Το έχω ξαναγράψει σχετικά πρόσφατα, η στάση μου απέναντι στις βιογραφίες ήταν πάντα επιφυλακτική. Τους ανθρώπους που θαυμάζω και εκτιμώ θέλω να τους διαβάζω ή να βλέπω τα έργα τέχνης τους αλλά να μη «μπαίνω» στη καθημερινότητά τους – εκεί που δεν μένει τίποτα κρυφό. Η βιογραφία είναι ένα λογοτεχνικό είδος εξαιρετικά δημοφιλές στις Αγγλοσαξωνικές χώρες (έχω γνωρίσει αρκετούς ανθρώπους – Βρετανούς κυρίως – που δεν διαβάζουν άλλο είδος βιβλίου), όπου οι περισσότερες εξ’αυτών δεν είναι τίποτε άλλο από «ματιά από την κλειδαρότρυπα». Από την άλλη είναι αρκετοί αυτοί οι άνθρωποι της τέχνης που σημάδεψαν μια φάση της ζωής μου, που τους αγάπησα πολύ και επηρρέασαν τη σκέψη μου. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το σοκ που ένιωσα όταν στα φοιτητικά μου χρόνια «ανακάλυψα» τα βιβλία του Α.Καμύ. Διαβάζοντας τον «Ξένο» σε μια μετάφραση του σωρού ένιωσα λες και κάποιος ξαφνικά έμπαινε στο μυαλό μου, ενώ η εμπειρία της ανάγνωσης του «Μύθου του Σίσυφου» μόνο με ηλεκτροσόκ μπορώ να την παρομοιάσω.

Ο Albert Camus (Νοέμβριος 1913-Ιανουάριος 1960), λοιπόν δεν είναι απλά ένας συγγραφέας για μένα – είναι κάτι παραπάνω από σύμβολο. Από τη ζωή του γνώριζα τα βασικά. Τον σύντομο βίο του, το τραγικό δυστύχημα που έβαλε απότομο τέλος στη ζωή του λίγα χρόνια μετά την απονομή του βραβείου Νόμπελ, το ότι ήταν ΓαλλοΑλγερινός, ότι ήταν σε κόντρα με τον Σαρτρ, ότι λάτρευε το ποδόσφαιρο και τις γυναίκες και κυρίως ότι από κάποια στιγμή και μετά τον κατηγορούσαν οι αριστεροί για δεξιό και οι δεξιοί για αριστερό. Το βιβλίο του Olivier Todd, «ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ, ΜΙΑ ΖΩΗ», (Εκδ. Καστανιώτη, μετάφρ. (με κάποια λαθάκια) Ρ.Κολαϊτη, σελ.788) αποτέλεσε μια καλή ευκαιρία να μάθω περισσότερα για αυτόν τον πολύ μεγάλο συγγραφέα και στοχαστή όχι μόνο για τη ζωή του που αποδείχθηκε ιδιαίτερα συναρπαστική αλλά και για όλα αυτά που διαμόρφωσαν τη σκέψη και την βαθιά ανθρωπιστική ιδεολογία του. Η βιογραφία που έγραψε ο Τοντ δεν είναι με κανένα τρόπο, αγιογραφία, ούτε εμπεριέχει σκανδαλοθηρικά τεχνάσματα (παρ’ότι ο άστατος ερωτικός βίος του ανδρός θα επέτρεπε και κάποιες σκαμπρόζικες νότες), αλλά είναι μια ενδελεχής και προσεκτική ανάγνωση – ίσως υπερβολικά εκτενής – της ζωής του συγγραφέα σε συνδιασμό με μια τοιχογραφία της ταραγμένης εποχής στην οποία έζησε.

Είναι κάτι ανεξήγητο και η απορία του βιογράφου στο τέλος του βιβλίου το επισημαίνει, το πώς ένα παιδί που γεννιέται σε μια επαρχία της Αλγερίας τον χειμώνα του 1913, από έναν οιναποθηκάριο Γάλλο που οι γονείς του μετανάστευσαν τον προηγούμενο αιώνα στην Αλγερία και μια αγράμματη και σιωπηλή μητέρα Ισπανικής καταγωγής, και το οποίο δεν θα γνωρίσει τον πατέρα του που έπεσε στο μέτωπο πολεμώντας για τη Γαλλική σημαία το 1914 θα αναπτύξει τη διάνοια του σε τέτοιο υψηλό βαθμό. Ο Αλμπέρ Καμύ έζησε τα παιδικά του χρόνια σε συνθήκες απόλυτης ένδειας. Η μητέρα του για να καταφέρει να αναθρέψει εκείνον και τον μεγαλύτερο αδερφό του, Λυσιέν, μετακομίζει στο σπίτι της μητέρας της, της δεσποτικής γιαγιάς του Αλμπέρ η οποία ουσιαστικά είναι ο «αφέντης του σπιτιού», όπου ζουν σε ελάχιστα τετραγωνικά όλοι μαζί. Ο Αλμπέρ θα μεγαλώσει κυριολεκτικά στον δρόμο και θα πάρει υποτροφία στο σχολείο ως ορφανό νεκρού κατά τον πόλεμο. Η απουσία του πατέρα είναι κάτι που δεν θα ξεπεράσει ποτέ.

Τα χρόνια της Αλγερίας, η φυματίωση που θα τον προσβάλλει και θα καθορίσει τη ζωή του, ο αγώνας της οικογένειας για επιβίωση, ο πρώτος του γάμος με την ναρκομανή Σιμόν, ο χωρισμός και ο έρωτας με την Φρανσίν την οποία παντρεύεται παρ’ότι ταυτόχρονα «παίζει» και με άλλες, είναι κεφάλαια συναρπαστικά. Ο Τοντ περιγράφει με ακρίβεια την διαμόρφωση της προσωπικότητας του νεαρού Αλμπέρ, τα διαβάσματά του, τις επιρροές του, τους καταπληκτικούς δάσκαλους που είχε οι οποίοι καθόρισαν κατά ένα μεγάλο μέρος την πορεία του, την ανεξάρτητη και άναρχη φύση του, τους έρωτές του. Είναι όμως ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος που θα βοηθήσει το ταλέντο του Καμύ να ακμάσει, να ανθίσει. Αναγκασμένος λόγω των πνευμόνων του να ζήσει σε βουνό, και έχοντας ουσιαστικά μείνει χωρίς δουλειά λόγω του αναγκαστικού κλεισίματος της εφημερίδας που δούλευε ως αρχισυντάκτης στο Αλγέρι, ο Καμύ θα περάσει αρκετά μεγάλο διάστημα σε μια επαρχία της Γαλλίας, όπου θα έρθει σε επαφή με την αντίσταση. Τα χρόνια του πολέμου όμως θα τον αναδείξουν ως συγγραφέα. Η έκδοση του «Ξένου» το ’42 και λίγο αργότερα το μπαμ με τον «Μύθο του Σίσυφου» που κυκλοφόρησαν σχεδόν μαζί από τον Γκαλιμάρ, καθιερώνουν δια μιάς τον νεαρό συγγραφέα. Η απελευθέρωση τον βρίσκει αρχισυντάκτη της ανεξάρτητης και μαχητικής εφημερίδας «Combat» (που δεν θα μακροημερεύσει λόγω οικονομικών και άλλων προβλημάτων αλλά) η οποία θα επηρρεάσει σημαντικά με την στάση που θα κρατήσει στα πολιτικά γεγονότα της μεταπολεμικής Γαλλίας. Ο Καμύ είναι πλέον μια σημαντική φιγούρα στα Γαλλικά γράμματα. Η ιδιόμορφη σχέση με το ζεύγος Σαρτρ-Μπωβουάρ, με τους οποίους κάνει παρέα αλλά διατηρεί ταυτόχρονα και αποστάσεις με τον Σαρτρ με τον οποίο διαφωνεί σχεδόν σε όλα ενώ η ερωτική προσέγγιση της Μπωβουάρ (η οποία έχει συνηθίσει να κατακτά ότι βάζει στο μάτι) μάλλον αποτυγχάνει – κάτι που δεν θα του συγχωρέσει ποτέ.

Έρωτες, σχέσεις με ηθοποιούς και καλλιτέχνιδες, έντονη ζωή, παρεμβάσεις πολιτικές, πολύ θέατρο όπου κυρίως με την «Κατάσταση Πολιορκίας» καθιερώνεται και ως θεατρικός συγγραφέας πρώτου μεγέθους, ενώ η έκδοση της «Πανούκλας» θα αποτελέσει μια τεράστια κριτική και εμπορική επιτυχία. Ο Καμύ είναι το πρόσωπο της εποχής. Ενώ όμως γνωρίζει την παγκόσμια αποδοχή, ο γάμος του καταρρέει καθώς η Φρανσίν παθαίνει νευρικό κλονισμό, έχει τάσεις αυτοκτονίας και πέφτει σε κατάθλιψη. Ο Αλμπέρ είναι τρελλά ερωτευμένος με την γνωστή ηθοποιό Μαρία Καζαρές, κυκλοφορούν δημοσίως μαζί – ένα τόσο όμορφο ζευγάρι, από την άλλη δεν μπορεί να εγκαταλείψει την Φρανσίν με την οποία τον δένουν τόσα πολλά. Ο Καμύ έτσι θα πορευτεί σε όλη του τη ζωή, διχασμένος και με μία σχέση με την σύζυγό του περισσότερο αδελφική παρά ερωτική. Η γέννηση των διδύμων δεν θα τους φέρει πιο κοντά, αλλά θα δημιουργήσει μια έστω εικονική οικογενειακή πραγματικότητα και μια εστία ζεστασιάς για τον ήδη πετυχημένο συγγραφέα ο οποίος πλέον βάλλεται από παντού μετά την έκδοση του «Επαναστατημένου ανθρώπου».

Έτσι κι αλλιώς ο Καμύ με την ανθρωπιστική του στάση φάνταζε ως παραδείσιο πτηνό μέσα στον ζωολογικό κήπο που ήταν η πολιτική κατάσταση παγκοσμίως. Ο ψυχρός πόλεμος που διαδέχθηκε τον Β Παγκόσμιο πόλεμο με τις ισορροπίες του τρόμου που επικρατούσαν δεν άνεχονταν άλλες απόψεις πέραν του «άσπρου-μαύρου». Ο Καμύ στα νιάτα του ήταν κομμουνιστής αλλά σύντομα διαπίστωσε τα αδιέξοδα του Σταλινισμού – όταν δε συνειδητοποίησε την φρίκη των γκουλάγκ αποστασιοποιήθηκε τελείως. Η μεταπολεμική κατάσταση στη Γαλλία και η αντιμετώπιση των δοσιλόγων και των υποστηριχτών του φιλοναζιστικού καθεστώτος του Βισύ του προκάλεσε απέχθεια και διαμάχη με τους μέχρι τότε συνοδοιπόρους του. Ο Καμύ απεχθανόταν το αίμα και τη βία και όταν το ζεύγος Σαρτρ-Μπωβουάρ ξερογλείφονταν με την λαγνεία της εκδίκησης, αηδίασε τελείως. Από την άλλη, η έξαρση του εθνικισμού τον τρόμαζε. Στον «Επαναστατημένο άνθρωπο», αναδεικνύεται ένας στοχαστής μακριά από την εποχή του βάζοντας ένα ηθικό και πανανθρώπινο δίλημμα: Τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος που βρίσκεται στη μέση των ιδεολογιών, των άκρων; Πως μπορεί να αλλάξει η κοινωνία χωρίς να γίνουν ριζικές τομές; Ο Καμύ βρίσκει ανέφικτες τις ουτοπίες και απορρίπτει τους ολοκληρωτισμούς κάθε είδους – «ο κόσμος δεν είναι ούτε ρόδινος, ούτε μαύρος, είναι απλώς περίπλοκος.», «ένα πράγμα είναι πιο ανόητο από την απόλυτη απαισιοδοξία: η απόλυτη αισιοδοξία.». Οι ιδέες του σχεδόν διαπομπεύονται όταν εκείνος πρεσβεύει το πασιφανές, το αυτονόητο θέτοντας ένα θεμελιώδες ερώτημα: «Πως ορισμένοι άνθρωποι, στο όνομα της εξέγερσης που έγινε επανάσταση, αποδέχτηκαν τον συλλογικό φόνο; Πως αγωνιστές, που δίκαια εξεγέρθηκαν και στη συνέχεια έγιναν επαγγελματίες επαναστάτες, δημιούργησαν κατά τον 20ο αιώνα ολοκληρωτικά κράτη;». Οι ιδέες του κρίνονται «αφελείς» ενώ εκείνος αποθεώνει το «μέτρο» βάζοντάς τα με τα τοτέμ της γαλλικής κουλτούρας, τον Σαιν Ζυστ, τον Ρεμπώ, τους Σουρρεαλιστές, τον Λωτρεαμόν. Ο Σαρτρ, πιο «διαβασμένος» και πιο στέρεος φιλόσοφος αλλά λιγότερο ικανός ως λογοτέχνης δηλαδή το αντίθετο του Καμύ, αρχίζει πόλεμο – έναν πόλεμο που δεν θα τελειώσει ποτέ παρά μόνο με την αναγγελία θανάτου του Καμύ όταν ο μνησίκακος Ζαν Πωλ θα παραδεχτεί την αξία του παλιού του φίλου.



Erik Satie, Gymnopedies - 01 - No. 1 by librofilo