Εντυπωσιάζει ακόμα και τον πλέον αδαή αναγνώστη, η εξαιρετικά φροντισμένη έκδοση των πιο χαρακτηριστικών ιστοριών του τεράστιου αμερικανού συγγραφέα Edgar Allan Poe (1809-1849), με τίτλο «21 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ «ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ»», από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε (καταπληκτική) μετάφραση (και ανθολόγηση) της Κατερίνας Σχινά. Στις 425 (πυκνογραμμένες και μεγάλου σχήματος) σελίδες του τόμου, στα 21 αυτά πεζογραφήματα παρελαύνει ολόκληρη η θεματική του συγγραφέα, οι εμμονές και η μαγεία του, η αχαλίνωτη φαντασία του, το αξεπέραστο και μοναδικό του στυλ που όσα χρόνια κι αν περάσουν, παραμένει φρέσκο και ζωντανό.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 6 θεματικά μέρη, με ιστορίες ανάλογου ύφους, τον «Τρόμο» με 6 διηγήματα («Ο μαύρος γάτος», «Μαρτυριάρα καρδιά», «Το προσωπείο του Κόκκινου Θανάτου», «Βερενίκη», «Το πηγάδι και το εκκρεμές», «Η πτώση του Οίκου των Άσερ»), το «Φανταστικό» με 5 διηγήματα («Ελεονόρα», «Λιγεία», «Ερωτική συνάντηση», «Μορέλα», «Σιωπή-Ένας μύθος»), το «Μυστήριο» με 5 πεζογραφήματα όπου στα περισσότερα ο ήρωας είναι ο «ιππότης Ογκίστ Ντιπέν», πρόδρομος των διάσημων ντετέκτιβ που εμφανίστηκαν αργότερα στην παγκόσμια πεζογραφία, όπως ο Σέρλοκ Χολμς του Κόναν Ντόιλ, ή ο Ηρακλής Πουαρό της Α.Κρίστι και είναι από τα πιο γνωστά του Πόε («Ο άνθρωπος του πλήθους», «Οι δολοφονίες της οδού Μοργκ», «Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ», «Το κλεμμένο γράμμα», «Γουίλιαμ Γουίλσον»), την «Περιπέτεια» με δύο ιστορίες («Χειρόγραφο σε μπουκάλι» και «Κάθοδος στο Μάελστρομ»), η «Επιστημονική φαντασία» (που αντιπροσωπεύεται με το εντυπωσιακότατο «Μέλλοντα ταύτα») και τέλος η «Σάτιρα» με δύο διηγήματα («Ο Άγγελος του Παράδοξου» και «Απώλεια αναπνοής»). Στο βιβλίο συμπεριλαμβάνεται και το αριστουργηματικό ποίημα του Πόε, «Το Κοράκι» («The Raven»), ένα «αφηγηματικό» ποίημα, ίσως η πιο διάσημη δουλειά του συγγραφέα και ένα από τα εμβληματικότερα ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ο θάνατος, η ασθένεια, ο πόνος, κυριαρχούν στις περισσότερες από τις ιστορίες του Πόε. Είτε μιλάμε για τις πιο «γοτθικού» ύφους όπως είναι αυτές του «Τρόμου» και του «Φανταστικού», είτε για αυτές της «Σάτιρας», η γραφή είναι ευρηματική αλλά δεν περιγράφει ευχάριστες ή «αισιόδοξες» καταστάσεις, γι’αυτό άλλωστε ο συγγραφέας θεωρείτο στον καιρό του ως «νοσηρός» και «δυσάρεστος». Με την ανάπτυξη όμως των Ψυχαναλυτικών θεωριών και την εξάπλωση της φήμης του Πόε στην Ευρώπη μέσω της Γαλλικής διανόησης, η φήμη του εξαπλώθηκε παγκοσμίως με τέτοια καλλιτεχνική διείσδυση ώστε να επηρεάσει (πέραν των προαναφερομένων συγγραφέων αστυνομικών ιστοριών), συγγραφείς ασύλληπτου μεγέθους, όπως ο Φ.Ντοστογιέφσκι ή ο Φ.Κάφκα, τον Μποντλέρ που ουσιαστικά τον «σύστησε» στην Ευρώπη, ενώ ο ίδιος ο Ι.Βερν έχει παραδεχθεί την επίδραση του Πόε στο έργο του, για να μην αναφέρουμε τις προφανείς και ολοφάνερες επιρροές στο έργο των Lovecraft, King και άλλων.

Δεν είναι όλα τα διηγήματα του Πόε εξαιρετικά, εξάλλου έχει την φήμη του «άνισου» συγγραφέα. Υπάρχουν μερικές αριστουργηματικές ιστορίες που ξεχωρίζουν όπως «Ο μαύρος γάτος», «Η μαρτυριάρα καρδιά» (αυτή είναι η αγαπημένη μου), «Η δολοφονία της οδού Μοργκ», «Ελεονόρα», «Λιγεία» και άλλες που θεωρώ λιγότερο καλές. Δεν μπορεί όμως κανείς να αγνοήσει την γοητεία της γραφής του, με τον ποιητικό λυρισμό που την διαπερνάει (εξάλλου ήταν ποιητής τεράστιου μεγέθους), την ατμόσφαιρα, την γοητεία του αλλόκοτου και του παράλογου (μέσα όμως από λογικοφανείς επαγωγές), τον πόνο και την συντριβή.

Ο Πόε έζησε μια βασανισμένη ζωή και ουσιαστικά παρήγαγε έργο για λιγότερο από 15 χρόνια αφού πέθανε νεότατος, στην ηλικία των 40 χρόνων.Στην εποχή του δέχθηκε επίθεση από τους κριτικούς, διότι θεωρήθηκε ότι το έργο του σκανδάλιζε την πουριτανική (με την πλήρη έννοια του όρου) κοινωνία της Αμερικής. Απηχώντας την γοτθική ατμόσφαιρα των Αγγλοσαξωνικών ιστοριών των Χόφμαν και Ράντκλιφ, απαντούσε στις κατηγορίες λέγοντας: «Αυτός ο τρόμος δεν έβγαινε από πουθενά αλλού, παρά από την ψυχή μου». Μόνο με την βοήθεια (και την εξάπλωση) της Ψυχανάλυσης έγινε κατανοητό το έργο του Πόε.

Ο σχεδόν 3 χρονών Έντγκαρ που είδε την θεατρίνα μητέρα του Ελίζαμπεθ να πεθαίνει μπροστά στα μάτια του από φυματίωση, «κουβάλησε» σε όλη του τη ζωή την μορφή της στο νεκρικό κρεβάτι πλαισιωμένη από δύο κεριά. Υιοθετήθηκε (μαζί με τον μεγαλύτερο αδερφό του – ο πατέρας είχε εξαφανιστεί) από την οικογένεια Άλλαν, όπου γνώρισε την πολύ αυστηρή πατρική εξουσία στο πρόσωπο του Σκοτσέζου εμπόρου Τζον Άλλαν. Στην εφηβεία του, κυρίως ως αντίδραση στην σκληρότητα του θετού του πατέρα, ερωτεύτεται παράφορα μια τριαντάχρονη σχιζοφρενή η οποία σε λίγο χρονικό διάτημα πεθαίνει - ο νεαρός Έντγκαρ περνάει τις νύχτες του πάνω από τον τάφο της…Γράφεται στην Σχολή Ευελπίδων, τον διώχνουν λόγω «ασωτείας και καταχρήσεων». Το σκάει από το σπίτι των Άλλαν και βρίσκει καταφύγιο σε μια συγγενή του (από την μεριά του πατέρα του) την κυρία Κλιμ. Στο σπίτι της θα γνωρίσει την πρώτη του σύζυγο, την δεκατριάχρονη Βιρτζίνια, εκείνος είναι 26 και εάν στην αρχή είναι σχετικά αδιάφορος απέναντί της, όταν αυτή προσβάλλεται από φυματίωση και βαδίζει προς τον τάφο, την ερωτεύεται τρελλά, αν και λίγο προτού εκείνη πεθάνει (1847), ο Πόε έχει ήδη συνάψει σχέσεις με την ποιήτρια Φράνσις Όσγκουντ. Λεπτομέρεια, η Όσγκουντ ήταν κι εκείνη φυματική και είχε τρομακτική ομοιότητα με την μητέρα του.

Ο Πόε χαμένος μέσα στο όπιο και το αλκοόλ, κάνει μια προσπάθεια να παντρευτεί την ποιήτρια Σάρα Έλεν Γουίτμαν, καρδιοπαθή και νευρωτική αλλά ο έντονος αλκοολισμός του δεν τον αφήνει να ηρεμήσει. Λίγο προτού πεθάνει (λιποθύμησε σε μια ταβέρνα ή στον δρόμο και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο όπου την επομένη εξέπνευσε) έκανε μια απόπειρα να παντρευτεί την παλιά του γειτόνισα Ελμίρα Σίλτον αλλά ο θάνατος τον πρόλαβε.

Στα 3 διηγήματα της συλλογής , «Ελεονόρα»-«Λιγεία»-«Μορέλα», από την ενότητα του «Φανταστικού» διακρίνουμε τον ψυχισμό του Πόε, την αναζήτηση της μητέρας μέσα από τον ήρωα που είναι ο σύζυγος που αγαπάει την (πεθαμένη πλέον) γυναίκα του έντονα και με νοσηρή εμμονή, προσκολλημένος σ’αυτό το «αιθέριο πλάσμα» που έφυγε μακριά σε ένα τόπο πέρα από τον χρόνο και τον τόπο σημαδεμένο από την μοίρα. Σ’αυτά τα διηγήματα μια αρρώστεια θα την πάρει μακριά του, εκείνος θα ορκιστεί αιώνια αφοσίωση, αλλά αδύναμος όπως είναι δεν θα μπορέσει να τηρήσει τους όρκους του και θα τιμωρηθεί.. Όπως δηλαδή συνέβη και στην ζωή του, ο Πόε που θα γοητευθεί από την χτυπημένη απ’το χτικιό Βιρτζίνια αλλά όπως εκείνη οδεύει προς τον θάνατο, εκείνος θα τρομοκρατηθεί από την ένταση του συναισθήματός του και θα πέσει στην αγκαλιά της Φρ.Όσγκουντ που του φέρνει έντονα στο μυαλό την μητέρα του. Τον «Πατέρα» έχει ήδη προλάβει να τον «εκδικηθεί» με τον «Μαύρο Γάτο» και την «Μαρτυριάρα καρδιά», διηγήματα που δείχνουν έναν άνδρα εγκληματία και δειλό, ψυχασθενή και σαδιστή.

Το έργο του Πόε αποτέλεσε αφορμή για πολλές ψυχαναλυτικές εργασίες, από την Μαρία Βοναπάρτη μέχρι τις μέρες μας. Και τι δεν περνάει μέσα από το έργο του άλλωστε. Ο Πόε, είναι ένας συγγραφέας που διαπερνάει τους αιώνες, τα λογοτεχνικά είδη, τις επιρροές, την κριτική. Ένας συγγραφέας, ευτυχώς πολυμεταφρασμένος στην χώρα μας (παλαιότερα από τα Γαλλικά αλλά ευτυχώς από τον μεσοπόλεμο και μετά από τα Αγγλικά), με εκδόσεις για κάθε γούστο (και βαλάντιο), που προσφέρεται για συνεχή μελέτη και ανακάλυψη, για ξαναδιάβασμα (κάθε φορά ο αναγνώστης ανακαλύπτει και κάποια πτυχή που δεν είχε προσέξει, κάποια αναφορά που του είχε διαφύγει) και για άπειρες και ατέρμονες συζητήσεις. Ένας κλασσικός με την πλήρη έννοια του όρου.

A Dream Within A Dream

Take this kiss upon the brow!
And, in parting from you now,
Thus much let me avow-
You are not wrong, who deem
That my days have been a dream;
Yet if hope has flown away
In a night, or in a day,
In a vision, or in none,
Is it therefore the less gone?
All that we see or seem
Is but a dream within a dream.

I stand amid the roar
Of a surf-tormented shore,
And I hold within my hand
Grains of the golden sand-
How few! yet how they creep
Through my fingers to the deep,
While I weep- while I weep!
O God! can I not grasp
Them with a tighter clasp?
O God! can I not save
One from the pitiless wave?
Is all that we see or seem
But a dream within a dream?


Όνειρο μέσα σ’όνειρο

Το ύστερνό μου φίλημα στο μέτωπό σου πάρε!
Και άφησε μου, αγάπη μου, δυό λόγια να σου πω,
Αλήθεια λες σαν όνειρο πως διάβηκε η ζωή μου
Χωρίς κανένα ατέλειωτο και ξέμακρο σκοπό;
Μα αν η ελπίδα πέταξε σε μέρα ή σε νύχτα,
Και την εσκέπασε βουνό της δυστυχίας μεγάλο,
Σου φαίνεται πως έχασα το πιο λίγο, καλή μου
Αφού η ζωή ‘ναι όνειρο, κρυμμένο μέσα σ’άλλο;

Στέκομαι σ’άγρια ακρογιαλιά που δέρνει την το κύμα
Κι άμμους χρυσούς στα χέρια μου σφιχτά σφιχτά κρατάω
Τι λίγοι! Και πως φεύγουνε απ’τα κλειστά μου χέρια
Ενώ εγώ σε δάκρυα ολόπικρα ξεσπάω…
Θεέ μου! Είν’αδύνατο να σώσω μόνο ένα
Από το κύμα που κυλά με θόρυβο μεγάλο;
Είν’όλα όσα βλέπουμε σ’αυτόν εδώ τον κόσμο
Ένα όνειρο ατέλειωτο κρυμμένο μέσα σ’άλλο;

(Μετάφρ. Κ.Ουράνης)




ALAN PARSONS PROJECT – A dream within a dream (Tales of Mystery and Imagination)