'Ενα εξαιρετικό δείγμα κατανόησης της περιόδου που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «ψυχρός πόλεμος» αποτελεί το μυθιστόρημα του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα E.L.Doctorow "Το βιβλίο του Ντάνιελ" (εκδ. Πόλις,σελ. 474) (85).Όπως συνηθίζει στα περισσότερα βιβλία του ο Ντοκτόροου έτσι και στον "Ντάνιελ" ανακατεύει μυθοπλασία με ιστορικά ντοκουμέντα δημιουργώντας ένα σφιχτοδεμένο και συναρπαστικό μυθιστόρημα που σε ακολουθεί αρκετό καιρό μετά την ανάγνωσή του.

Ο Ντοκτόροου δίνει μιά μυθοπλαστική προέκταση στην πολύκροτη υπόθεση Ρόζενμπεργκ.Οι Ρόζενμπεργκ ένα ζευγάρι μικροαστών Αμερικανών εβραϊκής καταγωγής,συνελήφθησαν από το FBI στα τέλης της δεκαετίας του 40,δικάστηκαν με την κατηγορία της κατασκοπίας (συγκεκριμένα ότι παρέδωσαν στους Ρώσους την μυστική φόρμουλα της ατομικής βόμβας),και εκτελέστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 50 στην ηλεκτρική καρέκλα.Ήταν οι μοναδικοί αμερικανοί κομμουνιστές συλληφθέντες με αυτή τη κατηγορία οι οποίοι τελικά εκτελέσθηκαν.Ο συγγραφέας αλλάζει τα ονόματα -οι Ρόζεμπεργκ στο βιβλίο λέγονται Άιζακσον , και αντί των δύο αγοριών που είχαν οι πραγματικοί Ρόζεμπεργκ,τα δύο παιδιά των 'Άιζακσον είναι ένα αγόρι και ένα κορίτσι,ο Ντάνιελ και η Σούζαν.

Στο βιβλίο ο Ντάνιελ προσπαθεί να γράψει την διπλωματική του εργασία ,βρισκόμαστε στο 1967,είναι 25άρης,έχει παντρευτεί και είναι πατέρας ενός μωρού.Η μικρότερη αδερφή του η Σούζαν μπαινοβγαίνει στις ψυχιατρικές κλινικές με αυτοκτονικές τάσεις.Τα δύο παιδιά αφού βίωσαν με δραματικό τρόπο την περιπέτεια των γονιών τους,τελικά υιοθετήθηκαν από ένα ζευγάρι καθηγητών,προοδευτικών μεσοαστών οι οποίοι έδωσαν στα παιδιά ένα "ήρεμο" οικογενειακό περιβάλλον μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας αλλά η ψυχική ζημιά είχε ήδη γίνει...

Ο Ντοκτόρου δεν τοποθετεί αναίτια την δράση το 1967.Είναι μιά χρονιά γεμάτη φοιτητικές διαδηλώσεις κατά του πολέμου του Βιετνάμ,η Αμερική αναθεωρεί τα πάντα,η δίκη των γονιών του Ντάνιελ θεωρείται πλέον αποδεδειγμένα μιά φάρσα,το να είσαι προοδευτικός/αριστερός δεν είναι πλέον έγκλημα.Ο Ντάνιελ ψάχνει την υπόθεση Ρόζεμπεργκ/Άιζακσον όχι γιά να αποδείξει ότι οι γονείς του ήταν τελείως αθώοι,βαθειά μέσα του ξέρει ότι "κάτι έπαιζε",οι αναμνήσεις του είναι τελείως ομιχλώδεις,θυμάται τον πατέρα του αντί γιά παραμυθάκια να του διηγείται ιστορίες καταπίεσης «μού'λεγε πράγματα που δεν θα τα'βρισκα ποτέ στο σχολικό βιβλίο της Αμερικανικής ιστορίας»,θυμάται ότι η οικογένεια του ήταν διαφορετική.Μαζί με τον Ντάνιελ,ο αναγνώστης παρακολουθεί την "πρωτοχριστιανική" αφοσίωση αυτού του ζευγαριού στον "ιερό σκοπό",την παράλογη στάση τους στο δικαστήριο,την σχεδόν μοιρολατρική τους στάση απέναντι στον απίστευτο παραλογισμό της δίκης.

Ο συγγραφέας μαεστρικά μας μεταφέρει κυριολεκτικά στην περίοδο του ψυχρού πολέμου-ας μη λησμονούμε ότι η υπόθεση Ρόζεμπεργκ αποτέλεσε την αφορμή γιά να αναδυθεί ο γερουσιαστής Μακάρθυ και να αρχίσει τις τρελλές διώξεις με την επιτροπή Αντιαμερικανικών φρονημάτων . Η ιστορία μέσα από τα παιδικά μάτια του Ντάνιελ γοητεύει και ανατριχιάζει,σε θυμώνει και σε συγκινεί , σε ελκύει και σε απωθεί.

«...αυτή δεν ήταν και πολύ καλή ιστορική συγκυρία γιά να σε βάλει ο νόμος στο μάτι αν ήσουν Κόκκινος ή "προοδευτικός"(όπως αυτοχαρακτηρίζονταν οι κομμουνιστές).Από το 1946 και μετά,πολλές αθλιότητες συνέβησαν σ'αυτή τη χώρα...Στο Κογκρέσο,οι Δημοκρατικοί του Χάρι Τρούμαν και οι Ρεπουμπλικανοί παράβγαιναν γιά το ποιά παράταξη θα έκανε τις πιό σκληρές διώξεις στην Αριστερά.Άνθρωποι έχαναν τις δουλειές τους κι έβλεπαν τις καριέρες τους να καταστρέφονται γιά πράγματα που είχαν πει ή γιά αιτήματα που είχαν υποστηρίξει πριν από δεκαπέντε χρόνια.Άνθρωποι βρίσκονταν στο εδώλιο του κατηγορουμένου,η ζωή τους γινόταν αντικείμενο έρευνας,κι απολύονταν από τη δουλειά τους χωρίς να ξέρουν ποιός τους κατηγορούσε και γιατί.Άνθρωποι έμπαιναν στις μαύρες λίστες των επαγγελμάτων τους.Οι δημόσιες ομολογίες πλάνης είχαν πάρει χαρακτήρα εθνικής τελετής,όπως στη Σοβιετική Ένωση.Μάρτυρες κατονόμαζαν τους φίλους και τους γνωστούς που είχαν δει σε πολιτικές συγκεντρώσεις πριν από είκοσι χρόνια,κερδίζοντας έτσι τον έπαινο των μελών του Κογκρέσου.Εκείνη την εποχή ο χαφιεδισμός ήταν η καινούρια ηθική.Πρώην κομμουνιστές έβγαζαν πολλά λεφτά δίνοντας καταθέσεις γιά τις μεθόδους του Κόμματος και συντάσσοντας απολογίες.Η επιτυχία τους ήταν ανάλογη με το μέγεθος των αμαρτιών τους.Ήταν ο Καιρός της Κόκκινης Απειλής.Σε κάθε πόλη,ο φόβος ότι οι κομμουνιστές θα εισχωρούσαν στους σχολικούς συλλόγους γονέων και τα τοπικά συμβούλια,επηρέαζε τη ζωή των απλών ανθρώπων.Όποιος γνώριζε κάποιον που ήταν κομμουνιστής, στιγματιζόταν...Ψηφίστηκαν νέοι νόμοι για τον έλεγχο της μετανάστευσης,τις απελάσεις των ξένων και τον έλεγχο των αμερικανών πολιτών εκτός συνόρων,ενώ ένας νόμος εσωτερικής ασφαλείας προέβλεπε τον εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης οποιουδήποτε ήταν ύποπτος γιά ενδεχόμενη κατασκοπία.Τώρα υπήρχαν άνθρωποι που δεν μπορούσαν να βγάλουν διαβατήριο,άνθρωποι που δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά,άνθρωποι που είχαν βρεθεί στη φυλακή γιά προσβολή κατά της Αρχής,άνθρωποι που δεν μπορούσαν να βρουν έργα του Μαρκ Τουέιν στην Βιβλιοθήκη επειδή ο Μαρκ Τουέιν άρεσε στους Σοβιετικούς και τα βιβλία του εκεί είχαν μεγάλη εμπορική επιτυχία.»


Στοχαστικό,διεισδυτικό,ήρεμα οργισμένο χωρίς να καταγγέλει ,το μυθιστόρημα του Ντοκτόροου είναι μιά υπέροχη τοιχογραφία της μεταπολεμικής Αμερικής,μιά "ψυχανάλυση" του μεταπολεμικού αμερικανού.Είναι μιά "ψυχανάλυση" δύο παιδιών που η μοίρα τους επιφύλασσε μιά ζωή γεμάτη ταλαιπωρίες . Ο Ντάνιελ ενηλικιώνεται μέσα από την έρευνα του,ενδοσκοπείται μέσα από την "τρέλλα" της αδερφής του (κληρονομική?ίσως...),μάταια προσπαθεί να οικοδομήσει μιά ειλικρινή σχέση με την ανώριμη σύζυγό του.

Είναι ένα βιβλίο αναμνήσεων , ο Ντάνιελ στο λεωφορείο με τους γονείς του πηγαίνοντας σε συναυλία διαμαρτυρίας,ο Ντάνιελ παρακολουθώντας το FBI να ανακρίνει και να συλλαμβάνει τους γονείς του, να πηγαίνει με την αδερφή του την Σούζαν σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας γιά την καταδίκη των γονιών του , να επισκέπτεται με την αδερφή του τους γονείς του στο τμήμα μελλοθανάτων της φυλακής..
Είναι ένα βιβλίο έρευνας,ο Ντάνιελ προσπαθεί να βρει ανθρώπους που γνώρισαν και ήταν φίλοι με τους γονείς του να του πουν ότι ξέρουν γιά την υπόθεση.

Ο Ντοκτόροου έγραψε ένα διαφορετικό bildungsroman (μυθιστόρημα μαθητείας),με αυτόνομους και δυνατούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες,εξαιρετικά επίκαιρο στην καχύποπτη εποχή που ζούμε,το οποίο καθηλώνει τον αναγνώστη και κάποιες στιγμές τον συγκινεί απεριόριστα.

Το βιβλίο (εκδοθέν το 1971),γνώρισε μιά (μετριότατη κατά την άποψή μου) κινηματογραφική διασκευή από τον καλό αλλά αντιφατικό σκηνοθέτη Sidney Lumet (1983) .Όπως στα περισσότερα βιβλία του ο Ντοκτόροου κατευθείαν συγγραφικός απόγονος του μεγάλου Τζων Ντος Πάσος αναμιγνύει την ιστορία με την μυθοπλασία βάζοντας καθημερινούς ανθρώπους μέσα σε ιστορικά γεγονότα.Στην Ελλάδα είναι ουσιαστικά άγνωστος παρότι το "ΡΑΓΚΤΑΪΜ" και το "ΜΠΙΛΥ ΜΠΑΘΓΚΕΪΤ" έκαναν αίσθηση και ως βιβλία και ως ταινίες.Συστήνω προς ανάγνωση και το εξαιρετικό "ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ".

Δεν θα κουραστώ να επαναλαμβάνω πόσο καλή δουλειά κάνουν οι εκδόσεις Πόλις στο είδος της μεταφρασμένης λογοτεχνίας.Και εδώ η μετάφραση του κ.Κοντογιάννη είναι εξαιρετική,όπως και ο πρόλογος της κ.Καλφοπούλου (καλύτερα βέβαια να τον διαβάσει κανείς ως επίλογο),έχω μιά ένσταση γιά τις πάρα πολλές σημειώσεις (149!!!) του βιβλίου,οι περισσότερες είναι αχρείαστες,και καλύτερα να τοποθετούνται στο κάτω μέρος της σελίδας γιατί κάποια στιγμή κουράζεσαι από το πίσω/μπρος,δεν καταλαβαίνω τη σκοπιμότητα αυτής της επιλογής.

Θα είναι μάλλον χρήσιμο γιά όποιον θέλει να "ψάξει" την υπόθεση περισσότερο,ότι τα πραγματικά παιδιά τους ζεύγους Ρόσενμπεργκ,ο Ρόμπερτ και ο Μάϊκλ υιοθετήθηκαν από τον διάσημο προοδευτικό συνθέτη Abel Meeropol και τη σύζυγο Αννι.Τα δύο αδέρφια έγραψαν ένα βιβλίο με θέμα την εμπειρία τους "We are your sons:The legacy of Ethel and Julius Rosenberg" και ο Ρόμπερτ έγραψε το "An execution in the Family:One son's journey",η δε κόρη του Μάϊκλ, Ivy Meeropol σκηνοθέτησε ένα ντοκυμανταίρ γιά τους παππούδες της,το "Heir to an Execution" που προβλήθηκε στο φεστιβάλ του Σάντανς το 2004.