Τετάρτη, Ιουλίου 01, 2015
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιουλίου 01, 2015 | Permalink
Άγρια ήπειρος
Δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστά τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β παγκόσμιου πολέμου. Δεν μας έχει απασχολήσει (τουλάχιστον τους περισσότερους από εμάς), τι συνέβη στις χώρες που απελευθερώθηκαν από τον Γερμανικό ζυγό, τους μήνες που ακολούθησαν την απελευθέρωσή τους. Οι εικόνες που έχουμε συγκρατήσει από επίκαιρα ή φωτογραφίες της εποχής, είναι, από ζευγάρια που φιλιούνται, στρατεύματα που τα υποδέχονται οι κάτοικοι ραίνοντας τους στρατιώτες με λουλούδια. Η πραγματικότητα όμως ήταν τελείως διαφορετική και ο Βρετανός ιστορικός Keith Lowe, στο αριστουργηματικό του βιβλίο «ΟΛΕΘΡΟΣ, η Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» («Savage Continent»), (Εκδ.Ψυχογιός, μετάφρ. Ι.Χαλαζιάς, σελ.558), μας μεταφέρει με γλαφυρό και πολύ αναλυτικό τρόπο σε μια κατάσταση πολύ διαφορετική από αυτή που είχαμε στο μυαλό μας.


«Φανταστείτε έναν κόσμο χωρίς θεσμούς. Είναι ένας κόσμος όπου τα σύνορα μεταξύ των χωρών δείχνουν να έχουν διαλυθεί, αφήνοντας ένα συμπαγές, ατελείωτο τοπίο πάνω στο οποίο οι άνθρωποι ταξιδεύουν ψάχνοντας για κοινότητες που δεν υπάρχουν πια. Δεν υπάρχουν πλέον κυβερνήσεις, είτε σε εθνικό είτε ακόμη και σε τοπικό επίπεδο. Δεν υπάρχουν σχολεία ή πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες ή αρχεία, καμία πρόσβαση σε καμία απολύτως πληροφορία. Δεν υπάρχει κινηματογράφος και θέατρο, και σίγουρα όχι τηλεόραση. Το ραδιόφωνο λειτουργεί περιστασιακά, αλλά το σήμα είναι μακρινό και σχεδόν πάντα σε κάποια ξένη γλώσσα. Κανείς δεν έχει δει εφημερίδα επί εβδομάδες. Δεν υπάρχουν σιδηρόδρομοι ή μηχανοκίνητα οχήματα, δεν υπάρχουν τηλέφωνα ή τηλεγραφεία, ταχυδρομεία, καμία απολύτως επικοινωνία εκτός από όσα περνούν από στόμα σε στόμα.
Δεν υπάρχουν τράπεζες, αλλά αυτό δεν είναι και μεγάλο δυστύχημα αφού το χρήμα δεν έχει πλέον καμία αξία. Δεν υπάρχουν καταστήματα διότι κανείς δεν έχει τίποτα να πουλήσει. Τίποτα δεν φτιάχνεται εδώ: τα μεγάλα εργοστάσια και οι επιχειρήσεις που υπήρχαν έχουν όλα καταστραφεί ή αποσυναρμολογηθεί, όπως συμβαίνει και με τα περισσότερα άλλα κτίρια. Δεν υπάρχουν εργαλεία, εκτός από εκείνα που μπορούν να ξεθαφτούν κάτω από τα ερείπια. Δεν υπάρχουν τρόφιμα.
Ο νόμος και η τάξη είναι σχεδόν ανύπαρκτα διότι δεν υπάρχει αστυνομική δύναμη και σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Σε μερικές περιοχές δε φαίνεται πλέον να υπάρχει καμία σαφής αίσθηση για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Οι άνθρωποι παίρνουν μόνοι τους ότι θέλουν δίχως να λογαριάζουν ιδιοκτησία – πράγματι, η ίδια η αίσθηση της ιδιοκτησίας έχει εν πολλοίς εξαφανιστεί. Τα αγαθά ανήκουν μόνο σ’εκείνους που είναι αρκετά δυνατοί για να τα κρατήσουν και σ’εκείνους που είναι πρόθυμοι να τα περιφρουρήσουν με τη ζωή τους. Άνθρωποι με όπλα περιδιαβαίνουν τους δρόμους παίρνοντας ότι θέλουν και απειλώντας όποιον βρεθεί μπροστά τους. Γυναίκες όλων των τάξεων και ηλικιών εκδίδονται για φαγητό και προστασία. Δεν υπάρχει ντροπή. Δεν υπάρχει ηθική. Υπάρχει μόνο η επιβίωση.»

Αυτό λίγο-πολύ το βιβλικό τοπίο καταστροφής περιγράφει ο Lowe σε αυτό το συγκλονιστικό βιβλίο-μελέτη, το οποίο αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά την «Κληρονομιά του πολέμου» με 7 κεφάλαια που ενδεικτικά τιτλοφορούνται: «Υλική καταστροφή», «Απουσία», «Εντοπισμός», «Λιμός», «Ηθική καταστροφή», «Ελπίδα», «Τοπίο χάους». Το δεύτερο μέρος έχει τον τίτλο «Εκδίκηση» και είναι μια σκληρή περιγραφή εγκλημάτων, στυγερών φόνων κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη, βιαιοπραγιών σε βάρος γυναικόπαιδων, μιας αχαλίνωτης δίψας για αίμα. Το τρίτο μέρος έχει τίτλο «Εθνοκάθαρση» και ο συγγραφέας αφηγείται τις μικρές και μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών ή μαζικών δολοφονιών που συνέβησαν στην Κεντρική και στην Ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια (Γιουγκοσλαβία κυρίως) και που είχαν σαν στόχο την εκδίωξη ολόκληρων κοινοτήτων από τα εδάφη στα οποία κατοικούσαν επί αιώνες όπως και την μαζική φυγή των εναπομεινόντων Εβραίων από την Ευρώπη. Το τέταρτο μέρος έχει τίτλο «Εμφύλιος πόλεμος» και μιλάει για τους διάφορους και αρκετούς εμφυλίους στις χώρες της Ευρώπης μετά την λήξη του πολέμου, ανάμεσα τους και ο δικός μας μακροχρόνιος εμφύλιος.


Ουσιαστικά "Ο όλεθρος", είναι μια απαρίθμηση αδικιών και εγκλημάτων, μια καταγραφή της ανθρώπινης κτηνωδίας και είναι ότι πιο λεπτομερές έχω διαβάσει για αυτά τα γεγονότα. Οι πόλεις της Ευρώπης ουσιαστικά δεν υπήρχαν μετά το τέλος του πολέμου. Το 84% των κτιρίων της Βουδαπέστης, είχαν υποστεί ζημιές, το 30% ήταν ακατοίκητα, το 80% του Μινσκ είχε καταστραφεί, η Καέν στη Γαλλία είχε ισοπεδωθεί αφού το 75% της πόλης εξαφανίστηκε από τους βομβαρδισμούς, το Κλάιντμπανκ, μια κωμόπολη στα προάστεια της Γλασκώβης είχε μόνο 8 από τα 12.000 σπίτια του ανέπαφα! Δεν μιλάμε βεβαίως για πόλεις σαν την Δρέσδη, το Στάλινγκραντ, την Σεβαστούπολη, το Αμβούργο που είχαν ολοκληρωτικά καταστραφεί. 18 με 20 εκατομμύρια Γερμανοί είχαν μείνει άστεγοι, 10 εκατομμύρια στην Ουκρανία, ενώ και οι καταστροφές στις γεωργικές εργασίες ή στο φυσικό περιβάλλον (η Ελλάδα έχασε το ένα τρίτο των δασών της κατά την γερμανική κατοχή) ήταν ανυπολόγιστες, οι συγκοινωνιακές υποδομές είχαν διαλυθεί και αυτό είχε σαν συνέπεια οι άνθρωποι να περπατάνε σε επικίνδυνες συνθήκες εκατοντάδες χιλιόμετρα σε αναζήτηση στέγης και φαγητού.

Όποιος νομίζει ότι με το τέλος του πολέμου, έκλεισαν δια παντός τα στρατόπεδα συγκέντρωσης πλανάται. Συνέχισαν να χρησιμοποιούνται για να στεγάσουν πρόσφυγες, γερμανούς στρατιώτες που ήταν πλέον αιχμάλωτοι, εκτοπισμένους πληθυσμούς στα πλαίσια της μαζικής εθνοκάθαρσης κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη. Σε ορισμένα από αυτά δε, οι χθεσινοί έγκλειστοι είχαν μετατραπεί σε σκληρούς και απάνθρωπους φύλακες στριφογυρίζοντας μέσα σε έναν ατελείωτο κύκλο βίας και φόνων.

Οι άνθρωποι (οι μέχρι πριν λίγα χρόνια "πολιτισμένοι" κάτοικοι της ηπείρου), είχαν εθιστεί στους φόνους, στην αυτοδικία, στην υπεράσπιση των εστιών τους με όπλα, στην δύναμη των όπλων. Ο νόμος της ζούγκλας επικρατούσε και η μανία για εκδίκηση είχε εξαπλωθεί σε όλες τις ομάδες πληθυσμών. Γυναίκες που υπήρχε η υπόνοια ότι είχαν ερωτικές σχέσεις με τους κατακτητές εξευτελίστηκαν, διαπομπεύτηκαν ενώ τα παιδιά που είχαν την ατυχία να γεννηθούν από τέτοιες σχέσεις ταλαιπωρήθηκαν για όλη τους τη ζωή. Άνθρωποι δολοφονήθηκαν επειδή ανήκαν σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμών, χωριά κάηκαν ή άλλαξαν κατόχους.

Ο Lowe περιγράφει με σαφήνεια και άψογο συγγραφικό στυλ τις μάχες, τους σφαγιασμούς, τη θηριωδία των εμφυλίων. Επικεντρώνει στην σκληρότητα της εκδίκησης απέναντι σε Γερμανούς πολίτες, στις απίστευτες θηριωδίες που συνέβησαν μεταξύ Πολωνών και Ουκρανών, στην αντίσταση των Λιθουανών απέναντι στους Σοβιετικούς σε άγνωστα (στους περισσότερους) επεισόδια της ιστορίας, ιδιαίτερα σημαντικά και καίρια για να κατανοήσει κανείς ακόμα και σημερινές επιπλοκές. Δεν παραλείπει δε (όπως είναι η σύγχρονη τάση των νεώτερων ιστορικών), να επικεντρώσει σε μικροιστορίες, μεταξύ διαπλεκομένων ή απλών πολιτών για να τονίσει κάποιες καταστάσεις.

Ένα πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο του βιβλίου, επικεντρώνεται στην σημασία των εθνικών μύθων που ταλάνισαν και ταλανίζουν την παγκόσμια ιστορία. Πληθυσμοί που γαλουχήθηκαν με την ιδέα μιας «προγονικής γης» βρήκαν την ευκαιρία να κατοικήσουν εδάφη «ηττημένων χωρών» ή τελείως διαλυμένων περιοχών, επειδή οι τοπικοί θρύλοι τους διαπότισαν με μια τέτοια ιδέα (όπως στην περίπτωση των Τατάρων που επέδραμαν στην Κριμαία), ενώ κάποιες χώρες εκμεταλλεύτηκαν τα επόμενα χρόνια την "ηρωική δράση"  του στρατού τους κατά την διάρκεια του πολέμου για προπαγανδιστικούς σκοπούς (όπως η Μεγάλη Βρετανία) ή με την διόγκωση των αριθμών των νεκρών.

«Το πρόβλημα με τόσο βαθιά εδραιωμένους μύθους είναι ότι αναπόφευκτα καταλήγουν σε σύγκρουση με τους εξίσου εδραιωμένους μύθους κάποιου άλλου. Η εκδίκηση του ενός είναι η δικαιοσύνη του άλλου. Αν οι Γερμανοί Σουδήτες θυμούνται την απέλασή τους από την τσέχικη μεθόριο ως μια εποχή ωμοτήτων, οι Τσέχοι την θυμούνται ως μια εποχή κατά την οποία διορθώθηκαν επιτέλους ιστορικές αδικίες. Αν κάποιοι Πολωνοουκρανοί χειροκροτούν συγγνώμες για την επιχείρηση Βιστούλα στον φιλελεύθερο τύπο, κάποιοι Ουκρανοπολωνοί τις βλέπουν ως εθνική προδοσία. Και αν οι Βρετανοί βλέπουν το βομβαρδιστικό Lancaster ως σύμβολο υπερηφάνειας, πολλοί Γερμανοί το θυμούνται μόνο ως σύμβολο αδιάκριτης καταστροφής.
Ένας αρθρογράφος από τη σερβική εφημερίδα Vreme έγραψε το εξής, μετά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας:
"Εκδίκηση ή συγχώρεση. Μνήμη ή λήθη. Αυτές οι μεταπολεμικές προκλήσεις δε γίνονται ποτέ σύμφωνα με την ουράνια δικαιοσύνη: θα υπάρξει κι άλλη άδικη εκδίκηση και ανάξια συγχώρεση. Ήδη οι πολιτικές της μνήμης και της λήθης δεν επιδιώκονται με έναν τρόπο που να υπηρετεί την ειρήνη και τη σταθερότητα. Οι Σέρβοι θα ήθελαν να ξεχάσουν ακριβώς αυτά τα πράγματα που οι Κροάτες ή οι Βόσνιοι θα ήθελαν να θυμούνται - και το αντίστροφο. Αν κάποια από τις πλευρές θυμάται ένα γεγονός, το γεγονός αυτό είναι έγκλημα για τον έναν και ηρωικό κατόρθωμα για τον άλλον." »

Θα μπορούσε να είναι μια μυθιστορηματική δυστοπία αλλά εδώ δεν υπάρχει μυθοπλασία, ήταν δυστυχώς η πραγματικότητα, αλλά από αυτό το χάος που επικράτησε για κάμποσα χρόνια μετά την λήξη του Β Παγκόσμιου πολέμου σχηματίστηκε η καινούρια Ευρώπη. Όποιος θέλει να κατανοήσει το τώρα πρέπει να διαβάσει και να καταλάβει τι ακριβώς έγινε στην διάρκεια αυτής της περιόδου που μορφοποίησε την ήπειρο που γνωρίζουμε σήμερα.

Διαβάζοντας κάποιος αυτό το εξαιρετικό βιβλίο, και το αριστούργημα του Geert Mak "Στην Ευρώπη", όπως άλλωστε και την "Σκοτεινή ήπειρο" του μεγάλου Mark Mazower,  συνειδητοποιεί (εάν το δει στην πραγματική του διάσταση και με την άνεση του χρόνου),  ότι είναι ένα θαύμα ότι η Ευρώπη κατάφερε να βγει από αυτόν τον "όλεθρο" που δημιουργήθηκε για δέκα περίπου ή και παραπάνω χρόνια, το γεγονός δε της συνεργασίας των λαών και της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής ένωσης και του κοινού νομίσματος (με τις ατέλειές του) είναι μια κατάκτηση που δεν πρέπει να πάει χαμένη και να αφεθεί η μοίρα της στις εμμονές και στην ανικανότητα κάποιων.




 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home