Τετάρτη, Ιουλίου 31, 2019
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιουλίου 31, 2019 | Permalink
"Απόγνωση"

Από την "ΑΠΟΓΝΩΣΗ" ("Despair"), το ιδιόρρυθμο μυθιστόρημα του σπουδαίου Vladimir Nabokov (Αγία Πετρούπολη, Ρωσία 1899 – Μοντρέ, Ελβετία 1977), είχα μόνο κινηματογραφικές αναμνήσεις. Μου είχε προκαλέσει ιδιαίτερη εντύπωση, όταν είδα στα τέλη της δεκαετίας του '70, την ταινία του Ρ.Β.Φασμπίντερ, η οποία βασίστηκε στο βιβλίο. Η περίεργη ιστορία, η σκηνοθεσία, η μοναδική ερμηνεία του Ντερκ Μπόγκαρντ, μου είχαν προκαλέσει δυνατά συναισθήματα (που ακόμα θυμάμαι, σαράντα χρόνια μετά...), τα οποία οφείλω να ομολογήσω, δεν τα βρήκα στο μυθιστόρημα από το οποίο προήλθε, η (αρκετά διαφορετική) ταινία του Γερμανού σκηνοθέτη. Αυτό βέβαια, δεν μειώνει την μεγάλη αξία του μυθιστορήματος, που ο ίδιος ο Ναμπόκοφ θεωρεί από τα ελάσσονά του. Η κυκλοφορία του φέτος από τις εκδ. Πατάκη, σε μετάφραση Αύγ. Κορτώ (σελ. 269), εμπλουτίζει με την ωραία αυτή έκδοση, την ελληνική βιβλιογραφία του μεγάλου συγγραφέα, συστήνοντάς τον εκ νέου, σε ένα νεότερο κοινό.


Το μυθιστόρημα γράφτηκε αρχικά στα Ρώσικα, είναι δηλαδή, από τα έργα της πρώιμης συγγραφικής περιόδου του Ναμπόκοφ, με τίτλο Ατσάγιανε ("Otchayanie") στις αρχές της δεκαετίας του '30, όταν ο συγγραφέας διέμενε στο Βερολίνο, κυκλοφόρησε στα Αγγλικά σε μετάφραση του ίδιου του συγγραφέα, το 1937 και ο ίδιος ξαναδούλεψε τη μετάφραση από την αρχή και εξέδωσε την τελική μορφή του βιβλίου το 1965.

Η χρονική περίοδος του μυθιστορήματος, είναι τα χρόνια του μεσοπολέμου, πιο συγκεκριμένα, το 1930, και ο ήρωας, ο Χέρμαν, είναι ουσιαστικά ένας Ρώσος εμιγκρές, αλλά λόγω του Γερμανού πατέρα και της Ρωσίδας μητέρας, είναι ένας άνθρωπος που αισθάνεται αποξενωμένος και άπατρις. Είναι έμπορος σοκολάτας και η σύζυγός του, Λύντια, είναι μια ζουμερή και αφελής Ρωσίδα, που περνάει τον περισσότερο χρόνο της με τον ανεπρόκοπο ζωγράφο ξάδερφό της (ή τουλάχιστον έτσι τον παρουσιάζει, ενώ διαφαίνεται μια περισσότερο από φιλική και "συγγενική" σχέση μαζί του), Αρνταλιόν, ο οποίος ζει κυριολεκτικά εις βάρος του Χέρμαν.

"Το βλέμμα του διέτρεξε βιαστικά το γκριζωπό φανελένιο κοστούμι μου· κατηφόρισε στο μανίκι μου· σκόνταψε και στάθηκε πάλι στο χρυσό ρολόι γύρω απ' τον καρπό μου.
"Δεν μπορείς να μου βρεις καμιά δουλειά;" ρώτησε, γέρνοντας το κεφάλι.
Σημειώστε: αυτός πρώτος, κι όχι εγώ, κατάλαβε τον μασονικό δεσμό που απέρρεε από την ομοιότητά μας· και καθώς η ομοιότητα διαπιστώθηκε από μένα, λογάριαζε ασυναίσθητα πως είμαι σε κάποια λεπτή εξάρτηση απ' αυτόν, σαν να ήμουν εγώ ο μίμος κι εκείνος το πρωτότυπο. Όπως είναι φυσικό, ο καθένας προτιμάει να του λένε "...σου μοιάζει" παρά "του μοιάζεις". Ζητώντας μου βοήθεια, ο χαμερπής αυτός αχρείος απλώς ψηλάφιζε το έδαφος, για μελλοντικές απαιτήσεις. Στο θολωμένο του μυαλό καιροφυλακτούσε, ενδεχομένως, η σκέψη ότι θα του όφειλα ευγνωμοσύνη για το γεγονός ότι απλόχερα μου παρείχε, υπάρχοντας και μόνο, την ευκαιρία να του μοιάζω. Σε μένα η ομοιότητά μας φαινόταν σαν αξιοπερίεργο στα όρια του θαυμαστού. Εκείνος εστίαζε κυρίως στην επιθυμία μου να διακρίνω την οποιαδήποτε ομοιότητα. Στα μάτια μου φάνταζε σαν σωσίας, τουτέστιν σαν ένα πλάσμα σωματικά πανομοιότυπο με μένα. Αυτή η απόλυτη ταύτιση ήταν που μου προξενούσε ένα τέτοιο διαπεραστικό ρίγος. Ο ίδιος, απ' τη μεριά του, έβλεπε στο πρόσωπό μου έναν αμφιλεγόμενο μιμητή. Θα ήθελα ωστόσο να τονίσω ότι οι ιδέες του ήταν πολύ θολές, και βέβαια δεν θα καταλάβαινε τίποτε, ο μπουμπούνας, αν του τις ανέλυα."

Ο Χέρμαν, είναι ένας άνθρωπος ασταθής και απρόβλεπτος, φανερά διαταραγμένος. Όταν θεωρεί ότι βρίσκει απέναντί του, κατά τη διάρκεια ενός επαγγελματικού ταξιδιού στην Πράγα, τον σωσία του, στο πρόσωπο ενός άνεργου και άστεγου ανθρώπου, του Φέλιξ, μια ιδέα καλλιεργείται στο μυαλό του. Να σκηνοθετήσει την δολοφονία του, σκοτώνοντας τον σωσία του, να πάρει τα λεφτά της ασφάλειας, και να ζήσει στο Παρίσι μαζί με την σύζυγό του, μια διαφορετική ζωή. Παρ’ότι είναι εμμονικά τελειομανής, το σχέδιό του, δεν είναι και το πιο πλήρες, άσε που η περίφημη "ομοιότητα" του με τον Φέλιξ, υπάρχει μόνο μέσα στο κεφάλι του, κι έτσι τα πράγματα παίρνουν διαφορετική τροπή.

Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται από τις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος, ότι έχει να κάνει με έναν αναξιόπιστο αφηγητή, που ψεύδεται συνεχώς, κατασκευάζει σενάρια με το μυαλό του, μπλέκει τα γεγονότα, τους ανθρώπους, τα πάντα. Όπως ομολογεί σε ένα σημείο του βιβλίου, από μικρός, κάθε μέρα λέει κι ένα ψέμα, ενώ σε ένα άλλο σημείο, κλείνει ουσιαστικά το μάτι στον αναγνώστη, ομολογώντας ότι έχει πει ψέματα για την μάνα του. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, συντελεί στο να βρίσκεται ο αναγνώστης  διαρκώς μετέωρος, μεταξύ αλήθειας και πλάνης, καθώς ο συγγραφέας παίζει με το δίπολο Χέρμαν/Φέλιξ, ενώ ο ήρωας/αφηγητής ακόμα και όταν περιγράφει τις πιο καθημερινές του στιγμές, δεν σταματά να μπερδεύει τον αναγνώστη με τις συνεχείς παλινδρομήσεις της μνήμης του.

"Έχω συνηθίσει υπερβολικά την έξωθεν θέαση του εαυτού μου, το να'μαι συγχρόνως ζωγράφος και μοντέλο, οπότε δεν είναι ν' απορείς που το ύφος μου στερείται την ευλογία και τη χάρη του αυθορμητισμού. Όσο κι αν προσπαθώ, δεν καταφέρνω να ξαναμπώ στο παλιό μου κέλυφος και να βολευτώ όπως παλιά μέσα στον εαυτό μου· είναι τόση η αταξία εκεί μέσα· τα έπιπλα έχουν μετακινηθεί, η λάμπα έχει καεί και μαυρίσει, κομμάτια του παρελθόντος μου - σκουπίδια στο πάτωμα."


Ο Ναμπόκοφ ήταν μεγάλος στυλίστας, και αυτό φαίνεται από τις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος. Σαρδόνιο χιούμορ και ειρωνεία, σε συνδυασμό με το “παράλογο”, το οποίο βρίσκεται συνεχώς παρόν, διατρέχουν την ραχοκοκαλιά του βιβλίου. Ο Χέρμαν δεν διαφέρει πολύ από τον Χούμπερτ, τον ήρωα της Λολίτας (του αδιαμφισβήτητου αριστουργήματος του συγγραφέα), όπως αναφέρει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου του: “Αμφότεροι είναι νευρωτικοί, αχρείοι, ωστόσο υπάρχει μια κατάφυτη ζώνη Παραδείσου στην οποία επιτρέπεται να περιδιαβαίνει ο Χούμπερτ ένα σούρουπο τον χρόνο· όμως η Κόλαση δεν θα δώσει ποτέ άδεια εξόδου στον Χέρμαν.” Ο Χέρμαν όπως αργότερα και ο Χούμπερτ, στο έργο του Ναμπόκοφ, αμφότεροι αναξιόπιστοι αφηγητές, που διαρκώς παλεύουν με την ύπαρξή τους και τα αδιέξοδά τους.

Το μυθιστόρημα, έχει εμφανείς επιρροές από τα έργα του Ντοστογιέφσκι – και ο Ναμπόκοφ, αυτοσαρκάζεται όταν παρουσιάζει τον ήρωά του να γράφει ένα βιβλίο που δεν θα μοιάζει σε τίποτα με αυτά του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα. Υπαρξιακό νουάρ, που εκτυλίσσεται ως ψυχολογικό θρίλερ, η “Απόγνωση”, είναι ένα θαυμάσιο μυθιστόρημα, που μπορεί ο ίδιος ο συγγραφέας να το θεωρεί κατώτερο από άλλα βιβλία του, δεν είναι όμως καθόλου έτσι.

Βαθμολογία 80 / 100




 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home