Τετάρτη, Ιανουαρίου 10, 2018
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιανουαρίου 10, 2018 | Permalink
Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί
Με ένα παράξενο μυθιστόρημα που κινείται μεταξύ φαντασίας και ρεαλισμού,  συστήνεται στο ελληνικό κοινό η Πολωνέζα συγγραφέας και ψυχολόγος, Olga Tokarczuk (1962, Sulechow). Το υπέροχο “ΤΟ ΑΡΧΕΓΟΝΟ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΚΑΙΡΟΙ” (“Prawiek i inne czacy”), (εκδ. Καστανιώτη, μετάφρ. Α.Ιωαννίδου, σελ.267), διαθέτει όλα τα στοιχεία από τα καλύτερα λατινοαμερικάνικα μυθιστορήματα “μαγικού ρεαλισμού”, συνδυάζοντας σκληρές ρεαλιστικές σκηνές με μια αύρα παραμυθιού και φαντασίας, όπου η φύση διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο.

Το Αρχέγονο είναι ένα χωριό κάπου στο κέντρο της Πολωνίας, μεταξύ δασών και ποταμών. Το Αρχέγονο ουσιαστικά δεν υπάρχει, είναι ένας τόπος επινοημένος (ένα "Μακόντο"), τον οποίον προστατεύουν Αρχάγγελοι φυλάσσοντας τα σύνορά του, έχει δύο ποτάμια, την Λευκή και την Μαύρη που σε κάποιο σημείο ενώνονται και γίνονται ένα, αποκαλούμενο το Ποτάμι. Τα όρια του Αρχέγονου δεν είναι ορατά, αλλά αυτός που τα περνάει τα αντιλαμβάνεται, γνωρίζοντας εκείνη τη στιγμή ότι δεν είναι εύκολο να φύγεις από αυτό το μέρος.



Η συγγραφέας παρακολουθεί τη ζωή δύο οικογενειών του χωριού από το 1914 έως το τέλος του 20ου αιώνα. Μέσα από τις συγγενείς οικογένειες των Νιεμπιέσκι και των Μπόσκι, αλλά και άλλων κατοίκων, που οι χαρακτήρες τους σκιαγραφούνται στην εξέλιξη της μυθοπλασίας, περνάει η ιστορία του τόπου, η ιστορία της χώρας. Οι έρωτες και οι γάμοι, η προσπάθεια για επιβίωση, τα μεθύσια και οι ξυλοδαρμοί περνάνε σε δεύτερο πλάνο, καθώς οι πρωταγωνιστές τους συντρίβονται υπό το βάρος των ιστορικών γεγονότων, των πεδίων μάχης, της κατοχής από ξένα στρατεύματα και της αλλαγής της χώρας μετά από τον Β Παγκόσμιο πόλεμο.

“Ο Θεός πάλλεται μέσα στις αλλαγές. Τη μια υπάρχει, την άλλη υπάρχει λιγότερο, κάποτε δεν υπάρχει καθόλου. Ο Θεός εμφανίζεται ακόμα και τότε που δεν υπάρχει.
Οι άνθρωποι – που από μόνο τους αποτελούν μια διαδικασία εξέλιξης – φοβούνται όλα όσα είναι αεικίνητα και συνεχώς μεταβαλλόμενα, επειδή επινόησαν κάτι που δεν υπάρχει – το αμετάβλητο, αποφασίζοντας πως τέλειο είναι το αιώνιο, αυτό που δεν αλλάζει. Προσέδωσαν λοιπόν στον Θεό την ιδιότητα του αμετάβλητου. Και έτσι έχασαν την ικανότητα κατανόησής του.
Το καλοκαίρι του 1939 ο Θεός ήταν πανταχού παρών, γι' αυτό και συνέβαιναν παράξενα πράγματα.
Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε όλα τα πιθανά πράγματα, είναι όμως και ο Θεός των απίθανων πραγμάτων, των πραγμάτων που είτε δεν συμβαίνουν καθόλου είτε συμβαίνουν σπάνια.”

Οι τρεις γενιές των δύο πρωταγωνιστικών οικογενειών του μυθιστορήματος συγκροτούν μια ιδιότυπη οικογενειακή saga και γύρω τους κινούνται ενδιαφέρουσες φιγούρες που προσθέτουν στην εξέλιξη του μύθου. Η ιστορία ξεκινάει το 1914 και η Γκενοβέφα η μυλωνού, που είχε πριν μερικές μέρες παντρευτεί τον Μίχαλ Νιεμπέσκι βλέπει να τον παίρνουν φαντάρο καθώς ο πόλεμος έχει ξεσπάσει. Η Γκενοβέφα θα γεννήσει την Μίσια που ο πατέρας της θα την πρωτοδεί ένα χρόνο μετά το τέλος του πολέμου όταν γυρνάει σχεδόν αγνώριστος από το μέτωπο, μέσα στον γυλιό του έχει ένα μύλο του καφέ που βούτηξε από κάποιο σπίτι κάπου στην Ανατολή και τον κράτησε γιατί το συρταράκι του μύλου, τού θύμιζε σπίτι, ασφάλεια, ζεστασιά. Θα τον χαρίσει στην κόρη του, η οποία δεν θα τον αποχωριστεί ποτέ.

“Οι μύλοι του καφέ αλέθουν, γι' αυτό και υπάρχουν. Κανείς όμως δεν ξέρει τι σημαίνει γενικά ένας μύλος του καφέ. Μπορεί ένας μύλος του καφέ να είναι ένα θραύσμα από τον απόλυτο, τον θεμελιώδη νόμο της αλλαγής, τον νόμο χωρίς τον οποίο δεν θα μπορούσε να υπάρχει ο κόσμος ή θα ήταν εντελώς διαφορετικός. Μπορεί οι μύλοι του καφέ να είναι ο άξονας της πραγματικότητας, γύρω από τον οποίο γυρίζουν και αναπτύσσονται τα πάντα, μπορεί οι μύλοι του καφέ να είναι σπουδαιότεροι από τους ανθρώπους. Μπορεί μάλιστα αυτός και μόνο ο μύλος της Μίσια να ήταν ο στυλοβάτης αυτού που ονομαζόταν Αρχέγονο.”

Ο Μίχαλ και η Γκενοβέφα θα κάνουν άλλο ένα παιδί. Τον Ιζίντορ, ο οποίος θα γεννηθεί υδροκέφαλος, όλος ο κόσμος θα τον θεωρεί καθυστερημένο, αλλά εκείνος είναι πανέξυπνος και γεμάτος περιέργεια για τον κόσμο. Η Μίσια θα προστατεύει πάντα τον μικρό αλαφροΐσκιωτο αδελφό και μετά τον γάμο της με τον Πάβελ, έναν φιλόδοξο άντρα που μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο θα γίνει στέλεχος του Κόμματος, και τον θάνατο των γονιών της κατά τη διάρκειά του πολέμου, θα τον πάρει σπίτι της να ζει μαζί τους και με τα τέσσερα παιδιά της.

Γύρω από αυτές τις δύο οικογένειες, κάποτε φτωχικές, αργότερα με κάποια οικονομική άνεση, που θα χαθεί με το ξέσπασμα του πολέμου, για να μπορέσει μετά ο Πάβελ να ανέβει μετά, κινούνται τρομερά ενδιαφέροντες χαρακτήρες, όπως ο Βαρώνος Ποπιέλσκι με την τεράστια  βιβλιοθήκη, η Σταχούλα η πόρνη του χωριού, η Φλορεντίνκα που τρελάθηκε όταν πνίγηκε ο άντρας της και πέθαναν τα επτά από τα εννέα παιδιά της, ο Εβραίος Έλι, ο μεγάλος έρωτας της Γκενοβέφα που είδε να τον εκτελούν οι Ναζί στο πογκρόμ που εξαπέλυσαν στο χωριό, η Ρούτα η κόρη της Σταχούλας που ερωτεύτηκε ο Ιζίντορ, ο Κουρτ και ο Ιβάν, οι διαφορετικοί κατακτητές του χωριού που μαγεύτηκαν από τον τόπο, ο χυδαίος Ουκλέγια που έκανε τις κομπίνες με τον Πάβελ μετά την εγκαθίδρυση του Κομμουνισμού.


Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, το βιβλίο της Τόκαρτσουκ είναι πολύ σαγηνευτικό, με εικόνες που μένουν χαραγμένες στο μυαλό του αναγνώστη. Η ατμόσφαιρα που δημιουργείται είναι εκπληκτική καθώς την ρεαλιστική απεικόνιση των καταστάσεων διαδέχονται οι περιγραφές της φύσης, οι σκηνές στο δάσος, τα λουλούδια, οι εποχές που διαδέχονται η μία την άλλη. Ο κόσμος που περιβάλλει το Αρχέγονο κινείται στους δικούς του ρυθμούς και εισβάλλει καταστρέφοντας και επιβάλλοντας τους δικούς του όρους. 
Φιλοσοφικά και ψυχολογικά στοιχεία είναι διάχυτα στην αφήγηση της συγγραφέως, η οποία ενσωματώνει στοιχεία της λαϊκής παράδοσης στις ιστορίες της (επηρεασμένη από τον Καρλ Γιουνγκ όπως μαθαίνουμε από τα βιογραφικά της στοιχεία) ενώ στο μυθιστόρημα ο Θεός είναι πρωταγωνιστής σε πολλά κεφάλαια ενταγμένος απόλυτα στη ζωή του Αρχέγονου (καθώς ο τόπος είναι το κέντρο των πάντων) κριτής και κρινόμενος.

" "Οι Ρώσοι λένε πως δεν υπάρχει Θεός".
Ο Ιβάν Μούκτα έβαλε κάτω το ποτήρι και κοίταξε τον Ιζίντορ μ' αυτά τα αδιαπέραστα μάτια του.
"Το θέμα δεν είναι αν υπάρχει Θεός ή όχι. Δεν είναι έτσι. Το ερώτημα είναι αν πιστεύεις ή όχι".
"Εγώ πιστεύω πως υπάρχει", είπε ο Ιζίντορ και τέντωσε με μαχητική διάθεση το πιγούνι του προς τα εμπρός. "Αν υπάρχει, τότε θα ανταμειφθώ για την πίστη μου. Αν δεν υπάρχει, δεν μου κοστίζει και τίποτα να πιστεύω".
Η Μίσια ανακάτεψε βίαια τη σούπα με ένα ξύλινο κουτάλι και ξερόβηξε.
"Κι εσείς; Τι νομίζετε; Υπάρχει Θεός ή όχι;"
"Έτσι είναι". Ο Ιβάν σήκωσε το χέρι του στο ύψος του προσώπου του και τέντωσε τα τέσσερα δάχτυλα. Του Ιζίντορ του φάνηκε σαν να του έκλεινε το μάτι. Κούνησε το πρώτο δάχτυλο: "Ή ο Θεός υπάρχει και υπήρχε ή" - εδώ κούνησε το δεύτερο δάχτυλο - "ο Θεός δεν υπάρχει και δεν υπήρξε ποτέ. Ή πάλι" - κούνησε το τρίτο δάχτυλο - "ο Θεός υπήρξε, αλλά δεν υπάρχει πια. Ή τέλος" - εδώ ο Ιβάν κούνησε και τα τέσσερα δάχτυλα μαζί - "ο Θεός ακόμα δεν υπάρχει, αλλά θα εμφανιστεί από στιγμή σε στιγμή"."

Το "Αρχέγονο" είναι ένας μικρόκοσμος της Πολωνίας, της Κεντρικής Ευρώπης, των χωρών που βρέθηκαν στο κέντρο της σύγκρουσης Άξονα - Σοβιετικής Ένωσης στον Β παγκόσμιο πόλεμο, των χωρών που είδαν τα σύνορά τους να αλλάζουν πολλές φορές κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Ο απλός άνθρωπος προσπαθεί να προσδιορίσει και να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα σ' αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο σύμπαν, προσπαθεί να ερμηνεύσει σύμβολα και δοξασίες, με τη φύση δίπλα του να ακολουθεί τον δικό της δρόμο. Ποιητικό και βαθιά συμβολικό και αλληγορικό, το μυθιστόρημα της Τόκαρτσουκ είναι ένα βιβλίο που σε μαγεύει και σε γοητεύει με τρόπο μοναδικό.


 Βαθμολογία: 83 / 100


 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home