Πέμπτη, Ιουνίου 21, 2012
posted by Librofilo at Πέμπτη, Ιουνίου 21, 2012 | Permalink
Παράλληλο σύμπαν (Sputnik Caledonia)

Το μυθιστόρημα ωριμότητας του εξαιρετικού Σκώτου συγγραφέα Andrew Crumey (γεν.1961) με τον περίεργο (και ωραίο) τίτλο «SPUTNIK CALEDONIA», (Εκδ. Πόλις, (πολύ καλή) μετάφρ. Γ.Κυριαζής, σελ.549), συνιστά μια ουσιαστική και αναμενόμενη (κατά κάποιο τρόπο) εξέλιξη στο (τόσο ενδιαφέρον) έργο του, κυρίως στο προηγούμενο βιβλίο του «Μόμπιους Ντικ», αυτό το πολύ γοητευτικό μυθιστόρημα για το οποίο είχα γράψει κάποια χρόνια πριν και εκείνο το κείμενο μπορεί να χρησιμεύσει ως μπούσουλας για αυτό που ακολουθεί.

Τα παράλληλα σύμπαντα, οι έντονες λογοτεχνικές αναφορές σε συγγραφείς και βιβλία των προηγούμενων αιώνων, η κβαντοφυσική και η ποπ κουλτούρα αναμειγνύονται με μοναδικό τρόπο στο «SPUTNIK CALEDONIA», ένα έντονα συναισθηματικό και σπαρακτικό μυθιστόρημα, το οποίο χωρίζεται σε τρία μέρη – τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους, τρία σύμπαντα, τρεις προσεγγίσεις πάνω στο θέμα της αναζήτησης ταυτότητας, της κυριαρχίας της μνήμης, της αγάπης και της τρυφερότητας γραμμένο με μοναδικό τρόπο από τον Crumey που (όπως και ο Richard Powers που αποτελεί το λογοτεχνικό του ισοδύναμο στις Η.Π.Α), δεν διστάζει να αναμετρηθεί με λογοτεχνικά είδη και στυλ.

«Όλα συνδέονται μεταξύ τους…»

Στο πρώτο μέρος, ο μικρός Ρόμπι Κόϊλ που ζει σε μια μικρή και βαρετή πόλη της Σκωτίας (το επινοημένο Κένζι), στη δεκαετία του ’70, ευρισκόμενος σε προεφηβικό στάδιο, είναι ένα παιδί ανήσυχο και υπερκινητικό που έχει ένα όνειρο: να γίνει «Κοσμοναύτης». Γαλουχημένος από τον πατέρα του, τον Τζο, έναν αριστερό συνδικαλιστή του Εργατικού Κόμματος, θαυμάζει τις Σοβιετικές εξορμήσεις στο διάστημα και προσπαθεί να κατανοήσει τα μυστήρια της Φυσικής και της Αστρονομίας. Οι γονείς του μικροαστοί και προστατευτικοί, καλλιεργούν την αγάπη του μικρού για την ανακάλυψη καινούργιων κόσμων, ο οποίος έχει μετατρέψει το σαλόνι του σπιτιού σε διαστημόπλοιο, το ντουλάπι της κουζίνας σε θαλαμίσκο κ.ο.κ. Ο Τζο φροντίζει να του πιπιλίζει το μυαλό με διάφορες θεωρίες συνωμοσίας για τους «κακούς» Αμερικάνους ενώ η δημιουργία μιας στρατιωτικής βάσης σε κοντινό κτήμα ενισχύει τις δαιμονοληψίες του. Το πρώτο μέρος κλείνει με το ξύπνημα της σεξουαλικότητας του Ρόμπι, ο οποίος δίνει το πρώτο του φιλί σε ένα χορό.

Στο δεύτερο μέρος, το κλίμα και η οικογενειακή ατμόσφαιρα αλλάζει. Βρισκόμαστε σε μια πόλη-στρατιωτική βάση και ο Ρόμπερτ Κόϊλ είναι πλέον ένας νεαρός ενήλιξ, ο οποίος παρουσιάζεται ως εθελοντής σε ένα διαστημικό πρόγραμμα της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Καληδονίας (Καληδονία είναι το Ρωμαϊκό όνομα της Σκωτίας) – διότι η χώρα έγινε κομμουνιστική μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Η ατμόσφαιρα στην περίκλειστη πόλη-βάση είναι ζοφερή, όλοι παρακολουθούνται, τα τρόφιμα δίνονται με δελτίο, η πορνεία ανθεί, ενώ τα μεγαλοστελέχη του καθεστώτος ζουν σε συνθήκες χλιδής και πολυτέλειας. Ο Ρόμπι έχοντας τηλεπαθητικές ικανότητες είναι ο ιδανικός υποψήφιος να οδηγήσει το Σοβιετικό διαστημόπλοιο σε μια αποστολή αυτοκτονίας προς μια ασαφή και ιδιόμορφη κοσμική οντότητα που πλησιάζει τη γη, ενώ την ίδια στιγμή γνωρίζει τον έρωτα στο πρόσωπο μιας πόρνης. Καθοδηγητής του είναι ένας διάσημος πυρηνικός φυσικός,ο Δρ Κάουπφ, ο οποίος προσπαθεί να συνδιάσει τις αρχές της Φυσικής με την ποίηση του Γκαίτε και την φιλοσοφία του Καντ με τις Μαρξιστικές αρχές, προκαλώντας τις υποψίες των χαφιέδων του καθεστώτος και τον τελικό χαμό του.

Το τρίτο μέρος εκτυλίσσεται στην Σκωτία του σήμερα και ο Ρόμπι έχει πεθάνει 25 χρόνια πριν με τραγικό τρόπο. Οι γονείς του, ηλικιωμένοι και ο μεν Τζο με προβλήματα μνήμης, η δε Αν καθηλωμένη στο κρεβάτι θρηνούν ακόμα και προσπαθούν να επιβιώσουν λιτά (ο Τζο έχασε τη δουλειά του στη Θατσερική περίοδο ακριβώς ένα χρόνο μετά τον χαμό του γιού του) – τίποτα δεν θυμίζει την παλιά ευτυχισμένη περίοδο της ζωής τους. Από την άλλη παρακολουθούμε την περιπλάνηση ενός πανέξυπνου παιδιού και την φυγή του από το σπίτι (ως ένας σύγχρονος Χωκ Φιν) και την γνωριμία του με έναν μυστηριώδη τύπο, ο οποίος του συστήνεται ως επισκέπτης από το διάστημα. Τι ακριβώς όμως έχει συμβεί στο παρελθόν και ποια είναι η σύνδεση με το παρόν;

O Crumey πραγματοποιεί (έστω και με κάποιες αδυναμίες) ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Συνδιάζει σ’αυτό το μυθιστόρημα, τρία διαφορετικά στυλ γραφής ενώνοντάς τα (σχεδόν) αρμονικά. Εάν το πρώτο μέρος έχει ένα σχετικά πιο ανάλαφρο και τρυφερό ύφος, με πολύ χιούμορ και (κινηματογραφικό) νεορεαλισμό (με κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία), στο δεύτερο μέρος μεταφερόμαστε σε μια δυστοπία, στο ύφος του Όργουελ και του Χάξλεϋ (και κατά προέκταση βέβαια του Ζαμιάτιν, ο οποίος επηρέασε τους προαναφερόμενους). Η ατμόσφαιρα μετατρέπεται σε ζοφερή και αποπνικτική, οι λογοτεχνικές αναφορές είναι περισσότερες, οι φιλοσοφικές συζητήσεις κυριαρχούν – όπως και οι κβαντικές θεωρίες. Ο Χόκινγκ συνδέεται με τις θεωρίες των Μαρξ και Ένγκελς, ενώ ο Γκαίτε (και η Φιλοσοφία γενικότερα) θεωρείται «απαραίτητος» για την κατανόηση των Φυσικών θεωριών. Στο τρίτο μέρος η γραφή γίνεται μοντέρνα, το μεγαλύτερο μέρος είναι μέσα από την οπτική του μικρού φυγά, οι πίστες όπως σε ένα βιντεογκέϊμ έχουν αλλάξει, η αφήγηση είναι παράλληλη και κάποιες φορές ακατανόητη προσεγγίζοντας την λογοτεχνία του «Φανταστικού» ενώ το ανοιχτό και αμφίσημο φινάλε είναι γεμάτο συγκίνηση και λυρισμό.

Τα περισσότερα μένουν ανεξήγητα. Τίποτε δεν είναι απλό (ή απλοϊκό) και ευκολίες δεν υπάρχουν αφού το μυθιστόρημα παραμένει γοητευτικά μυστηριώδες. Ο αναγνώστης καλείται να χρησιμοποιήσει την φαντασία του και να διαβάσει όσο γίνεται πιο ενεργητικά συμμετέχοντας στο πνευματικό παιχνίδι που τον εισάγει με αριστοτεχνικό τρόπο ο ιδιοφυής Crumey. Το σύμπαν παραμένει υποκειμενικό και ανοιχτό σε προκλήσεις και απαντήσεις. Μπορεί ο ονειροπόλος και ιδεαλιστής Ρόμπι να προβάλλει ως ο κεντρικός χαρακτήρας αλλά υπάρχουν τόσα στοιχεία στο μυθιστόρημα που μας οδηγούν στον Τζο ως κυριολεκτικό πρωταγωνιστή – εξάλλου ο κομμουνιστικός κόσμος του δεύτερου κεφαλαίου αποτελεί μια προέκταση των σκέψεών του, των ονείρων του. Θα μπορούσε να είναι ένα χαοτικό μυθιστόρημα που περισσότερο μπερδεύει παρά ξεδιαλύνει, αλλά είναι τέτοια η ποιότητα της γραφής του Crumey, τόσο εθιστικό το στυλ του που το τελευταίο που θα έπρεπε να ενδιαφέρει τον αναγνώστη είναι το τι θα γίνει παρακάτω ή αν υπάρχει κάποια λογική πίσω απ’ότι διαβάζει.

Με οδηγό, αλλά και συνδετικό κρίκο μεταξύ των κεφαλαίων, τον Γκαίτε και το μοναδικό του αριστούργημα, «Τα χρόνιατης μαθητείας του Γουλιέλμου Μάϊστερ», ο Crumey κάνει σαφείς τις αναφορές του και την σύνδεση μεταξύ φιλοσοφίας και ποίησης με την επιστήμη. Το ένα χρειάζεται το άλλο για να κατανοήσουμε καλύτερα το σύμπαν και τους εαυτούς μας – μια «αναγεννησιακή» και ανθρωπιστική αντιμετώπιση που όσοι την ασπάζονται είναι προορισμένοι να χαθούν, όπως ο μεγαλοφυής Δρ. Κάουπφ, ο οποίος μάταια προσπαθεί να την κάνει κατανοητή στο απάνθρωπο καθεστώς που υπηρετεί. Το «Sputnik Caledonia» είναι τελικά ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα μαθητείας, ένα φιλοσοφικό και στοχαστικό παζλ που παίζει με τα όρια της λογοτεχνίας, πέρα από τα είδη και τις ταυτότητες, πέρα από τα χρονικά πλαίσια και τους κανόνες, συνδέοντάς τα όλα μεταξύ τους.

«Τελικά, ανήκουμε όλοι σε εκείνο το μέρος όπου πηγαίνει η φλόγα όταν σβήνει, ή το τραγούδι όταν τελειώνει· στο άυλο παρελθόν. Και αν μπορούσε να γυρίσει τον χρόνο πίσω, σκέφτηκε ο Τζο, τότε θα πήγαινε, νεότερος μέσα στη θλίψη του και δυνατότερος μέσα στον θυμό του, στην ημέρα που αποτέφρωσαν τον Ρόμπι, και ακόμη πιο πίσω, μέσα στα χρόνια, ώσπου να δει πάλι τον γιό του μικρό παιδί, να κρύβεται στο ντουλάπι κάτω από τον νεροχύτη λέγοντας πως είναι το διαστημόπλοιό του. Και πιο πίσω, τη στιγμή της σύλληψης του, που έγινε μια νύχτα χωρίς να το πάρουν είδηση οι γονείς του, και θα χώριζε το ωάριο από το σπερματοζωάριο, και θα τον έβγαζε από τη ζωή, όπως έκανε και ο θάνατος, αφού και τα δύο είναι το ίδιο πράγμα με αντίθετη σειρά. Δεν θα ζούσε, αλλά και δεν θα τον θρηνούσαν, και ο Τζο πήγαινε όλο και πιο πίσω στον χρόνο, σαν πέτρα που έπεφτε και αποκτούσε όλο και περισσότερη ταχύτητα και ορμή, κάθε δευτερόλεπτο που περνούσε. Ναι, θα το έκανε αν μπορούσε. Τον Ρόμπι, την Τζάνετ, την Αν, τα χρόνια του στο εργοστάσιο, όλη του τη ζωή – πάρτε τα, και αφήστε μου μόνο το γλυκό, αθώο ξεκίνημα.»


 
    
    
    

YAN TIERSEN ft. STUART STAPLES – A secret place