Πέμπτη, Απριλίου 10, 2014
posted by Librofilo at Πέμπτη, Απριλίου 10, 2014 | Permalink
Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα
Τα τελευταία χρόνια και με την είσοδο στην βιβλιογραφία
πολλών αξιόλογων νέων ιστορικών επιστημόνων, η περίοδος της Ναζιστικής Κατοχής
στην Ελλάδα έχει ξαναγυρίσει στο προσκήνιο με αρκετές αξιοπρόσεκτες μελέτες, οι
οποίες ξεφεύγοντας από τα πλαίσια μιας αυτοβιογραφικής μαρτυρίας (τάση που
επικράτησε επί χρόνια στην καταγραφή των γεγονότων της δεκαετίας του '40), αφηγούνται
την ταραγμένη αυτή περίοδο (που ουσιαστικά κατέστρεψε την χώρα), με ψύχραιμο τρόπο και χωρίς τις αγκυλώσεις ή
τις μονομανίες του παρελθόντος. Σ'αυτές τις απόπειρες καταγραφής των γεγονότων
αυτής της εποχής, ξεχωριστή θέση παίρνει η εξαιρετική μελέτη του Μενέλαου
Χαραλαμπίδη (Αθήνα, 1970), με τίτλο "Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ", (Εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 382) - ένα από τα ελάχιστα
ιστορικά βιβλία για την συγκεκριμένη περίοδο που επικεντρώνονται στην Αθήνα - ,στην
οποία ο νέος αυτός ιστορικός επιστήμων, εστιάζει την προσοχή του στην αλλαγή
του τρόπου ζωής των Αθηναίων μετά την εισβολή του Γερμανικού στρατού στην Αθήνα,
την βίαιη αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών, την δημιουργία της Αντίστασης και τις
κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις και ισορροπίες που μετετράπησαν τα χρόνια
εκείνα.
Ο Χαραλαμπίδης στην ενδελεχή και εμπεριστατωμένη μελέτη του,
επικεντρώνεται στις Ανατολικές συνοικίες της Αθήνας και ιδιαίτερα στην περιοχή
της Καισαριανής και του Βύρωνα, ενώ πιάνει την ιστορία από τον μεσοπόλεμο και
την έλευση των προσφύγων στην πρωτεύουσα. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε 8
κεφάλαια όπου εξετάζονται η προσφυγική εγκατάσταση, η προσαρμογή στη νέα
πραγματικότητα και η πολιτική συμπεριφορά των προσφύγων (1ο κεφάλαιο), η
εμπειρία του κατοχικού λιμού και ο αγώνας των Αθηναίων για την επιβίωση, οι
επιπτώσεις του λιμού και οι στρατηγικές επιβίωσης όπως και η αρχή των
αντιστασιακών αγώνων (2ο κεφάλαιο), η ένταξη στις ΕΑΜικές οργανώσεις, οι κύριοι
λόγοι που συνετέλεσαν στην ένταξη των νέων σ'αυτές, η στρατολόγηση τους, και τα
περιστατικά ένοπλης βίας (3ο κεφάλαιο). Στο 4ο κεφάλαιο, εξετάζεται το ΕΑΜικό
αντιστασιακό κίνημα στην Αθήνα, η ανασυγκρότηση του Κ.Κ. και η ανάπτυξη του
ΕΑΜ, καθώς δε εντείνεται η αντίσταση στον κατακτητή, εξετάζονται οι πρώτοι
αντιστασιακοί πυρήνες στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας, η οργάνωση τους σε
τοπικό επίπεδο (5ο κεφάλαιο), καθώς και ο δρόμος προς την εμφύλια σύγκρουση, η
πολιτική της κυβέρνησης Ράλλη και οι συνέπειες που επέφερε αυτή και η
προσαρμογή του ΕΑΜ στα νέα δεδομένα (6ο κεφάλαιο). Στο 7ο κεφάλαιο προχωράμε
προς την εμφύλια σύρραξη με τις ένοπλες συγκρούσεις στις ανατολικές συνοικίες,
την κλιμάκωση της τρομοκρατίας με τα μπλόκα και τις εφόδους στις γειτονιές των
Ταγμάτων Ασφαλείας και την κλιμάκωση της βίας ενώ το βιβλίο κλείνει με το τέλος
της Κατοχής και την Απελευθέρωση τον Οκτώβριο του '44 (8ο κεφάλαιο). Στον
επίλογο ο συγγραφέας αναφέρεται εν συντομία στα Δεκεμβριανά και την
μετεμφυλιακή κατάσταση στην Καισαριανή και στον Βύρωνα.
Ο Χαραλαμπίδης στο βιβλίο του, εξετάζει τις πολιτισμικές
διαφορές των προσφύγων με τους "παλιοελλαδίτες", παραθέτει τις
αλλαγές στην πόλη της Αθήνας μετά την εγκατάσταση των δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων
που διπλασίασαν μέσα σε ένα μήνα ουσιαστικά τον πληθυσμό της. Εστιάζοντας στην
περιοχή της Καισαριανής και του Βύρωνα, δύο συνοικίες που δημιουργήθηκαν εκ του
μηδενός μετά την Μικρασιατική καταστροφή, τη ζωή των κατοίκων, τις διαφορές
τους, και την (μη) αποδοχή τους από το κατεστημένο της εποχής, την
περιθωριοποίησή τους τα πρώτα χρόνια που συνετέλεσε στην αντίδρασή τους
απέναντι στις κυβερνήσεις του τόπου, θέτει ένα πολύ σοβαρό (και ουσιαστικά
"θαμμένο") ζήτημα, το οποίο συνέβαλλε στην δημιουργία αντίστασης
απέναντι στη Ναζιστική κατοχή αλλά και (κυρίως) στην εμφυλιακή ατμόσφαιρα που
κυριάρχησε αμέσως μετά τον μεγάλο λιμό της Αθήνας.
Εκείνο όμως που ενδιαφέρει περισσότερο τον συγγραφέα είναι η
Αντίσταση των κατοίκων της Αθήνας. Ποιοί ήταν οι λόγοι που οδήγησαν στην
εμφάνιση του αντιστασιακού κινήματος στην πρωτεύουσα, ποιοί ήταν οι λόγοι που
εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι επέλεξαν να ενταχθούν στην οργανωμένη αντίσταση;
Πως άλλαξε η νοοτροπία χιλιάδων ανθρώπων που από φιλήσυχοι και
"φοβισμένοι" προσπάθησαν να βοηθήσουν, άλλος λίγο, άλλος πολύ, τον
αγώνα κατά των κατακτητών; Ο Χαραλαμπίδης επικεντρώνοντας την μελέτη του στην
Αθήνα, εξετάζει τις κοσμογονικές αλλαγές στην καθημερινότητα των κατοίκων της,
τα νέα δεδομένα που προέκυψαν με την στρατιωτική κατοχή, το σοκ που υπέστη η
κοινωνία και πως σχεδόν άμεσα δημιουργήθηκε το αντιστασιακό κίνημα, στην αρχή
ανοργάνωτο και μετά οργανωμένο, την αντίδραση του επίσημου (τουλάχιστον όπως
αυτό εκφραζόταν μέσα από τις δωσιλογικές κυβερνήσεις) κράτους με την δημιουργία
των Ταγμάτων Ασφαλείας μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον Ι.Ράλλη και
την στροφή προς την αντιμετώπιση του "εσωτερικού εχθρού".
Η αφήγηση του Χαραλαμπίδη είναι γλαφυρή και συναρπαστική,
ενώ το μεγάλο ατού του, είναι ότι φέρνει στο προσκήνιο τους ανθρώπους που
έζησαν αυτή την περίοδο. Χρησιμοποιώντας πολλές προφορικές αφηγήσεις επιζώντων
της εποχής, εικονογραφεί τις εφιαλτικές αλλά ιδιαίτερα συναρπαστικές ημέρες της
κατοχής στην Αθήνα και διαβάζεται με (κυριολεκτικά) κομμένη την ανάσα. Ο
διαρκής αλληλοσπαραγμός, οι προσπάθειες επιβίωσης με κάθε τρόπο, η διάχυτη βία,
οι προκλήσεις, οι ταραχές, η πείνα, η ανιδιοτελής προσφορά, οι μικροί και
μεγάλοι καθημερινοί ηρωισμοί, οι ημέρες του λιμού - όλα αυτά περιγράφονται με
σαφήνεια και με ψυχραιμία καθιστώντας την μελέτη αυτή, ένα απαραίτητο ανάγνωσμα
για κάθε ευαίσθητο και ανοιχτόμυαλο άνθρωπο.
0 Comments:
Δημοσίευση σχολίου