Τρίτη, Ιουλίου 17, 2012
posted by Librofilo at Τρίτη, Ιουλίου 17, 2012 | Permalink
Ο μαίτρ της δευτέρας παρουσίας

Καφκικού ύφους και ατμόσφαιρας, η εξπρεσιονιστική νουβέλα του Αυστριακού (γεννημένου στην Πράγα), συγγραφέα Leo Perutz (1882-1957) με τίτλο «Ο ΜΑΙΤΡ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ», («Der Meister des Jüngsten Tages»), (Εκδ. Κίχλη, (ωραία) μετάφρ. Ρ.Ιωαννίδου, σελ.269), που γράφτηκε και πρωτοκυκλοφόρησε το 1923 προκαλώντας ιδιαίτερη αίσθηση στον λογοτεχνικό κόσμο της εποχής και μπερδεύοντας διανοητές της εποχής όπως τον Αντόρνο, τον Μπένγιαμιν, τον Κρακάουερ οι οποίοι αναγνώρισαν την αξία της αλλά διαφώνησαν ως προς την κατάταξή της. «Αστυνομικό μυθιστόρημα» ή νουβέλα του «Φανταστικού» - με τον ίδιο τον συγγραφέα να επισημαίνει ότι «ποτέ δεν έγραψε αστυνομικό μυθιστόρημα» και να δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τους μελετητές της λογοτεχνίας. Αυτό βεβαίως λίγο ενδιαφέρει τον αναγνώστη, ο οποίος (φυσιολογικά) απαλλαγμένος από εμμονές και αγκυλώσεις μπορεί να απολαύσει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και απολαυστικό κείμενο με ανυπέρβλητο στυλ.

Η νουβέλα εκτυλίσσεται στην Βιέννη το 1909 και η εποχή παίζει ιδιαίτερη σημασία στα δρώμενα αφού απηχεί την ατμόσφαιρα πριν από τον Α Παγκόσμιο πόλεμο και την αίσθηση του «τέλους εποχής» που υπήρχε. Αφηγητής της ιστορίας είναι ο βαρόνος Φον Γιός, ο οποίος είναι ο ίδιος άμεσα εμπλεκόμενος στα γεγονότα, τα οποία τα παρουσιάζει από την δικιά του (αμφιλεγόμενη και με πολλές «τρύπες») πλευρά ξεχνώντας πράγματα και αφήνοντας να αιωρούνται διάφορα υπονοούμενα που δείχνουν (και υποδεικνύουν) το διάτρητο των επιχειρημάτων του.

Η ιστορία αρχίζει με την αυτοκτονία του διάσημου (αλλά σε καθοδική καλλιτεχνική και οικονομική πορεία) ηθοποιού Ευγένιου Μπίσοφ. Η παρέα που είχε μαζευτεί να παίξει μουσική σπίτι του, ο βαρόνος Γιος, η σύζυγος του ηθοποιού Ντίνα (η οποία είχε μια ρομαντική περιπέτεια με τον βαρόνο πριν τον γάμο της), ο αδερφός της Φέλιξ, ο γιατρός Γκόρσκι και ο (έκτακτος προσκεκλημένος) μηχανικός του στρατού Σόλγκρουπ, μετά την μουσική εκτέλεση ενός έργου του Μπραμς, ακούνε μια περίεργη αφήγηση του ηθοποιού για τις μυστηριώδεις και πέραν πάσης λογικής αυτοκτονίες δύο αδερφών σε μια πόλη της ΑυστροΟυγγρικής αυτοκρατορίας χωρίς να υποψιάζονται τα γεγονότα που θα ακολουθούσαν και θα άνοιγαν τον «ασκό του Αιόλου» αφήνοντας πίσω τους νεκρούς.
Οι καλεσμένοι προσπαθούσαν να αποκρύψουν (χωρίς πρότερη συννενόηση αλλά γνωρίζοντας την εύθραυστη ψυχολογική κατάσταση του Μπίσοφ) από τον ηθοποιό την κατάρρευση της τράπεζας στην οποία είχε εναποθέσει ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του, είδηση που είχε δημοσιευθεί στην πρωινή εφημερίδα, όταν λοιπόν η κουβέντα έρχεται σε μεγάλους ρόλους που είχε υποδυθεί ο Μπίσοφ και κάποιους ηθοποιούς που τους παίζουν σε θέατρα άλλων πόλεων, ο Μπίσοφ νιώθει πρόκληση από την κουβέντα και τους καλεί όλους σε λίγα λεπτά στο περίπτερο του κήπου του να τους δώσει μια μικρή επίδειξη των ικανοτήτων του. Ο βαρόνος Γιός βρίσκεται στον κήπο όταν ακούει τους δύο πυροβολισμούς από το περίπτερο. Τρέχει και βρίσκει τον Μπίσοφ νεκρό και από πάνω του τον γιατρό και τον μηχανικό. Όλα δείχνουν ότι πρόκειται περί αυτοκτονίας αλλά ο Φέλιξ, ο αδερφός της Ντίνας υποδεικνύει τον βαρόνο Γιός, ως υπεύθυνο και ως ηθικό αυτουργό της ενέργειας του Μπίσοφ, αφού τον κατηγορεί ότι προσπαθούσε να ξανακερδίσει την Ντίνα εξωθώντας τον ευαίσθητο καλλιτέχνη στην απονενοημένη πράξη. Ο Φέλιξ προτείνει δε στον βαρόνο την αυτοκτονία ως τίμια πράξη προτού καταγγείλει στο Σύνταγμά του την έμμεση εμπλοκή του στα γεγονότα.

Ο βαρόνος αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή του και προσπαθεί να ψάξει τους λόγους της αυτοχειρίας του ηθοποιού. Συμπαραστάτες στην προσπάθεια του, είναι ο μηχανικός Σόλγκρουπ και ο γιατρός Γκόρσκι, οι οποίοι βασιζόμενοι στο γεγονός των δύο πυροβολισμών θεωρούν ότι υπήρχε και κάποιος άλλος στο περίπτερο. Όταν όμως διαπιστώνουν ότι στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα και άλλες αυτοκτονίες συμβαίνουν στην πόλη, σε συνδιασμό με αυτά που τους είχε διηγηθεί ο Μπίσοφ πριν τον θάνατό του το πράγμα εμπλέκεται ακόμα περισσότερο. Στο μυστήριο που υπάρχει την εξήγηση(;) θα δώσει ένα μυστικό που έρχεται κατευθείαν από τους μεσαιωνικούς χρόνους και την Φλωρεντία χάρη σ’ένα βιβλίο που αφηγείται την ιστορία του ζωγράφου Τζοβανσιμόν Κίτζι που αναπαριστά στους πίνακές του την έλευση της Δευτέρας Παρουσίας με ένα βαθύ κόκκινο χρώμα που όμοιό του δεν έχει ξαναϋπάρξει. Κάποιες από τις σελίδες αυτού του βιβλίου είναι εμποτισμένες με ένα θανατηφόρο φίλτρο που σε οδηγεί στην αποκάλυψη αλλά και στον θάνατο.

Είναι όμως έτσι τα πράγματα, τόσο μεταφυσικά ή κάτι άλλο συμβαίνει; Ο επίλογος της νουβέλας γραμμένος από τον εκδότη του χειρόγραφου που άφησε πίσω του, ο χαμένος στις μάχες του Α Παγκόσμιου πολέμου βαρόνος Φον Γιός δίνει μια άλλη διάσταση στα γεγονότα και αναγκάζει τον αναγνώστη να πάει πάλι πίσω στον πρόλογο του βαρόνου, ο οποίος ουσιαστικά είναι και ο επίλογος της ιστορίας. Ένα αριστοτεχνικό συγγραφικό εύρημα που προσδίδει έναν αέρα διαφάνειας στην νουβέλα και την αποκάλυψη (ή έστω την επιβεβαίωση της υποψίας) ότι ο βαρόνος δεν ήταν τόσο αθώος ή έστω περισσότερο αναμεμιγμένος στο μυστήριο απ’ότι μας άφηνε να καταλάβουμε η μέχρι τότε αφήγησή του.

«Δεν έχει περάσει ακόμα. Όχι δεν έχει περάσει. Από τα βάθη του αναδύονται οι εικόνες και τρυπώνουν μέσα μου τις νύχτες αλλά και μέρα μεσημέρι – τώρα βέβαια, δόξα τω Θεώ, αμυδρές και άτονες, σχήματα χωρίς ουσία. Κοιμάται το νεύρο στον εγκέφαλό μου, αλλά ο ύπνος του δεν είναι ακόμα αρκετά βαθύς. Καμμιά φορά με πιάνει ένας ξαφνικός φόβος και τρέχω στο παράθυρο, πιστεύοντας ότι εκεί, εκεί ψηλά θα δω τεράστιες μάζες του φρικτού φωτός να ξεχύνονται στον ουρανό. Και δεν μπορώ να πιστέψω ότι εκεί πάνω στέκεται ο ήλιος, καλυμμένος με ασημένια καταχνιά, στριμωγμένος ανάμεσα σε πορφυρά σύννεφα ή μόνος  μέσα στο ατέλειωτο γαλάζιο του ουρανού, και γύρω μου, όπου και να κοιτάξω, τα πανάρχαια, αιώνια χρώματα, τα χρώματα του επίγειου κόσμου. Ποτέ πια από εκείνη την ημέρα δεν ξαναείδα το αποτρόπαιο κόκκινο χρώμα του αίματος, της αμαρτίας και της φωτιάς. Αλλά οι σκιές είναι πάντα εκεί, έρχονται και ξανάρχονται, με έχουν περικυκλώσει και προσπαθούν να με αδράξουν. Άραγε, δεν θα εξαφανιστούν ποτέ από τη ζωή μου;»

Ο Περούτς κινείται στο βιβλίο του μεταξύ ρεαλισμού και φαντασίας συνθέτοντας μια ανατομία της ανθρώπινης ύπαρξης. Η αναζήτηση των πηγών της καλλιτεχνικής δημιουργίας με κάθε κόστος, η αναζήτηση της αλήθειας και η ψυχολογική φόρτιση μπροστά σε ακραίες καταστάσεις σε συνδιασμό με τις βαθύτερες ενοχές που κυριαρχούν στα συναισθήματα διαπερνούν τη νουβέλα. Τίποτα δεν είναι τυχαίο στη γραφή του Περούτς και όλα τοποθετούνται μαεστρικά, ενώ η ατμόσφαιρα που πλάθει ο συγγραφέας – επηρεασμένη από έναν μυστικισμό τόσο γοητευτικό που σε καθηλώνει (που υπήρχει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό και στις ιστορίες που κυκλοφόρησαν στη δεκαετία του 90 με τίτλο «Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα»)– όπου τίποτα δεν είναι σίγουρο, τίποτα δεδομένο αφήνει τα πάντα μετέωρα και ομιχλώδη.

Φαντάζει «παλιομοδίτικο» αλλά είναι κλασσικό και ταυτόχρονα μοντέρνο. Πολυεπίπεδο και ανοιχτό σε προσωπικές ερμηνείες, μπορεί να ειδωθεί και ως ένα διαδραστικό παιχνίδι μεταξύ δημιουργού και αναγνώστη. Ένα ψυχολογικό θρίλερ με στοιχεία από το αριστούργημα του R.L.Stevenson, «Δρ. Τζέκυλ και Κος Χάιντ» σε συνδιασμό με την μαγεία του Κάφκα. Στην απόλαυση της ανάγνωσης συντελεί τα μέγιστα η εξαιρετική (πολυτονική) έκδοση της «Κίχλης» με τις φωτογραφίες από τη ζωή του Περούτς και ένα πολύ ενδιαφέρον επίμετρο.


 
    
    
    

Johannes Brahms - Klavier Trio op. 8 (1. Satz – Allegro con brio)