«Αυτή η ήπειρος ξεχειλίζει από θαμμένη βία, από τα κόκαλα προκατακλυσμιαίων τεράτων και χαμένων ανθρώπινων φυλών, από μυστήρια τυλιγμένα σε κατάρα…Ολόκληρη η ήπειρος είναι ένα τεράστιο ηφαίστειο, ο κρατήρας του οποίου κρύβεται προσωρινά από ένα κινούμενο ζωγραφιστό σκηνικό το οποίο είναι εν μέρει όνειρο, εν μέρει φόβος, εν μέρει απελπισία» Χ.Μίλλερ

Το έπος του Φλαμανδού συγγραφέα (και καθηγητή Γνωστικής Ψυχολογίας στις Η.Π.Α.), με το δυσκολομνημόνευτο όνομα (σαν ποδοσφαιριστή της Μπρυζ), PAUL VERHAEGEN (ΠΑΟΥΛ ΒΕΡΑΧΕΝ), με τίτλο «OMEGA MINOR» (Εκδ. Πόλις, (εκπληκτική) μετάφρ. Ι.Μπαλτά, σελ.830), είναι πολλά πράγματα μαζί. Μια ματιά στην ευρωπαϊκή ιστορία του 20^ου αιώνα, η ιστορία μίας εμβληματικής για την Ευρώπη πόλης, του Βερολίνου, ένα μυθιστόρημα «μαθητείας» (bildungsroman), ένα κατασκοπικό θρίλερ αλλά και μαζί ένα μυθιστόρημα ιδεών. Πάνω απ’όλα όμως είναι ένα λογοτεχνικό έργο που πατώντας πάνω στην μεγάλη παράδοση του 19^ου αιώνα, με τα επικά μυθιστορήματα που τα περιελάμβαναν (στην κυριολεξία) όλα, συνομιλεί με τις πιο «μοντέρνες» λογοτεχνικές φωνές του 20^ου αιώνα γεφυρώνοντας τα είδη με συνεχείς αλλαγές ρυθμού και ύφους.

Τρεις οι βασικοί χαρακτήρες του μυθιστορήματος, το οποίο εκτυλίσσεται στην δεκαετία του 90 κατά κύριο λόγο στο Βερολίνο, λίγα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους. Ο αφηγητής Πάουλ Άντερμανς είναι ένας Βέλγος (Φλαμανδός) νεαρός Φυσικός που κάνει την μεταδιδακτορική του έρευνα στο Βερολίνο και ο οποίος σε μια βόλτα του στην πόλη, πέφτει θύμα στο μετρό μιας ομάδας Νεοναζί, οι οποίοι τον τσαλαπατούν κυριολεκτικά όταν μόνο αυτός υπερασπίστηκε ένα νεαρό Ασιάτη όταν τον χτυπούσαν. Μεταφέρεται στο νοσοκομείο όπου στο διπλανό κρεβάτι νοσηλεύεται ένας γηραιός και συμπαθής κύριος, ο οποίος διεσώθη από μια απόπειρα αυτοκτονίας και του συστήνεται ως Ντε Χέϊρ και που γρήγορα αποκαλύπτεται ότι είναι ένας από τους τελευταίους επιζώντες του Άουσβιτς, ενώ μετά τον πόλεμο επέλεξε ως τόπο διαμονής του το Ανατολικό Βερολίνο. Μετά την νοσηλεία τους, ο Ντε Χέϊρ ζητάει από τον Πάουλ να τον βοηθήσει να γράψει την αυτοβιογραφία του, εκείνος δέχεται και πηγαίνει κάθε μέρα στο διαμέρισμα του ηλικιωμένου, όπου με την αφήγηση του ξετυλίγεται μέσω της προσωπικής περιπέτειας της εβραϊκής οικογένειας του Ντε Χέϊρ, όχι μόνο η απίστευτη και κινηματογραφικά περιπετειώδης ζωή του αλλά και η ιστορία της ανόδου του Ναζισμού, οι ημέρες στο Βερολίνο του πολέμου, όπου ο Ντε Χέϊρ μαθαίνει την τέχνη του ταχυδακτυλουργού, οι ημέρες στο Άουσβιτς, η περιπετειώδης απελευθέρωσή του, το ερειπωμένο και χωρισμένο σε ζώνες Βερολίνο, η καριέρα του ως σόουμαν- ταχυδακτουλουργού, αλλά και η γνωριμία του με τον μετέπειτα ισχυρό άνδρα της Λ.Δ.Γ. Έρικ Χόνεκερ, το χτίσιμο του Τείχους στο οποίο προσωπικά συνέβαλλε.

Ο τρίτος ήρωας του βιβλίου, είναι ο Βερολινέζος νομπελίστας Φυσικός Γκόλντφαρμπ, αγνώστου (μάλλον κομμουνιστή) πατρός που μικρό παιδί διέφυγε με την διάσημη ηθοποιό μητέρα του στις Η.Π.Α., μόλις άρχισε το πογκρόμ κατά των εβραίων και λοιπών ομάδων που βρίσκονταν στο στόχαστρο της ναζιστικής διακυβέρνησης στη Γερμανία. Η μητέρα προσπαθεί να κάνει καριέρα ηθοποιού στην καινούργια πατρίδα και καταλήγει να πρωταγωνιστεί σε τσόντες αλλά ο μικρός είναι δυνατό μυαλό και βρίσκεται το 1942 να σπουδάζει στο Χάρβαρντ όπου γνωρίζει την Άννα που σπουδάζει Πυρηνική Φυσική στο Ράντκλιφ και η οποία θα του αλλάξει τη ζωή. Διότι η Άννα βρίσκεται στην ομάδα των επιστημόνων που σύντομα τίθενται «στην υπηρεσία της πατρίδας» και οι οποίοι (μαζί με αυτοεξόριστους Γερμανούς και άλλους) θα κλειστούν στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού και εργάζονται πάνω στο «Manhattan project» δηλαδή την κατασκευή της βόμβας που θα αλλάξει την πορεία του πολέμου και του κόσμου ολόκληρου. Σύντομα καλείται και ο Γκόλντφαρμπ να πλαισιώσει με το ταλέντο του την ομάδα και έτσι καταφέρνει και κοντά στην Άννα να βρίσκεται έτσι ώστε να προχωρήσει η ερωτική τους σχέση αλλά και να δουλέψει πάνω σε ένα σχέδιο που τον καθιερώνει στον κόσμο της επιστήμης. Τι γίνεται όμως όταν η Άννα του ανακοινώνει ότι στέλνει τα σχέδια της κατασκευής της βόμβας στους Σοβιετικούς, άρα λειτουργεί ως πράκτοράς τους;

Αν οι δύο σχεδόν συνομήλικοι Γερμανοεβραίοι με τις εκ διαμέτρου αντίθετες ζωές τους δίνουν μια σχετικά ολοκληρωμένη διάσταση της ατμόσφαιρας του Βερολίνου μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ και του ζόφου που επικρατούσε αλλά και της αδιαφορίας των καλοβολεμένων αστών σ’αυτά που γίνονταν μπροστά στα μάτια τους και συνδέουν το παρελθόν με το παρόν μέσω των αφηγήσεων τους, οι δύο ηρωίδες του βιβλίου, η πανέμορφη Βενετσιάνα Ντονατέλα που κάνει μεταδιδακτορικές έρευνες πάνω στο Bing-Bang δίπλα στον Γκόλντφαρμπ και η νεοναζί σκηνοθέτις άκρων ρεαλιστικών ντοκιμαντέρ Νέμπουλα, η οποία προσκολλάται χρησιμοποιώντας τα θέλγητρά της, σε μια νεοναζιστική ομάδα για να καταγράψει την δράση της, και η εμφάνιση της στη ζωή του Πάουλ θα μεταβάλλει τα δεδομένα του μυθιστορήματος – αυτές οι δύο υπερδραστήριες σεξουαλικά γυναίκες  αλληλοσυμπληρώνονται και αυτές, αποτελώντας η μία το alter-ego της άλλης σε ένα γαϊτανάκι όπου εμπλέκονται επιστημονικές έρευνες, κοινωνικό σχόλιο, πορνογραφία αλλά και επικίνδυνα πολιτικά παιχνίδια που κάποια στιγμή παίρνουν θριλερική μορφή.

Ο τίτλος του μυθστορήματος παραπέμπει στην θεωρία της «παραμέτρου Ωμέγα». Η κοσμολογική σταθερά που πρωτοπαρουσίασε ο Αϊνστάϊν για να την απορρίψει ως ανοησία αμέσως μετά. Όμως θεωρείται ότι έκανε λάθος διότι η παράμετρος υπάρχει και αποτελεί ένα τεράστιο αίνιγμα. «Τι είναι λοιπόν το Ωμέγα; Το Ωμέγα είναι η μεταβλητή που περιγράφει το μέλλον του σύμπαντος. Αν το Ωμέγα είναι μικρότερο της μονάδας, τότε το σύμπαν είναι ανοιχτό, θα διαστέλλεται και θα συνεχίζει να διαστέλλεται για πάντα. Αν το Ωμέγα είναι μεγαλύτερο της μονάδας, τότε το σύμπαν είναι πεπερασμένο, θα αρχίσει να συστέλλεται πάλι εξαιτίας της βαρύτητας, θα καταρρεύσει και θα συμπιεστεί σε ένα σημείο, μια τεράστια μαύρη οπή, και όταν η πίεση παραγίνει μεγάλη, θα δημιουργηθεί ίσως μια καινούργια Μεγάλη Έκρηξη.»

Η αφήγηση κινείται μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, όπου άνθρωποι που καθόρισαν τη μοίρα της ιστορίας του 20^ου αιώνα, μπαινοβγαίνουν στην μυθοπλασία ενταγμένοι στην πλοκή. Το στοιχείο του δισυπόστατου και της ισορροπίας μεταξύ του «αληθινού» και του «κατασκευασμένου» γεγονότος, της μνήμης που υπάρχει και της μνήμης που κατασκευάζεται αιωρείται συνεχώς μέσα από τις συγκλονιστικές αφηγήσεις των δύο γηραιών κυρίων, του Ντε Χέϊρ και του Γκόλντφαρμπ που αποτελούν το μεγαλύτερο (και πιο συναρπαστικό) μέρος του βιβλίου αλλά και που ψιλοανατρέπονται κοντά στο τέλος εντείνοντας τα ερωτήματα που διατρέχουν το βιβλίο απ’άκρη σ’άκρη, αφού οι δύο προσωπικότητες μπορεί να είναι στην πραγματικότητα κάτι άλλο από αυτό που παρουσιάζονται ότι είναι. Τι είναι αυθεντικό και τι όχι στην τέχνη και την ζωή, ποιες αναμνήσεις είναι δικές μας και ποιες είναι κατασκευασμένες, είναι η ζωή δική μας ή είναι δανεική;

Το παιχνίδι της επιβίωσης με κάθε τρόπο και κάθε μέσον διαπνέει τη ζωή των ηρώων του βιβλίου. Ο Ντε Χέϊρ με την ικανότητά του να ελίσσεται και να βγαίνει αλώβητος από τις καταστάσεις, ο Γκόλντφαρμπ που κυνηγάει μανιωδώς τον ποδόγυρο μη μπορώντας να ξεπεράσει την μία και μοναδική γυναίκα της ζωής του, η Ντονατέλα και η Νέμπουλα που ξεπερνάνε τις ανασφάλειές τους με το σεξ και εκμεταλλεύονται την κάθε ευκαιρία που τους παρουσιάζεται για την επίτευξη του στόχου τους, και στη μέση ο αφελής και αγνός Πάουλ με τα συνεχή ερωτήματα.

«Η Ιστορία – και αυτή είναι η μόνη αλήθεια σ’ότι αφορά την Ιστορία – η Ιστορία είναι το ψέμα που λέει το παρόν για να δώσει νόημα στο παρελθόν.»

Το «Omega minor», δεν είναι ένα εύκολο και άνετο (στην ανάγνωση του) μυθιστόρημα. Έχει τη μορφή ενός συμφωνικού έργου Βαγκνερικών διαστάσεων, όπου πολλά πράγματα επαναλαμβάνονται, όπου υπάρχει φλυαρία, όπου ο αναγνώστης μπορεί να κρατήσει τα κομμάτια που τον εκφράζουν και τον ενδιαφέρουν περισσότερο. Έχει πολύ ρομαντισμό αλλά και άγριο ρεαλισμό, είναι έντονα επηρεασμένο από δεκάδες συγγραφείς (που θα είναι κουραστική η παράθεση των ονομάτων τους), είναι γενικώς ανοικονόμητο μέσα στον μαξιμαλισμό του εγχειρήματος. Είναι όμως (και πάνω απ’όλα) ένα μυθιστόρημα μεγάλης πνοής και οράματος – συγγενές μέσα από τις αντιθέσεις με το έτερο εξαιρετικό βιβλίο του Γ.Βόλμαν «Κεντρική Ευρώπη» - το οποίο προσπαθεί να περιγράψει τα μυστήρια του μυαλού, το «Καλό» και το «Κακό», τον διχασμό της προσωπικότητας του ανθρώπου, τον φόβο και τον ηρωισμό, την επιβίωση και την εξαθλίωση. Είναι ένα βαθιά (και ίσως παλιομοδίτικα) ανθρωπιστικό βιβλίο, πληθωρικό και υπερφίαλο, σαγηνευτικό και εξοντωτικό – δεν μπορείς να μη θαυμάσεις την ικανότητα αυτού του σχετικά νεαρού συγγραφέα στην διαχείριση του όγκου των πληροφοριών, του όγκου των συναισθημάτων που ξεχύνονται από τις σελίδες αυτού του μεγάλου μυθιστορήματος.

«Βία, σ’όλη της την ελεύθερη έκφραση, σε πλήρη εκρηκτική έξαρση. Φασαρία, φασαρία και ησυχία. Η Φρίντριχστρασσε, η Ροζίνενστρασσε – είναι δρόμοι στην παλιά καρδιά της πόλης. Οι ξενύχτηδες που περιφέρονταν από το ένα νυχτερινό κέντρο στο άλλο μπορούσαν ν’ακούσουν τα βογκητά. Προτιμούσαν ωστόσο να κάνουν τον κουφό. Τόσα παράθυρα των πλουσιόσπιτων στην Γκενεράλ-Πάπε-Στράσε έβλεπαν στο αρχηγείο της SA Feldpolizei. Άλλοι τόσοι κάτοικοι έκλειναν τα παντζούρια. Και στο Οράνιενμπουργκ βοτανίζουν ζιζάνια και σπέρνουν πράσα και φασολάκια για τη συγκομιδή του καλοκαιριού, σε απόσταση ακοής από το ξέχειλο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Όλοι μας γεννιόμαστε τυφλοί – έτσι δεν είναι; - χωρίς να έχουμε διαπράξει ούτε μία αμαρτία.»

 
    

PHILIP GLASS – Glassworks (part 1)