Πέμπτη, Ιουλίου 09, 2015
posted by Librofilo at Πέμπτη, Ιουλίου 09, 2015 | Permalink
Αχιλλέας Κυριακίδης: "Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας" και "Μουσική και άλλα πεζά"
«Όταν ο αναγνώστης δημιουργεί, ο συγγραφέας σωπαίνει»


Εραστής της μικρής φόρμας και της υπαινικτικής γραφής ο συγγραφέας, μεταφραστής, σκηνοθέτης (και πολλά άλλα), Αχιλλέας Κυριακίδης (Κάιρο,1946) με την έκδοση δύο βιβλίων του μέσα σε λίγους μήνες, και τα οποία, αφορούν παλαιότερες δουλειές του, έρχεται να τονίσει την μοναδικότητά του στην σύγχρονη ελληνική πεζογραφία. Οι έξοχες «Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας» (Εκδ. Κίχλη, σελ.45), μια έκδοση με αφορισμούς και θραύσματα σκέψεων και συζητήσεων είναι ένα λογοτεχνικό «παιχνίδι» ενώ η θαυμάσια «Μουσική και άλλα πεζά» (Εκδ. Πατάκης, σελ.407), είναι μια γνωριμία του νεότερου κοινού που γνώρισε τον Κυριακίδη μέσα από τις πρόσφατες δουλειές του, με το παλαιότερο συγγραφικό του έργο και πιο συγκεκριμένα της περιόδου 1973-1995.

«Η καλή λογοτεχνία θέτει τα ερωτήματα. Η κακή λογοτεχνία τα απαντά.»

Οι «Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας», είναι ένας μικρός σε όγκο τόμος, αλλά πολύ μεγάλος σε ουσία, που περιέχει τις σκέψεις και τις ανησυχίες ενός σύγχρονου αναγεννησιακού διανοητή. Σημειώσεις για την λογοτεχνία, την γραφή, τον κινηματογράφο και την σχέση του με την λογοτεχνία, την κριτική, την μετάφραση, την ποίηση, με ένα ύφος άλλοτε ανάλαφρο και παιγνιώδες, άλλοτε στοχαστικό και κρυπτικό, άλλοτε αμφίσημο, άλλοτε ξεκάθαρο.
Ο Κυριακίδης υπερασπίζεται την μικρή φόρμα, το διήγημα έναντι του ογκώδους μυθιστορήματος, το τονίζει αυτό με φράσεις που τον σημάδεψαν – χωρίς να αρνιέται βέβαια την δύναμη των μυθιστορημάτων. Έτσι κι αλλιώς, η αγάπη για την λογοτεχνία διαπερνάει τις σελίδες του μικρού αυτού βιβλίου.

«Ξαναδιαβάζω ένα βιβλίο για να ξαναβρώ μέσα του εκείνον τον παλιό αναγνώστη του που κάποτε έκλεισε τρέμοντας τη Δίκη, συμπόνεσε τον Πρόξενο Φέρμιν, ταυτίστηκε με τον μπορχεσιανό ήρωα του «Νότου», ερωτεύτηκε σφοδρά την Έμμα κι έκλαψε με λυγμούς όταν τελείωσε το Εκατό χρόνια μοναξιά γιατί δεν θα το διάβαζε ποτέ για πρώτη φορά.»

Πολλές από τις σκέψεις και του αφορισμούς, έχουν πρωτοδημοσιευτεί σε βιβλία και σε συνεντεύξεις του Κυριακίδη. Αρκετά από αυτά στην εξαιρετική «Μικρή Περιοχή» που είχε εκδοθεί πριν από μερικά χρόνια, άλλα σε εφημερίδες και περιοδικά. Δεν χάνουν όμως την αξία τους και μπορούν να διαβαστούν ανά πάσα στιγμή, αποσπασματικά ή όχι, σε διαλείμματα από άλλες αναγνώσεις. Κάθε αφορισμός είναι και μια πρόκληση για σκέψη, για γόνιμο προβληματισμό, για συζήτηση.

«Κάθε σπουδαίο λογοτεχνικό έργο είναι σαν τη μουσική: δεν μπορείς να το αφηγηθείς.»

Το χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός και η ειρωνία τόσο γνώριμα στο έργο του Κυριακίδη, υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό στις «Σημειώσεις…». Ο αναγνώστης δεν νιώθει ότι έχει μπροστά του, έναν άνθρωπο που θέλει να φαίνεται σοφός και να του κουνήσει το δάχτυλο με διδαχές ή έναν άνθρωπο που θέλει να του πει εξυπνάδες και ευφυολογήματα, αλλά έναν συγγραφέα που ψάχνει, αναρωτιέται, προβληματίζεται για την τέχνη του, είτε αυτή λέγεται σκηνοθεσία ταινιών μικρού μήκους, είτε μετάφραση, είτε γράψιμο ενός βιβλίου. Το μικρό βιβλιαράκι-κομψοτέχνημα (εξάλλου οι εκδόσεις Κίχλη είναι εγγύηση καλαισθησίας), αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα για όποιον ενδιαφέρεται για την (καλή) λογοτεχνία.

« «Για χρόνια πλάγιαζε νωρίς, αλλά ένα πρωί, πριν ο πατέρας του τον πάει να πρωτοδεί τον πάγο, ξύπνησε μεταμορφωμένος σ’ ένα τεράστιο μαμούνι» : Δεν ξέρω αν είμαι ως αναγνώστης αυτό που λένε «επαρκής», ξέρω όμως ότι είμαι επαρκώς φετιχιστής.»

Στην «Μουσική και άλλα πεζά», την συλλογή που περιέχει διηγήματα του Κυριακίδη από τα έργα του που κυκλοφόρησαν στην εικοσαετία 1973-1995, παρακολουθούμε την διαδρομή του συγγραφέα προς την ωριμότητα που κατέκτησε με την έξοχη νουβέλα, "360", που κυκλοφόρησε πριν από ενάμιση χρόνο. Στον τόμο λοιπόν αυτόν, υπάρχουν 5 συλλογές διηγημάτων, οι 2 από αυτές, οι παλαιότερες, η "Διαφάνεια" του 1973, και, τα "Στοιχεία ταυτότητος" του 1977 δεν περιέχονται ολόκληρες αλλά έχει γίνει ανθολόγηση των κειμένων που χρησιμοποιούνται, ενώ οι συλλογές "Πληθυντικός μονόλογος" του 1984, "Διεστραμμένες ιστορίες" του 1988 και η "Μουσική" του 1995 παρουσιάζονται στην ολοκληρωμένη τους μορφή.

Διαβάζοντας αυτές τις 5 συλλογές διηγημάτων αντιλαμβάνεται κανείς, τον λογοτεχνικό κόσμο του Κυριακίδη, τις συγγραφικές επιρροές του, τις εμμονές και την μανία για την τελειότητα και την αφαίρεση που τον διακρίνει. Οι συλλογές διηγημάτων παρουσιάζονται σε αντίστροφη σειρά, δηλαδή πρώτα βλέπουμε την πιο σύγχρονη "Μουσική" και προχωράμε προς τα πίσω στον χρόνο καταλήγοντας στα κείμενα της "Διαφάνειας". Θα το ερμηνεύσω ως άλλο ένα παιχνίδι από αυτά που συνηθίζει να παίζει ο συγγραφέας με την γνωστή χιουμοριστική διάθεση και τον αυτοσαρκασμό που τον χαρακτηρίζει.

Κάφκα, Καμύ, Ιονέσκο, Μπέκετ, Βασιλικός, Καλβίνο, Περέκ, Κενό, διακρίνονται μέσα στις επιρροές που ξεχωρίζουν στις πρώιμες συλλογές του Κυριακίδη. Το "παράλογο" και η "παραδοξολογία" είναι εμφανή στο έργο του από νωρίς, ξεφεύγοντας όμως από το γνώριμο για την δεκαετία του '70 σουρεαλιστικό ύφος.  Συμφωνώντας με τον κριτικό λογοτεχνίας Αριστ.Σαΐνη (ο οποίος έγραψε ένα εξαιρετικό επίμετρο με το οποίο κλείνει ο τόμος), θα τολμήσω να πω ότι ο Κυριακίδης ήταν Μπορχεσικός προτού γνωρίσει τον Μπόρχες. Δείγματα αυτής της επιρροής (που γίνεται έντονη μετά την δεκαετία του '80) υπάρχουν και στα διηγήματα των συλλογών της δεκαετίας του '70 προτού καν ασχοληθεί με τις μεταφράσεις των έργων του μεγάλου Αργεντίνου, απλά η γνωριμία με το έργο του Μπόρχες, μπορούμε να πούμε ότι "ήρθε κι έδεσε" δημιουργικά και σχεδόν αυτόματα.

Με μουσικές επιρροές από την παιδική του ηλικία, οι οποίες είναι εμφανείς σε όποιον παρακολουθεί την συγγραφική του πορεία, ο Κυριακίδης στην συλλογή διηγημάτων "Μουσική" (1995) με την οποία ανοίγει ο τόμος, σε μικρά πεζογραφικά διαμαντάκια, ασχολείται με τον Μπαχ, την Τζαζ, τον Πάχελμπελ και τον Κανόνα του, την Όπερα, τον Ντίλαν, τον Τριφό. Σε ένα πανόραμα λόγου και εικόνας μας μεταφέρει στο δικό του σαγηνευτικό σύμπαν από το οποίο χρειάζεται πολλή (και μεγάλη) προσπάθεια να ξεφύγεις. Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει μερικά αλησμόνητα διηγήματα με αγαπημένο μου, το μοναδικό (και απόλυτα Μπορχεσικό) "Cadenza" που παραθέτω αυτούσιο.

«Cadenza
Ιδέα για διήγημα

Ένας άνθρωπος καταδικάζεται για ένα έγκλημα που (όση σημασία κι αν έχει αυτό) δεν διέπραξε. Μετά από πολλά χρόνια στη φυλακή, του συμβαίνει αυτό που προοιωνίζονταν οι χειρότεροι εφιάλτες του: τον ξέχασαν όλοι. Δεν έχει πια επισκέψεις, οι συγκρατούμενοι τον αγνοούν, οι φύλακες προσπερνούν το κελί του σαν να μην υπάρχει. Ο διευθυντής των φυλακών αναγκάζεται να τον ελευθερώσει "ελλείψει φακέλου". Βγαίνει κι είναι σαν χαμένος, δεν ξέρει που να πάει. Δε βρίσκει φίλους, συγγενείς, τίποτα. Ξέρει πως έχει χρέος να ζήσει, αλλά δεν ξέρει πια πως. Σταματά ένα ταξί και ζητά απ' τον οδηγό να τον ξαναπάει πίσω στη φυλακή. Ο ταξιτζής τον παίρνει για τρελό: η φυλακή αυτή έχει κατεδαφιστεί χρόνια εκατό και βάλε.»

Στις εκπληκτικές «Διεστραμμένες ιστορίες» του 1988, η χιουμοριστική διάθεση του συγγραφέα, είναι έντονη και κυριαρχεί στο υπόβαθρο αυτών των 19 μικρών παιγνιωδών κειμένων που απαρτίζουν τη συλλογή. Ο Μινώταυρος είναι ερωτευμένος με την Αριάδνη και σπάει το κεφάλι του Θησέα, η Πηνελόπη περιπλανιέται και ο Οδυσσέας περιμένει ενώ ο Παρασκευάς σκοτώνει τον Ροβινσώνα, ο Άβελ είναι ένας αιμοσταγής δολοφόνος κι ο Ιωνάς ξερνάει από μέσα του το κήτος. Η «παραχάραξη» της ιστορίας ή τι υπάρχει πίσω από τον καθρέφτη, σ’αυτήν την γοητευτική  και «διαφορετική» ιστορική καταγραφή.

«…τώρα μας μένει πια μονάχα μια δοκιμασία κι ύστερα δε με δένει τίποτα, τους δραπετεύω και σε παίρνω όπου μας βγάλει, μόνο που τώρα πρόσεξε μ’αυτόν τον ξένο, πες του πως θα τον βοηθήσεις να με βρει, πως θα του μάθεις όλα τα περάσματα και τις στοές, κι εγώ θ’ακούσω φως μου αν διπλανασάνεις, που θα σημαίνει σήμερα, και τότε θα τον περιμένω στη μικρή στροφή, κι όπως θα μπαίνει κορδωτός κι ανυποψίαστος χάρη σ’εκείνους τους ψευτοχρησμούς που του’δωσες, θα λιώσω το κεφάλι του με μια κοτρόνα, κι αυτά που ήξερε για ημίθεους να τα ξεχάσει. Καλή αντάμωση, μικρό μου. Μινώταυρος.»

Στον «Πληθυντικό μονόλογο» του 1985, την πιο έντονα Μπορχεσική συλλογή διηγημάτων/ιστοριών του Κυριακίδη, υπάρχουν έντονα όλα εκείνα τα στοιχεία της επιρροής του Αργεντίνου συγγραφέα. Οι καθρέφτες, ο «άλλος», το θέμα της ταυτότητας, οι «χαμένες» λέξεις, το παιχνίδι με τον χρόνο.

Οι δύο συλλογές της δεκαετίας του ’70 που ιστορίες τους ανθολογούνται στην «Μουσική και άλλα πεζά», δηλαδή τα «Στοιχεία ταυτότητος» του ’77 και η «Διαφάνεια» του ’73, καθορίζονται από την ατμόσφαιρα την οποία φτιάχνει ο Κυριακίδης. Το Καφκικό σύμπαν και το παράδοξο με τα ασυνήθιστα γεγονότα που συμβαίνουν απηχούν την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα των χρόνων της Χούντας (τουλάχιστον στην «Διαφάνεια») ενώ είναι έντονο το κινηματογραφικό ύφος του συγγραφέα.

«Όλα έχουν ειπωθεί, κι εμείς δεν κάνουμε τίποτ’ άλλο απ’το να τα επαναλαμβάνουμε – με παραλλαγές.» Χ.Λ.Μπόρχες

Είναι υπέροχα και τα 2 βιβλία. Η «Μουσική και άλλα πεζά» και οι «Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας» χαρίζουν αξέχαστες αναγνωστικές στιγμές στον αναγνώστη. Ακόμα κι αυτός που δεν έχει διαβάσει ποτέ του κείμενα του Αχιλλέα Κυριακίδη, θα ενθουσιαστεί (ίσως και παραπάνω από τον «υποψιασμένο» αναγνώστη), θα «κολλήσει», θα γυρίσει πίσω τις σελίδες να ξαναδιαβάσει κάτι που του έκανε εντύπωση και δεν φεύγει από το μυαλό του. Άψογος μινιμαλιστής με εντυπωσιακή οικονομία λόγου, ο Κυριακίδης ανακατεύει δημιουργικά τον κινηματογράφο, την λογοτεχνία, τη μουσική και «βυθίζει» τον αναγνώστη του σε ένα αλησμόνητο ταξίδι των λέξεων.

«Αν η λογοτεχνία δεν είναι παιχνίδι, την έχουμε όλοι πολύ άσχημα.»


Ακούστε το podcast της συζήτησης μου με τον Αχιλλέα Κυριακίδη στα πλαίσια της εκπομπής Booktalks@Amagi radio. Η συζήτηση έγινε το Σάββατο 27/6, και διήρκεσε μια ώρα. Ήταν η τελευταία εκπομπή της σεζόν, με την οποία ολοκληρώθηκε και ο τριετής κύκλος των εκπομπών Booktalks στην φιλόξενη συχνότητα του Amagi radio.  





 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home