Πραγματικά σπουδαίο βιβλίο, το «ΒΑΛΤΕΝΜΠΕΡΓΚ», αυτό το ογκώδες μυθιστόρημα του Τυνήσιου συγγραφέα Hedi Kaddour που ζει και γράφει στην Γαλλία (εκδ. Πατάκη, μετάφρ.Μ.Πατεράκη-Γαρέφη, σελ.831). Ο συγγραφέας περισσότερο γνωστός στα γαλλικά γράμματα ως ποιητής με αυτό του το βιβλίο που τιμήθηκε το 2005 με το βραβείο «πρώτου μυθιστορήματος» γράφει ένα magnus opus γιά την Ευρώπη, ένα έργο που περικλείει την ευρωπαϊκή ιστορία του 20ου αιώνα (με τον τρόπο που ο μέγας Ε.Χομπσμπάουμ καθόρισε στο πολύ σημαντικό του βιβλίο «Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΑΚΡΩΝ», ότι ο 20ος αιώνας διήρκεσε από το 1914 έως το 1991). Αλλαγές ρυθμών, η ποιητική γλώσσα αφήγησης διαδέχεται το κατασκοπικό θρίλερ και την περιπέτεια, απελπισμένος και αδιέξοδος έρωτας, ατελείωτες συζητήσεις, ένα φιλοσοφικό-μυθιστορηματικό έπος.

Δύσκολο να περιγράψει κανείς την πλοκή του βιβλίου. Οι 6 πρωταγωνιστές (5 άντρες και μία γυναίκα) διατρέχουν την Ευρώπη σε μία ιστορία κατασκοπείας, έρωτα και ανταλλαγής ιδεών. Ο Χανς ένας διανοούμενος, χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού πνεύματος του μεσοπολέμου, είναι συγγραφέας και σφόδρα ερωτευμένος με την Λένα, μιά τραγουδίστρια της όπερας, πανέμορφη και πολύ δυναμική. Λίγο πριν την κατάταξη του Χανς στον γερμανικό στρατό μόλις κηρύχθηκε ο Α Παγκόσμιος πόλεμος, η Λένα του ζητάει να χωρίσουν βρίσκοντας μιά ασήμαντη αφορμή. Ο Χανς μετά την επιστροφή του από το μέτωπο, την ψάχνει παντού, σε Ευρώπη και Αμερική όπου φαίνεται οτι εκείνη άλλαξε επώνυμο. Ο Χανς είναι πλέον ένας πασίγνωστος και καταξιωμένος συγγραφέας, μιά προσωπικότητα σε στυλ Τόμας Μαν. Την ξαναβρίσκει στο Βάλτενμπεργκ, έναν μυθιστορηματικό τόπο, που θυμίζει το Νταβός της Ελβετίας, όπου σε τακτά χρονικά διαστήματα πραγματοποιείται ένα συνέδριο γιά τα Ευρωπαϊκά θέματα. Ένας από τους πρωτεργάτες του συνεδρίου είναι ο Γάλλος δημοσιογράφος Μαξ Γκοφάρ, ένας τύπος σαν τον κινηματογραφικό Ζέλιγκ του Γούντι Άλεν, ο οποίος παραβρίσκεται στα σημαντικότερα ευρωπαϊκά γεγονότα του 20ου αιώνα και γνωρίζει τους πάντες και τα πάντα. Φίλος καλός του Χανς, από τον Α πόλεμο διατηρούν επαφή από τότε, ερωτεύεται κι αυτός την Λένα όταν την βλέπει σε ένα καφέ στο Παρίσι λίγο μετά τον πόλεμο και από τότε του γίνεται έμμονη ιδέα. Την μοιραία όμως Λένα την ποθεί και ο Λιλστάιν, που είναι μόλις 16 χρονών στο 1ο συνέδριο του Βάλντεμπεργκ το 1929. Ο Λιλστάιν μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο επιλέγει να ζήσει στην Ανατολική Γερμανία και δουλεύει για το καθεστώς στρατολογώντας κατασκόπους. Η μεγάλη του επιτυχία είναι η στρατολόγηση ενός Γάλλου αριστερού που στο βιβλίο το όνομά του αποκαλύπτεται μόνο στο τέλος, ενός τυπικού «mole»(τυφλοπόντικα) αλά Λε Καρέ, που είναι μυστικοσύμβουλος της Γκολικής διακυβέρνησης και στον οποίο απευθύνεται ο Λιλστάιν στο β ενικό καθ’όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Στις παρυφές αυτής της ανομοιογενούς παρέας κινείται και ο Ντε Βεζ, ένας Γάλλος διπλωμάτης που η κυβέρνησή του τον υποψιάζεται για διπλό κατάσκοπο, πρώην ήρωας της Αντίστασης, ο οποίος δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο στο βιβλίο αλλά είναι μιά πολύ ενδιαφέρουσα παρουσία.

Τα κεφάλαια του βιβλίου δεν ακουλουθούν χρονική σειρά και ο αναγνώστης στην αρχή δυσκολεύεται να καταλάβει την πλοκή. Αλλάζει και ο ρυθμός ανά κεφάλαιο, εκεί που στην αρχή νομίζεις ότι θα διαβάσεις μιά ιστορία αλά Σελίν ή εστω Κλωντ Σιμόν, με την φρίκη του Α Παγκόσμιου πολέμου να σε κυριεύει, το παιχνίδι των κατασκόπων που εναλλάσεται σε προδιαθέτει γιά ένα κατασκοπικό θρίλερ στο ύφος του Τζον Λε Καρέ ενώ λίγο αργότερα ο παράφορος έρωτας του Χανς γιά την αινιγματική Λένα που είναι αντικείμενο πόθου γιά σχεδόν όλα τα αρσενικά της ιστορίας μας σου φέρνει την ατμόσφαιρα μιάς ρομαντικής περιπέτειας. Τίποτα όμως απ’όλα αυτά ή μάλλον όλα αυτά μαζί, συν την μελαγχολία που σαν αεράκι γεμίζει τις σελίδες του μυθιστορήματος και με ένα στυλ που βρίσκεις στον Ζέμπαλντ και τον Μαγκρις φέρνουν στα χέρια σου ένα μεγαλειώδες έργο που μετά την μέση του βιβλίου,δεν μπορείς να αφήσεις από τα χέρια σου.

Εξαιρετικοί διάλογοι, ποιητική ατμόσφαιρα, ολοκληρωμένοι χαρακτήρες, αξέχαστοι τύποι (κυρίως ο Χανς είναι υπέροχος)– όλοι ένας κι’ ένας, ενώ ο προσεκτικός αναγνώστης θα αντιληφθεί ότι στο ΒΑΛΝΤΕΜΠΕΡΓΚ έχουμε μιά παρέλαση, μιά συμπύκνωση όλης της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του περασμένου αιώνα. Η ατμόσφαιρα του ξενοδοχείου Βάλντχάους στο ελβετικό τοπίο που θυμίζει έντονα το ΜΑΓΙΚΟ ΒΟΥΝΟ, η σκοτεινή Βουδαπέστη ή το καταθλιπτικό Ανατολικό Βερολίνο που φέρνουν μπροστά στου τις περιπέτειες του Σμάιλι, οι συζητήσεις γύρω από τραπέζια και οι ιδέες που κυριαρχούσαν στα μυθιστορήματα του Αντρέ Μαλρώ του οποίου η μορφή στοιχειώνει το μυθιστόρημα γενικότερα, ενώ κάνει και ένα μικρό πέρασμα ως συνδαιτημόνας σε ένα δείπνο που αποδείχτηκε πολύ σημαντικότερο από αυτό που αρχικά φαινόταν...

Γενικότερα από το βιβλίο παρελαύνουν διάφορες μορφές του πνεύματος, της οικονομίας, της τέχνης, της πολιτικής (όχι με τα πραγματικά τους ονόματα αλλά είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι), όπως ο Κέυνς, ο Χάιντεγκερ, η Σβάρτσκοπφ, η Κοντολίζα Ράις στα πρώτα της βήματα, οι Κρουπ και άλλοι.

Ο Καντούρ δεν κρύβεται, τα δάνεια του είναι σαφή – δεν είναι απλά επηρεασμένος από τον Μπαλζάκ (ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΩΜΩΔΙΑ), από τον Μαλρώ (ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΜΟΙΡΑ), από τον Τόμας Μαν (ΜΠΟΥΝΤΕΜΠΡΟΚΣ, ΜΑΓΙΚΟ ΒΟΥΝΟ), τους κατακλέβει αλλά με δημιουργικό τρόπο ώστε να μη μπορεί κανείς να πει κουβέντα. Ενσωματώνει ή μάλλον, αφομοιώνει τα καλύτερα κομμάτια της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας των περασμένων αιώνων και μας παραδίδει μιά αριστουργηματική τοιχογραφία που τα περιλαμβάνει όλα: Ίντριγκα, δράση, έρωτα, φιλοσοφία, ιστορία σε σωστές και καθαρές δόσεις ώστε ο σημερινός αναγνώστης (που έχει συνηθίσει σε κινηματογραφικούς λογοτεχνικούς ρυθμούς) να μη κουραστεί και να βρίσκει ενδιαφέρον σε κάθε κεφάλαιο, σε κάθε διάλογο.

Στο εξωτερικό διαφημίζεται ως «κατασκοπικό θρίλερ», νομίζω ότι έχει κάποια στοιχεία αλλά απέχει πολύ από αυτό το είδος – αν και ο Λε Καρέ σίγουρα επηρέασε τον συγγραφέα (περισσότερο στη δομή του βιβλίου). Θα μπορούσε να το πεις και μυθιστόρημα ενηλικίωσης (bildungsroman) αφού οι ήρωες μεγαλώνουν μαζί του – τους βρίσκουμε 20άρηδες και τους αφήνουμε νεκρούς ή σε βαθιά γεράματα, γερνάνε μαζί με την γηραιά ήπειρο και τις ιδέες της, και τον κόσμο που αλλάζει άρδην και τους αφήνει πίσω του. Εγώ κρατάω περισσότερο την μελαγχολία που διαπερνάει τις σελίδες του βιβλίου και την ατελείωτη ιδεολογική διαμάχη με τα ασαφή σύνορα που κυριαρχεί σε όλες τις ενέργειες των πρωταγωνιστών. Καλό-κακό, καπιταλισμός-σοσιαλισμός, ανθρωπισμός-βαρβαρότητα, η ανθρώπινη ύπαρξη που είναι περιορισμένη εντός των ορίων του κόσμου όπως περιγράφεται στο ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ του Χάιντεγκερ. Το ταξίδι στο ΒΑΛΤΕΝΜΠΕΡΓΚ είναι μακρύ, πολύπλοκο, χορταστικό, ενίοτε δύσκολο αλλά σε «γεμίζει» αναγνωστικά (και όχι μόνο). Όποιος το τολμήσει θα ανακαλύψει έναν πολύ μεγάλο συγγραφέα και θα ζήσει μιά αξέχαση εμπειρία