Η εξαιρετική νουβέλα του Βραζιλιάνου συγγραφέα και δημοσιογράφου Bernardo Carvalho (γεν.1960) με τίτλο «ΕΝΝΕΑ ΝΥΧΤΕΣ» (Nove noites), (Εκδ.Καστανιώτη, μετάφρ. Α.Ψύλλια, σελ.177), έκτο και βραβευμένο βιβλίο του συγγραφέα, κινείται στα όρια, μεταξύ ντοκουμέντου και μυθοπλασίας, ξεφεύγοντας από ψευτορομαντισμούς περί «ευγενών αγρίων» και άλλων τινών, επισημαίνοντας δε στον αναγνώστη ότι το «πολιτιστικό σοκ» δεν είναι απαραίτητα εποικοδομητικό για όλους.

Ο ανώνυμος αφηγητής της νουβέλας για ακαθόριστους λόγους (κάπου αναφέρει ότι πρόθεση του είναι να γράψει ένα μυθιστόρημα) ερευνά τον θάνατο και πιο συγκεκριμένα, την αυτοκτονία ενός Αμερικανού ανθρωπολόγου, του Μπιούλ Κουέιν που συνέβη το 1939 (62 χρόνια πριν την χρονιά που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα) στον Αμαζόνιο. Ο αφηγητής «πέφτει» πάνω στην ιστορία κατά τύχη. Κανείς από το σινάφι του δεν αναφέρεται πλέον σ’αυτήν, ο τύπος είναι ξεχασμένος απ’όλους. Εκείνο που τραβάει περισσότερο το ενδιαφέρον του αφηγητή/ερευνητή είναι οι συνθήκες της αυτοκτονίας του Κουέιν και οι λόγοι που τον οδήγησαν στην απονενοημένη ενέργεια.

Ο 27άχρονος ανθρωπολόγος, ήδη αρκετά έμπειρος για την ηλικία του, είχε πάει να περάσει ένα χρονικό διάστημα με την φυλή των Τρουμάι, μια αρκετά απομονωμένη και μάλλον παρακμάζουσα φυλή Ινδιάνων του Αμαζονίου με πολύ ιδιόμορφο κοινοβιακό σύστημα. Μετά από ελάχιστο διάστημα ο Κουέιν αφήνει κάποιες επιστολές, λέει στους Ινδιάνους ότι έχει πολλά προβλήματα με την σύζυγό του (ενώ στην πραγματικότητα ήταν ανύπαντρος), πηγαίνει σε ένα καλύβι μακριά από όλους και με ένα μαχαίρι ξεσκίζει τον εαυτό του (κυριολεκτικά). Στις επιστολές που άφησε αναφέρεται ασαφώς σε κάποια ανίατη ασθένεια. Υπήρχε και άλλη επιστολή που δεν βρίσκεται πουθενά; Και ποιος ήταν ο πραγματικός λόγος της αυτοκτονίας;

Αυτό είναι το ντοκουμέντο, το πραγματολογικό στοιχείο της νουβέλας. Το μυθοπλαστικό πλαίσιο είναι η εμμονή του αφηγητή με τον Κουέιν και την δραματική ιστορία του, η αναζήτηση ανθρώπων που ζουν μετά από τόσα χρόνια, παλιών συναδέλφων, ινδιάνων που κάτι θυμούνται από την ιστορία αυτή, δημοσιεύσεις σε έντυπα του καιρού, φωτογραφίες…Ο αφηγητής μπαίνει σιγά-σιγά μέσα στην ιστορία, ζει κι αυτός με τους ινδιάνους μερικές (βασανιστικές) μέρες, βρίσκει στοιχεία από την αλληλογραφία του ανθρωπολόγου, από τα εναπομείναντα μέλη της οικογένειάς του.

«Είχε έναν ενθουσιασμό εφηβικό σχεδόν για την επιστήμη και την τεχνολογία. Δεν μπορεί να είχε σκεφτεί πως, όσο ο άνθρωπος προσπαθεί να ξεφύγει από το θάνατο, τόσο περισσότερο πλησιάζει στην αυτοκαταστροφή, δεν μπορεί να του είχε περάσει από το νου πως ίσως αυτός να ήταν ο απόκρυφος και προδοτικός προορισμός της επιστήμης, το αντίτιμό της, παρότι πολλά απ’αυτά που παρατήρησε στους Ινδιάνους και συνέδεσε από διαίσθηση με τη δική του εμπειρία θα μπορούσαν να τον είχαν οδηγήσει πολύ κοντά σ’αυτό το συμπέρασμα.»

Τα δύο πλαίσια κάπου αναμειγνύονται, κυρίως με την αφήγηση ενός έτερου προσώπου, ενός μηχανικού με τον οποίο (μυθοπλαστικά πάντα) φαίνεται ο Κουέιν να είχε μια μεγαλύτερη σχέση περνώντας 9 νύχτες μαζί του. Ο μηχανικός αυτός, γνωρίζει περισσότερα πράγματα και φαίνεται να έχει αφήσει σημειώσεις με την μορφή επιστολών, γύρω από την ιστορία του ανθρωπολόγου. Ο αναγνώστης δεν πρέπει να περιμένει μια ξεκάθαρη λύση στον γρίφο, ο Κουέιν μπορεί να αυτοκτόνησε για μια σειρά από λόγους ή μόνο για τον απλούστερο όλων, την ιδεολογική απογοήτευση για το αδιέξοδο των ερευνών του, την φριχτή απογοήτευση για το ότι δεν κατάφερε να βρει τον αγνό πρωτόγονο άνθρωπο, τις απαρχές του είδους.

Ο Καρβάλιο ενδιαφέρεται περισσότερο για την αναζήτηση, την σπαζοκεφαλιά παρά για μια αστυνομική ή περιπετειώδη μορφή στο μυθιστόρημα του. Πυκνογραμμένο και δύσκολο στην ανάγνωση -οι 177 σελίδες διαβάζονται σαν να είναι διπλάσιες - (σίγουρα και στην μετάφραση γι'αυτό αξίζουν συγχαρητήρια στην μεταφράστρια), με μεστά νοήματα, με ωραίο και συμπαγές συγγραφικό στυλ που στην αρχή νομίζεις ότι προσπαθεί να μιμηθεί την «Καρδιά του σκοταδιού» του Κόνραντ αλλά γρήγορα αντιλαμβάνεσαι ότι εκείνο που ο συγγραφέας επιδιώκει είναι να αποδώσει την ατμόσφαιρα της παράνοιας που κυρίευσε τον ανθρωπολόγο και την ταύτιση του αφηγητή με αυτόν.

Χρησιμοποιώντας τεχνικές μοντέρνου μυθιστορήματος, κάπου θυμίζοντας Ζέμπαλντ με τη χρήση των φωτογραφιών, περιγράφει έναν υποτιθέμενο «παράδεισο» που είναι μάλλον κόλαση. Η φυλή των Τρουμάι εξοικειωμένη με τον θάνατο, αδύναμοι και φοβισμένοι άνθρωποι υποταγμένοι στην μοίρα τους. Ο παραλογισμός της συμβίωσης μαζί τους, υιοθετώντας όσο καιρό είσαι εκεί τα έθιμά τους είναι τόσο ακραίος, που μπορεί να τρελλάνει τον οποιοδήποτε και ο αφηγητής του Καρβάλιο το βιώνει κατανοώντας πλήρως τον μοιραίο ανθρωπολόγο.

Όπως συμβαίνει σε πολλά βιβλία που ακολουθούν αυτό το ύφος, ισορροπώντας μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας, το ιστορικό γεγονός αποδεικνύεται δυνατότερο και δραματικότερο του μύθου που μπορεί να κατασκευαστεί πάνω του, και εδώ έγκειται το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτού του πολύ ωραίου και ιδιόμορφου μυθιστορήματος του οποίου το αίνιγμα μόνο ο ενεργός αναγνώστης μπορεί να λύσει.

«Καθένας διαβάζει τα ποιήματα όπως μπορεί και καταλαβαίνει απ’αυτά ό,τι θέλει, εφαρμόζει τη σημασία των στίχων στη δική του εμπειρία, όση έχει συσσωρεύσει μέχρι τη στιγμή που τους διαβάζει. Ένα Σαββατοκύριακο στην παραλία, στη διάρκεια μιας άυπνης νύχτας, μερικές βδομάδες αφότου άρχισα να ερευνώ τον θάνατο του Κουέιν, και το μυστήριο που κατά τη δική μου άποχη κοιμόταν εδώ και εξήντα δύο χρόνια, άνοιξα στη τύχη μια ανθολογία του Drummond de Andrade στη σελίδα της «Ελεγείας 1938»: «Δουλεύεις δίχως χαρά για έναν κόσμο ετοιμόρροπο, / που οι τρόποι και οι δράσεις του δεν δίνουν το παράδειγμα./ Με μόχθο εκτελείς παγκόσμιες χειρονομίες,/ νιώθεις τη ζέστη και το κρύο, τα λεφτά που λείπουν, την πείνα και την σεξουαλική επιθυμία. / (…) Περήφανη καρδιά, βιάζεσαι να ομολογήσεις την ήττα σου/ και ν’αναβάλεις για άλλον αιώνα τη συλλογική ευτυχία./ Δέχεσαι τη βροχή, τον πόλεμο, την ανεργία και την άδικη κατανομή / γιατί δεν μπορείς, μονάχη, να δυναμιτίσεις τη νήσο Μανχάταν.» »



Heitor Villa-Lobos – Melodia sentimental