει την ίδια μηχανή που πήρε την ζωή του αδερφού του. Επικοινωνεί με τους πάντες αποκλειστικά με στίχους του Γουίτμαν σαν να βρίσκεται σε μιά κατάσταση υπέρβασης. Πολύ μελοδραματική ιστορία με έντονες σκηνές και με εξαιρετική γκροτέσκα ατμόσφαιρα βιομηχανοποίησης και ανθρώπινης εκμετάλλευσης.

Η δεύτερη ιστορία με τον τίτλο «Η σταυροφορία των παιδιών»,εκτυλίσεται στην Ν.Υόρκη του σήμερα, την φοβισμένη πόλη που βιώνει την μετατρομοκρατική υστερία της 11/9 και κεντρικός χαρακτήρας είναι μία μαύρη ψυχολόγος της αντιτρομοκρατικής ομάδας η Κατ, την οποία στοιχειώνει η ανάμνηση του πεθαμένου γιού της Λουκ και προσπαθεί να χτίσει μιά ερωτική σχέση με έναν νεώτερο της λευκό γιάπι,τον Σάϊμον, είναι στα ίχνη μιάς ομάδας μικρών παιδιών που λειτουργούν ως ανθρώπινες βόμβες αγκαλιάζοντας περαστικούς στον δρόμο και εκρήγνυνται μαζί τους. Τα παιδιά μιλάνε με στίχους του Γουίτμαν «προετοιμάζουν γιά το θάνατο κ’εν τούτοις αυτά δεν είναι ο τελειωμός,είναι μάλλον η αρχή...»,και καθοδηγούνται από μιά γηραιά κυρία ονόματι Γουόλτ(!).Το σχέδιο τους είναι, να προκαλέσουν το τέλος του «πολιτισμένου κόσμου».Δράση και αγωνία με ύφος αστυνομικού θρίλερ με τις απαραίτητες δόσεις μελοδράματος συνθέτουν μιά όμορφη ιστορία η οποία όμως δεν απογειώνεται.

Η τρίτη ιστορία εκτυλίσσεται στην Αμερική του μέλλοντος και φέρει τον τίτλο «Σαν ομορφιά».Εδώ ο κεντρικός χαρακτήρας ονομάζεται Σάϊμον (μαλλον ο μεγάλος αδερφός της πρώτης ιστορίας;),και ο οποίος είναι ένα ανδροειδές προηγμένης τεχνολογίας με συναισθήματα και φιλότιμο. Αποδράει από μιά εφιαλτική Ν.Υόρκη μαζί με την σαυροειδή Καταρήν που έχει έρθει από τον πλανήτη Νάδα. Και οι δύο προσπαθούν να φτάσουν στο Ντένβερ προς αναζήτηση του δημιουργού του Σάϊμον και κάπου στον δρόμο βρίσκουν έναν προβληματικό έφηβο τον Λουκ. Σ’αυτήν την ιστορία ο Σάϊμον χωρίς να το θέλει ψελλίζει στίχους του Γουίτμαν και ο μόνος που τον κατανοεί είναι η εξωγήινη. Ο κόσμος είναι διαφορετικός μετά την καταστροφή που προκλήθηκε από τους νεαρούς τρομοκράτες της προηγούμενης ιστορίας και θυμίζει την δυστοπία του Κόρμακ Μακάρθυ στον ΔΡΟΜΟ.

«Τι λέτε πως εγίνηκαν οι γέροντες κ’ οι νειοι;
Τι λέτε πως γινήκαν οι γυναίκες,τα παιδιά;

Βρίσκονται κάπου καλά και ζωντανοί,
Το πιό μικρό βλαστάρι τ’αποδείχνει πως δεν υπάρχει θάνατος στ’αλήθεια
Μα κι αν εστάθη θάνατος ποτές, ίσα-ίσα τράβηξε
Πιό μπρος τη ζωή, και δεν καρτέραγε να τη σταματήσει,
Κ’έπαψε τη στιγμή που ματαφάνηκε η ζωή.

Όλα τραβάνε εμπρός και ξαναπλάθονται όλα,τίποτα δεν χάνεται,
Κι ο πεθαμός είν’άλλο απ’ότι ενόμιζε καθένας, είναι μια τύχη κάλλια.»
WALT WHITMAN– ΦΥΛΛΑ ΧΛΟΗΣ (απόδ.Ν.Προεστόπουλος)ΕΣΤΙΑ(1956)

Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία, πρόσωπα, αντικείμενα που επανέρχονται σε όλες τις ιστορίες σε μιά αιώνια επιστροφή που δίνουν μιά παράξενη γοητεία στο βιβλίο. Η ημερομηνία 21 Ιουνίου, ένα πορσελάνινο κύπελλο, ο ψίθυρος της μηχανής που κατάπιε τον Σάιμον στο πρώτο επεισόδιο και που ακούει ο Λουκ, γίνεται ο ίδιος ο Σάϊμον στην τελευταία ιστορία, μιά μηχανή-ένα ανδροειδές. Συμβολισμοί συνεχώς επαναλαμβανόμενοι, ποιητική γλώσσα σε συνδιασμό με δράση και γρήγορη πλοκή – πόσο καλό θα μπορούσε να ήταν αυτό το βιβλίο αν είχε περισσότερη ψυχή, λιγότερα κλισέ και κυρίως δεν απέπνεε σεμινάριο «Δημιουργικής γραφής»

Όπως έγραψε και ο κριτικός του Economist γιά τις ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΜΕΡΕΣ, το πρώτο μέρος είναι παράξενο και ξεχωριστό,το δεύτερο μέρος είναι χαριτωμένο, το τρίτο μέρος βρωμάει (The first section is eerie and distinguished. The second is charming. The third stinks. ) –μετά παραπονιούνται οι έλληνες συγγραφείς γιά τους ντόπιους κριτικούς,φαντάσου να έγραφε τέτοια πρόταση κάποιος κριτικος στην εφημερίδα του γιά βραβευμένο συγγραφέα-. Υπάρχει μεγάλη διαφορά στην ποιότητα των ιστοριών και αν οι δύο πρώτες είναι σε πολύ καλό επίπεδο δεν μπορεί κανείς να πει το ίδιο και γιά την μελλοντολογική ιστορία (την τρίτη) που είναι γιά γέλια, το δε ειδύλιο του ανδροειδούς με την γυναίκα-σαύρα μόνο αηδία μπορεί να προκαλέσει ακόμα και στον πιό φανατικό αναγνώστη Ε.Φ.Μπορεί εάν βρεθεί κάποιος δυνατός σκηνοθέτης να λειτουργήσει καλύτερα σε ενδεχόμενη κινηματογραφική βερσιόν – όπως έγινε με τις ΩΡΕΣ.

Πάντως είναι ένα βιβλίο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο και θα πρότεινα να διαβαστεί στην original έκδοση του,μιάς που όσο καλή κι αν είναι η μετάφραση δεν μπορεί να αποδώσει τα νοήματα, τις λεπτές διακυμάνσεις και τις ισορροπίες μεταξύ του γραπτού του Κάνιγχαμ και του ποιητικού λόγου του Γουίτμαν(απ'ότι είδα κυκλοφορεί και μιά επιλεγμένη έκδοση ποιημάτων του Γουίτμαν από τον Κάνιγχαμ,μάλλον γιά να εκμεταλλευτεί την επιτυχία του βιβλίου-είπαμε είναι hot όνομα...). Είναι ενδεικτικό ότι η μεταφράστρια «φοβήθηκε» να μεταφράσει τα αποσπάσματα από τα ΦΥΛΛΑ ΧΛΟΗΣ και προτίμησε να εμπιστευτεί την μετάφραση από την ελληνική έκδοση του 1956 που νομίζω ότι είναι τελείως «εκτός εποχής» όπως διαφαίνεται από το απόσπασμα που παραθέτω πιό πάνω. Μπορεί να «χαθήκαμε στη μετάφραση» λοιπόν,ποιός ξέρει;