Τρίτη, Ιουλίου 03, 2018
posted by Librofilo at Τρίτη, Ιουλίου 03, 2018 | Permalink
Η συνείδηση του Ζήνωνα
«Η
ζωή δεν είναι ούτε ωραία ούτε άσχημη, είναι πρωτότυπη!»
Επιτέλους
μετά από αρκετά χρόνια, επανασυστήνεται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, ένα από
τα εμβληματικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας δίνοντας την ευκαιρία στις
νεότερες γενιές αναγνωστών να διαβάσουν αυτό το σπουδαίο βιβλίο αλλά και στους
παλαιότερους από εμάς να το ξαναδιαβάσουμε (σε ωριμότερη ηλικία, άρα και να
κατανοήσουμε καλύτερα). «Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΑ» («La
coscienza di
Zeno») του μεγάλου Ιταλού συγγραφέα Italo Svevo (ψευδώνυμο του
Έττορε Σμιτς)-(Τεργέστη 1861 – 1928) που επανεκδόθηκε πριν από λίγους μήνες σε
νέα (εξαιρετική) μετάφραση της (πρόωρα χαμένης) Έφης Καλλιφατίδη, από τις
(πάντα καλές) εκδόσεις Αντίποδες, δεν χωράει σε ετικέτες, ούτε εμπίπτει σε
κατηγορίες, γιατί είναι μια κατηγορία από μόνο του. Κλασσικό και μοντερνιστικό,
βαθιά υπαρξιακό αλλά και μυθιστόρημα μαθητείας, είναι ένα λογοτεχνικό έργο για
όλα τα είδη αναγνωστών.
«Δεν
είμαστε ούτε καλοί ούτε κακοί, όπως δεν είμαστε και πολλά άλλα πράγματα.»
Ο
Ζήνων Κοζίνι, ήρωας και αφηγητής του μυθιστορήματος, ένας ευκατάστατος
μεγαλοαστός της Τεργέστης που υποφέρει σε όλη του τη ζωή από νευρικές
διαταραχές, γράφει το ημερολόγιο του κατόπιν προτροπής του ψυχιάτρου Δόκτορα Σ.
(σαφής αναφορά στον Σίγκμουντ Φρόιντ) που τον παρακολουθεί. Κάποια στιγμή όμως
αποφασίζει να το διακόψει διότι θεωρεί ότι οι υπηρεσίες του γιατρού δεν του
χρειάζονται πλέον. Ο γιατρός αποφασίζει να δημοσιοποιήσει το ημερολόγιο αυτό
γράφοντας κι ένα πρόλογο με σκοπό να εκθέσει τον ασθενή του κυρίως τα ψέματα
και την δειλία του.
Το
μυθιστόρημα χωρίζεται σε πέντε συν μία ιστορίες . Οι πέντε ιστορίες είναι «Το
κάπνισμα», «Ο θάνατος του πατέρα μου», «Η ιστορία του γάμου μου», «Σύζυγος και
ερωμένη» και «Η ιστορία ενός εμπορικού συνεταιρισμού» ενώ η τελευταία και εκτός
ημερολογίου ιστορία είναι η «Ψυχανάλυση».
Δεν
έχει νόημα να αναφερθώ διεξοδικά στα κεφάλαια/ιστορίες που περιγράφει ο
ήρωας/αφηγητής. Οι περιπέτειές του διεξάγονται εντός ενός κωμικοτραγικού
πλαισίου όπου όλες οι ενέργειες ισορροπούν μεταξύ του δράματος και της
κωμωδίας, της σάτιρας και της εκλέπτυνσης.
Μετά
από τις κωμικές περιγραφές του πως προσπαθεί ο ήρωας να κόψει το κάπνισμα για
τα μάτια του κόσμου περνάμε στην δραματική σκηνή όπου ο πατέρας Κοζίνι
αργοπεθαίνει μπροστά στον "ακαμάτη" γιο του, τεντώνοντας το χέρι σε
μια ενστικτώδη κίνηση, καταλήγοντας να χαστουκίσει άθελά του τον Ζήνωνα, σε μια
εκπληκτική σκηνή.
«Διαρκώς
το θάνατο σκεφτόμουν και γι’ αυτό μονάχα ένα πράγμα με έθλιβε: η βεβαιότητα ότι
θα πέθαινα. Όλα τα υπόλοιπα γίνονταν τόσο ασήμαντα, ώστε απέναντί τους δεν είχα
παρά ένα εύθυμο χαμόγελο ή ένα εξίσου εύθυμο γέλιο.»
Η
διαχείριση της εταιρίας θα περάσει στα χέρια του Ολίβι, βοηθού και παλαιού
συνεργάτη του ικανότατου εμπόρου πατέρα, και ο Ζήνων θα βολευτεί (με λίγη
γκρίνια αλλά και ανακούφιση), με ένα μηνιαίο εισόδημα. η δε γνωριμία του με τον
μεγαλοαστό έμπορο Μανφέντι, και ο θαυμασμός του γι' αυτόν, θα τον βάλει μέσα
στην οικογένειά του με τις τέσσερις θυγατέρες, και θα τον οδηγήσει σε έναν
προσχεδιασμένο γάμο με την Αυγούστα, την ασχημότερη κόρη της οικογένειας - γάμο
που ο συγγραφέας μας προειδοποιεί ότι θα συμβεί γιατί ο ήρωας δεν θα μπορούσε
παρά να πέσει θύμα της μητρικής δολοπλοκίας που θα οδηγούσε τα πράγματα σε μια
καθορισμένη πορεία. Παρ' ότι παρακολουθούμε επί μακρόν στην αφήγηση την αφελή
και μάταιη προσπάθειά του να γοητεύσει την απρόσιτη μεγαλύτερη αδερφή της
μετέπειτα συζύγου του, την Άντα - η οποία θα ερωτευτεί τον πλέον ακατάλληλο
άνθρωπο, τον όμορφο Γκουίντο -, ο ήρωάς
μας θα καταπνίξει τα τρυφερά του αισθήματα και το πρωτόγνωρο πάθος για εκείνη
και θα υποταχθεί στην μοίρα του.
Ο
γάμος του με την αφοσιωμένη Αυγούστα, θα είναι ήρεμος και σχετικά ανέφελος ενώ
η εξωσυζυγική (και αρκετά επεισοδιακή) του σχέση με την μικρή Κάρλα δεν θα έχει
ιδιαίτερες επιπτώσεις στον συζυγικό βίο. Η ανάγκη για επιβεβαίωση στον
επιχειρηματικό τομέα θα τον οδηγήσει σε μια εμπορική συνεργασία με τον Γκουίντο
τον σύζυγο της Άντας, μια συνεργασία που θα αποκαλύψει πολλά για τους χαρακτήρες
των δύο ανδρών.
Ο
Ζήνων είναι υποχόνδριος και νευρωτικός, καλός και κατεργάρης, εκκεντρικός και
μονίμως αφηρημένος, απολαυστικός και εκνευριστικός, άλλοτε συμπαθής, ενίοτε
αντιπαθής. Είναι μια εικόνα του αστικού κόσμου και το μυθιστόρημα του Σβέβο, με
την περιγραφή των ενεργειών του, των συζητήσεων στα μεγαλοαστικά σαλόνια, την
περιγραφή των εμπορικών πράξεων, αλλά και των αργόσυρτων ημερών, αποτελεί ένα
κοινωνικό σχόλιο αιχμηρό και ταυτόχρονα σατιρικό και ειρωνικό. Το βιβλίο είναι
επίσης και μια ανελέητη σάτιρα της Ψυχανάλυσης και των μοντέρνων (τότε) μεθόδων
της.
«Στο
μισοΰπνι όπου εγκαταλείφθηκα, είδα ένα όνειρο με την ακινησία του εφιάλτη.
Ονειρεύτηκα τον εαυτό μου που είχε ξαναγίνει παιδί και είδα μόνο πως
ονειρευόταν εκείνο το παιδί. Πλάγιαζε αμίλητο, με μια μακαριότητα που
πλημμύριζε όλο το μικροσκοπικό κορμάκι του. Του φαινόταν ότι επιτέλους είχε
αγγίξει την παλιά του επιθυμία. Κι όμως κειτόταν εκεί μόνο και παρατημένο! Αλλά
έβλεπε και άκουγε μ' εκείνη την καθαρότητα που βλέπουμε και ακούμε στα όνειρά
μας ακόμα και τα μακρινά πράγματα. Το παιδί ξαπλωμένο σε ένα δωμάτιο της βίλας
μου, έβλεπε (ένας Θεός ξέρει πως) ότι στη στέγη του σπιτιού ήταν ένα κλουβί
χτισμένο πάνω σε μια στερεή βάση, χωρίς πόρτες και παράθυρα, αλλά φωτισμένο με
άπλετο φως και γεμάτο καθαρό και αρωματισμένο αέρα. Και το παιδί ήξερε ότι σ'
αυτό το κλουβί μόνο το ίδιο μπορούσε να φτάσει, και μάλιστα χωρίς καν να
μετακινηθεί, γιατί ίσως το κλουβί θα ερχόταν σ' αυτό. Σ' εκείνο το κλουβί δεν
υπήρχε παρά ένα μονάχα έπιπλο, μια πολυθρόνα όπου καθόταν μια καλοφτιαγμένη
γυναίκα, εξαιρετικής ομορφιάς, ντυμένη στα μαύρα, με ξανθά μαλλιά και μεγάλα
γαλανά μάτια, κατάλευκα χέρια και μικρά ποδαράκια με λουστρίνια που
ακτινοβολούσαν μονάχα μια αμυδρή λάμψη κάτω απ' τις φούστες της. Πρέπει να πω
ότι αυτή η γυναίκα μου φαινόταν κάτι ενιαίο με το μαύρο φόρεμά της και τα
λουστρινένια παπουτσάκια της. Τα πάντα ήταν εκείνη! Και το παιδί ονειρευόταν να
κατέχει αυτή τη γυναίκα, αλλά με τον πιο παράξενο τρόπο: ήταν βέβαιο δηλαδή ότι
θα μπορούσε να φάει κομματάκια της από την κορυφή και από τη βάση.»
Τίποτα
δεν είναι τυχαίο στο εκπληκτικό αυτό μυθιστόρημα. Το όνομα του ήρωα παραπέμπει στον αρχαίο φιλόσοφο με τα
παράδοξά του καθώς οι απόψεις του είναι γεμάτες παραδοξότητες αφήνοντας πολλές
φορές άναυδους τους συνομιλητές του που δεν ξέρουν αν σοβαρολογεί ή
αστειεύεται, αν είναι ηλίθιος ή τρομερά ευφυής ενώ ανέφερα ήδη την καθόλου
τυχαία αναφορά στον Σίγκμουντ Φρόιντ με τα αρχικά του ψυχιάτρου (Σ.Φ.). Το
κείμενο είναι γεμάτο παραπομπές και αναφορές ενώ η χρήση του εσωτερικού
μονολόγου (και των ονείρων) λειτουργεί υποδειγματικά.
Αναζήτηση
ταυτότητας σε συνδυασμό με «μυθιστόρημα μαθητείας» («bildungsroman»)
καθώς το βιβλίο ξεκινάει με τις αναμνήσεις του ήρωα στην βρεφική ηλικία και
ολοκληρώνεται στα γηρατειά του, αλλά και ύμνος στην αδυναμία της θέλησης, «Η
Συνείδηση του Ζήνωνα» είναι ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας του 20ου
αιώνα, το οποίο πέρασε από πολλές περιπέτειες μέχρι να καθιερωθεί στην παγκόσμια
λογοτεχνική σκηνή (η ιστορία της γνωριμίας του συγγραφέα με τον James Joyce και η συμβολή του
τελευταίου στην καθιέρωση του βιβλίου και του συγγραφέα είναι γνωστή και αρκετά
μυθιστορηματική). Η ευκολία ανάγνωσής του μυθιστορήματος εντυπωσιάζει, η δε "ηλικία"
του δεν φαίνεται καθόλου παραμένοντας σύγχρονο και δημοφιλέστατο όσα χρόνια κι
αν περάσουν∙ ακριβέστατο δείγμα πως η καλή λογοτεχνία (χωρίς εισαγωγικά) μπορεί
να είναι «φιλική» για τον μέσο αναγνώστη. Η έκδοση από τους «Αντίποδες» είναι
έξοχη και το επίμετρο του James Wood που συνοδεύει το βιβλίο υπέροχο.
Βαθμολογία: 90 / 100
0 Comments:
Δημοσίευση σχολίου