«...Αποφάσισα στο μέλλον να μην ικανοποιώ κανέναν παρά μόνο τον εαυτό μου. Αποφάσισα ότι είχα κάνει αρκετά γιά τους άλλους. Είχα κάνει τις θυσίες μου γιά την κοινωνία, τους συνανθρώπους μου, το κοινό καλό και την οικογένειά μου. Γιά την ακρίβεια, αποφάσισα ότι είχα περάσει μεγάλο μέρος της ζωής μου με το να υπηρετώ τους άλλους, να τους πείθω, να τους κερδίζω, να τους εξαπατώ (για το δικό τους καλό), να πουλάω τα προϊόντα που έφτιαχναν, να πουλάω τις ιδέες που ήθελαν να πουληθούν. Κι όσο περισσότερο πλησίαζα στο σκοπό μου, αυτό που έκανα ήταν να υπαναχωρώ στους άλλους και στον τρόπο ζωής τους, όχι στον δικό μου. Μέχρι που επέτρεψα στον εαυτό μου ν’αφήσω πολλούς άγνωστους Γιαπωνέζους να με πυροβολήσουν γιά το καλό «του τρόπου ζωής μας». Οπότε, τώρα, θα προσκυνούσα την ιερότητα του εγωκεντρισμού. Από δω και στο εξής, θα γινόμουν μια καλή, ήσυχη, εγωκεντρική αποτυχία, ένα αυτόνομο, αντικοινωνικό αρχίδι, ένας ανεύθυνος, φευγάτος, ακοινώνητος μαλάκας. Κι αν δεν τους αρέσει, Andale burro.»

«Ο ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ (The Arrangement)» του ΕΛΙΑ ΚΑΖΑΝ , (Εκδ. Μελάνι, σελ. 636, μετάφ.Ηλία Μαγκλίνη) , (77) είναι ένα χειμαρρώδες μυθιστόρημα , πολύ ενδιαφέρον αλλά με πάρα πολλές ατέλειες . Ο Καζάν περισσότερο γνωστός και καταξιωμένος ως σκηνοθέτης παρά ως λογοτέχνης θέλει να τα πει όλα με τη μία . Το βιβλίο λοιπόν έχει δράση, έχει άποψη, έχει ύφος , είναι ζωντανό αλλά είναι τεράστιο και γεμάτο κλισέ και ατέρμονη φλυαρία .Δεν μπορεί όμως κανείς να μην αναγνωρίσει ότι παραμένει 40 χρόνια μετά την κυκλοφορία του εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας παρ΄ότι στο εξωτερικό είναι τελείως ξεχασμένο.

Ο Έντι Άντερσον είναι ένας σαραντάρης σούπερ επιτυχημένος διαφημιστής που ζει σε μιά πολυτελή βίλα στο Λος Άντζελες . Παντρεμένος καμιά εικοσαριά χρόνια με την (φαινομενικά) διακριτική (it's money that i love) Φλόρενς αποκαλούνται το «χρυσό ζευγάρι» από τους φίλους τους. Η κόρη τους Έλεν σπουδάζει σε καλό πανεπιστήμιο, η κοινωνική τους ζωή είναι πολύ έντονη ενώ ο Έντι σκίζει κυριολεκτικά στον τομέα του . Αφ’ότου υποχρεώθηκε να παρατήσει την Γκουέν , μιά γυναίκα τελείως ελεύθερη στην ερωτική της ζωή ,διάγει πλέον βίο ανθόσπαρτο με την Φλόρενς τελείως λοβοτομημένος . Ο Έντι (ή Ευάγγελος) αποτελεί το πρότυπο του «American dream», Ελληνοαμερικάνος που έχει γεννηθεί από τον αδερφό του Σταύρου του ήρωα του America,America (γνωστής ταινίας και βιβλίου του Καζάν). Γονείς μικροαστοί, κατεστραμμένοι στην περίοδο του κραχ, σπουδάζει , παλεύει και πλουτίζει με την αξία του . Πλέον αποτελεί το πρότυπο γιά όλους τους φίλους της οικογένειας.

Ώσπου μιά ωραία μέρα φλιπάρει : «Δεν πιστεύω στα φαντάσματα. Αλλά ακόμα και σήμερα, που είμαι ένας εντελώς διαφορετικός άνθρωπος και ζω μιά εντελώς διαφορετική ζωή, κάθε φορά που αναρωτιέμαι τι ακριβώς συνέβη, μετά αναρωτιέμαι σε ποιόν ανήκε εκείνο το χέρι που μέσα στο απόλυτο γαλάζιο της ημέρας τράβηξε το τιμόνι της διθέσιας Triumph και, παρά τη δύναμη που κατέβαλα, με οδήγησε σε μια νταλίκα που περνούσε με ταχύτητα. Όλα έγιναν μέσα σε ένα δυο δευτερόλεπτα, αλλά αυτό το θυμάμαι καθαρά.»

Ο Έντι επιζεί, αλλά πλέον είναι ένας ΑΛΛΟΣ .Αυτός ο «Mr Perfect» φέρεται διαφορετικά.Είναι ανάγωγος προς τους επισκέπτες,αδιάφορος με την γυναίκα του, καθυστερεί την επιστροφή του στην εταιρεία από την οποία αποφασίζει να παραιτηθεί.Τα μόνα άτομα που τον ενδιαφέρουν είναι η κόρη του Έλεν και η Γκουέν που έχει μετακομίσει στην Νέα Υόρκη και ζει με έναν χαζούλη «Φορεστ Γκαμπ»,μητέρα ενός «αγνώστου πατρός» μωρού.

Μέσα σε όλα,αρρωσταίνει σοβαρά και ο πατέρας του με τον οποίο έχει να επικοινωνήσει χρόνια. Ο Έντι το βλέπει ως μία ευκαιρία να έρθει πιό κοντά σ’αυτόν τον άγνωστο άνδρα που ποτέ δεν κατάλαβε.Τον καταπιεστικό και αυταρχικό Έλληνα πατέρα που πάντα τον κορόϊδευε γιά την προτίμηση του στα γράμματα αντί το εμπόριο για το οποίο προοριζόταν. Ο Έντι αφού αφήνει τα πάντα στην Φλόρενς φεύγει από τον κόσμο του γκλάμουρ και πηγαίνει στο νοσοκομείο όπου τα κάνει μπάχαλο όλα. Πλακώνεται με την υστερική νύφη του, απαγάγει τον πατέρα του, καίει το εξοχικό της οικογένειας.

Ο δρόμος προς την αυτογνωσία είναι μακρύς και επίπονος. Θα τον κατακτήσει ο Έντι ή αυτό που θα καταφέρει στο τέλος μετά από κάποιες πράξεις τρέλλας, κάποιες ενέργειες αδικαιολόγητες αλλά και κάποιες ενέργειες πλήρους αφέλειας είναι ένας άλλου είδους «συμβιβασμός»?

Ο Καζάν ήταν σίγουρα ενας σκηνοθέτης μεγάλου βεληνεκούς.Στις μέρες μας περισσότερο τον θυμούνται γιά την περίφημη κατάθεση του στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών που δήλωσε «μετανοημένος κομμουνιστής» και δεν δίστασε να «καρφώσει» συναδέλφους του γιά να σώσει την καριέρα του.Όμως κανείς δεν μπορεί να πει κάτι γιά την κινηματογραφική του αξία και ικανότητα . Η ταινία που γυρίστηκε με βάση το βιβλίο ήταν πολύ πιό συγκροτημένη και συμπαγής από το μυθιστόρημα. Ο δε Κερκ Ντάγκλας ήταν εκπληκτικός στον ρόλο του Έντι ενώ η Φέη Νταναγουέη (στα νιάτα της τότε) έλαμψε στον ρόλο της Γκουέν .

Ο Καζάν δημιουργεί ένα sequel του εξαιρετικού AMERICA,AMERICA . Εκείνο όμως το έργο του φαινόταν αυθεντικότερο και πλησιέστερο στην προσωπικότητά του. Οι απόγονοι των μεταναστών έχουν απωλέσει την ταυτότητα τους, έχουν κυνηγήσει και κατακτήσει το «αμερικάνικο όνειρο» ,τους χτυπάει «η κρίση της μέσης ηλικίας» και συνειδητοποιούν ότι είναι «χαμένοι».
«...Όντως δούλεψα σκληρά. Πουλούσα τη γαμημένη τη ζωή μου, τη μια μέρα μετά την άλλη, όλα αυτά τα χρόνια. Μου φέρνει τρομακτική θλίψη αυτό. Και ντροπή. Λυπάμαι που έκανα ότι έκανα στη Φλόρενς, όπως και στους άλλους. Τώρα όμως θα ξεκινήσω μιά δεύτερη ζωή και δεν θέλω τίποτα απ’όλ’αυτά που μου κόστισαν τόσο. Αυτός είναι ο δικός μου τρόπος γιά να πω ότι δεν τελείωσαν όλα γιά μένα, ότι δεν εγκαταλείπω τίποτα παρά μόνο αυτά που σχεδόν με σκότωσαν.»

Ουσιαστικά μπορούμε να το δούμε και ως ένα είδος αυτοβιογραφίας του Καζάν. Όπως παραδέχτηκε και ο ίδιος, ο Έντι έχει πολλά στοιχεία του εαυτού του. Τοποθετεί τον κεντρικό του ήρωα (ουσιαστικά δηλαδή την περσόνα του) στον χώρο των διαφημιστικών εταιρειών που ο μεταπολεμικός γιγαντισμός τους είναι μιά τυπική απεικόνιση του αμερικανικού καπιταλισμού . Ο ήρωας όμως καταπιέζεται γιατί εκείνο που βαθιά μέσα του επιθυμεί είναι να γίνει συγγραφέας , αυτός ο «δυϊσμός» του Έντι κάνει το βιβλίο περισσότερο ανθρώπινο και βοηθάει στο να ταυτιστεί ο αναγνώστης με τον κεντρικό χαρακτήρα.

Το μυθιστόρημα έχει αρκετές ωραίες σκηνές (καθαρά κινηματογραφικές) , μερικούς εξαιρετικούς διαλόγους αλλά δεν έχει συνοχή και φλυαρεί. Μιμείται το ύφος του Νόρμαν Μέηλερ ενώ έχει ουσιαστικά ίδια ατμόσφαιρα με τα βιβλία του Χάρολντ Ρόμπινς (όπως εύστοχα επισημαίνει η Σώτη Τριανταφύλου στον πρόλογο του βιβλίου) , ενός μεγάλου λογοτεχνικού αστέρα της εποχής με τεράστια μπεστ-σέλερς , ο οποίος σήμερα έχει περάσει στην λογοτεχνική λήθη (μόλις 10 χρόνια από τον θάνατό του και μόλις 30 χρόνια μετά τις τεράστιες επιτυχίες του,απίστευτο πόσο γρήγορα τρέχει η εποχή και σ’αυτόν τον τομέα) . Anyway, τα μυθιστορήματα του Ρόμπινς ήταν τίγκα στις σεξουαλικές σκηνές (εξαιρετικές) , με γρήγορη δράση , πολλούς χαρακτήρες ,υπερσυντηρητικά μεν αλλά διαβαστερά (οι εκδόσεις Βίπερ τα έβγαζαν στην Ελλάδα την δεκαετία του 70 – δρχ.14) .

Το κυριότερο μειονέκτημα του βιβλίου είναι ο όγκος του. Τραβάει και ουσιαστικά επαναλαμβάνεται . Θα μπορούσε να ήταν το μισό ,και θα λειτουργούσε καλύτερα . Εκεί έγκειται και η ουσιαστική διαφορά του με την υπέροχη ομώνυμη ταινία . Ο Καζάν βάζει στη μαρμίτα σκηνές οικογενειακής βίας, άγριου σεξ , όνειρα , μετανάστευση , χαμένες πατρίδες , δολοπλοκίες εταιρικές, δολοπλοκίες οικογενειακές , έρωτες , ενδοσκοπήσεις , απόπειρες αυτοκτονίας . Το αποτέλεσμα είναι ένα «φαγητό» που το τρως ευχάριστα αλλά μετά σου κάθεται βαρύ στο στομάχι.