Παρασκευή, Σεπτεμβρίου 14, 2018
posted by Librofilo at Παρασκευή, Σεπτεμβρίου 14, 2018 | Permalink
"Πετρούπολη"

"Αν όμως η Πετρούπολη δεν είναι πρωτεύουσα, τότε δεν υπάρχει Πετρούπολη. Απλώς νομίζουμε ότι υπάρχει." (μετάφρ. Ε. Μπακοπούλου)

Το εκδοτικό γεγονός του καλοκαιριού του 2017 ήταν η σχεδόν ταυτόχρονη έκδοση του κλασσικού και κορυφαίου μυθιστορήματος του μοντερνισμού, «ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ» ("Петербургъ")του Ρώσου συγγραφέα Αντρέι Μπιέλυ (ή Μπέλυ) (Μόσχα 1880 – 1934), από δύο ποιοτικούς εκδοτικούς οίκους, τις εκδόσεις Κίχλη (που προηγήθηκαν χρονικά κατά περίπου ένα μήνα), σε μετάφραση Στ. Αργυροπούλου, σελ. 749, όπου περιλαμβάνονται, ένα επίμετρο της Αλεξ. Ιωαννίδου, μια επιστολή του συγγραφέα στον Ι. Στάλιν και ένα κείμενο του σπουδαίου Γ. Ζαμιάτιν, και τις εκδόσεις Αντίποδες, σε μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου, σελ. 784 όπου περιλαμβάνεται ένα εκτενέστατο επίμετρο του Τζ. Ντ. Έλσγουορθ.


Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1913 και δεν είχε μεταφραστεί ποτέ στα ελληνικά, υπάρχει μύθος γύρω από αυτό, καθώς διάσημοι και αγαπημένοι συγγραφείς είχαν εκφραστεί με πολύ κολακευτικά λόγια (Ναμπόκοφ, Ζαμιάτιν και άλλοι), οπότε η προσμονή του βιβλιόφιλου κοινού ήταν μεγάλη (καθώς τουλάχιστον οι εκδ. Κίχλη το είχαν προαναγγείλει αρκετό καιρό πριν) - το γεγονός των δύο εκδόσεων μπέρδεψε τα πράγματα, και σίγουρα δεν ωφέλησε εμπορικά κανένα από τους δύο, αλλά η ουσία είναι ότι καλύτερα να έχουμε δύο μεταφράσεις παρά καμία.

"Πετρούπολη, Πετρούπολη!
Πολιορκημένη από την καταχνιά, κι εμένα με καταδίωκες με ένα μάταιο παιχνίδι του μυαλού· εσύ, άκαρδε τύραννε, εσύ, φάντασμα ανειρήνευτο, χρόνια εσύ με κυνηγούσες. Έτρεχα στις φρικτές λεωφόρους σου και, με τη φόρα που έπαιρνα, έβγαινα σ' εκείνη τη σιδερένια γέφυρα που ξεκινούσε από την άκρη της γης και έβγαζε στην απεραντοσύνη του απείρου. Πέρα από τον Νέβα, μέσα στη θαμπή, πράσινη απεραντοσύνη υψώνονταν τα φαντάσματα των νησιών και των σπιτιών, πλανεύοντάς σε με τη μάταιη ελπίδα ότι η στεριά ετούτη είναι η πραγματικότητα και δεν είναι η απεραντοσύνη που ουρλιάζει, που κυνηγάει μέσα στους δρόμους της Πετρούπολης τον ωχρό καπνό των νεφών." (μετάφρ. Στ. Αργυροπούλου)

Η «Πετρούπολη» είναι ένα πολυεπίπεδο και πολύμορφο μυθιστόρημα, το οποίο διαδραματίζεται (που αλλού;) στην Πετρούπολη την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Η Ρωσία έχει ηττηθεί στον Ρωσο-Ιαπωνικό πόλεμο πριν από ένα χρόνο, η συνειδητοποίηση ότι η χώρα δεν είναι και καμιά στρατιωτική υπερδύναμη κλόνισε το ηθικό του κόσμου και η από χρόνια υποβόσκουσα αντίδραση του κόσμου ξεσπάει με την επανάσταση του 1905 που αποτέλεσε αιτία κοινωνικών αλλαγών και κάποιας φιλελευθεροποίησης του Τσαρικού καθεστώτος. Το ταραχώδες κλίμα των ημερών εκείνου του Οκτωβρίου, αποτελεί το σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία του βιβλίου.

Στο προσκήνιο οι δύο βασικοί ήρωες του μυθιστορήματος, ο γερουσιαστής Απόλλων Απολλώνοβιτς Αμπλεούχοφ, και ο γιος του Νικολάι Απολλώνοβιτς. Ζουν στο ίδιο σπίτι αλλά δεν συναντιούνται ποτέ μεταξύ τους από τότε που η Άννα Πετρόβνα η μητέρα του Νικολάι εγκατέλειψε το σπίτι, ακολουθώντας έναν παθιασμένο έρωτα στην Ισπανία. Ο συντηρητικός και τυπολάτρης Απόλλων, είναι βαθύτατα ενοχλημένος με την συμπεριφορά του γιου του, που τον βλέπει να κάνει περίεργες παρέες και να ξυπνάει αργά. Στο μεσημεριανό τραπέζι όμως κάθονται και τρώνε χωρίς να συμβαίνει τίποτα, χωρίς να δείχνει κάτι ο ένας στον άλλον. Ο Νικολάι περιφρονεί τον πατέρα του και περιφέρεται στους δρόμους, διαβάζει βιβλία και είναι ερωτευμένος με την Σοφία Πετρόβνα, την γυναίκα που πάντρεψε πριν λίγο καιρό με έναν καλό του φίλο. Είναι συμπαθών στο «κόμμα», έχει μπλέξει πριν από καιρό με μια μυστηριώδη οργάνωση και τώρα δέχεται την εντολή από αυτούς τους μυστηριώδεις ανθρώπους, να δολοφονήσει τον πατέρα του, ενεργοποιώντας μια βόμβα που υπάρχει σε ένα κονσερβοκούτι που έχει παραλάβει, τοποθετώντας την στο σπίτι ή στο γραφείο του.
Ο Απόλλων Απολλώνοβιτς τυπικός γραφειοκράτης, που συνεχώς εκδίδει εγκυκλίους, είναι το κατάλληλο θύμα για μια δυναμική αλλά και συμβολική τρομοκρατική κίνηση, και ο γιος του από τη μια στιγμή στην άλλη βρίσκεται μπροστά σε ένα τεράστιο δίλημμα καθώς ο μηχανισμός της ωρολογιακής βόμβας είναι προγραμματισμένος να εκραγεί εντός 24ώρου.
Ο Νικολάι είναι ένας αφάνταστα μπερδεμένος άνθρωπος, αποπροσανατολισμένος μέσα στο χάος των σκέψεών του που αντιδρά σπασμωδικά για όλα. Από τη μια προσπαθεί να βγάλει άκρη και να σταματήσει την βόμβα, από την άλλη ερωτευμένος γαρ, κάνει σαν παλαβός για την Σοφία Πετρόβνα, που είναι κι αυτή χαμένη μέσα στο χάος των συναισθημάτων της - "Εν ολίγοις, η Σοφία περιήλθε σε σύγχυση: όντας ερωτευμένη μισούσε, και μισώντας αγαπούσε." (μετάφρ. Στ. Αργυροπούλου) -, μισεί τον πατέρα του αλλά δεν θέλει να τον σκοτώσει, ψάχνει να βρει άκρη με τους ανθρώπους της οργάνωσης, καταλήγει σε αδιέξοδο. Το σασπένς κορυφώνεται όταν ο Απόλλων βρίσκει το κονσερβοκούτι που περιέχει την βόμβα, χωρίς να γνωρίζει τι ακριβώς είναι, το βάζει σε ένα συρτάρι και μετά το ξεχνάει, ενώ ο τρελαμένος Νικολάι ψάχνει εναγωνίως να το βρει και να το απομακρύνει…



"Οι δρόμοι της Πετρούπολης διαθέτουν μια αδιαμφισβήτητη ιδιότητα: μετατρέπουν τους διαβάτες σε σκιές· τις δε σκιές, οι δρόμοι της Πετρούπολης τις μετατρέπουν σε ανθρώπους." (μετάφρ. Ε. Μπακοπούλου)

Ο τρίτος και μεγάλος πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, είναι η Πετρούπολη, η αυτοκρατορική πόλη που είναι χτισμένη πάνω στους βάλτους, δεσπόζει και κυριαρχεί στην αφήγηση του Μπιέλυ, χαρίζοντάς μας υπέροχες σελίδες γεμάτες γοητεία και ζωντάνια. Η Πετρούπολη στο βιβλίο είναι μια πόλη όπου το κέντρο της είναι πανέμορφο γεμάτο εκπληκτικά κτίρια, αγάλματα, παλάτια, πολυτελή σπίτια όπου ζει η αριστοκρατία και γύρω της, τα μικρά νησιά με επίκεντρο το Βασιλιέφσκι όπου επικρατεί το χάος, η φτώχια, η φασαρία κι όπου η κατάσταση βράζει και μια εξέγερση ετοιμάζεται. Ο συγγραφέας παραθέτει ιστορικά στοιχεία για την πόλη, μαζί με γεωγραφικά στοιχεία, ενώ μέσα από το συνεχές βουητό των δρόμων, και την πολυφωνία του βιβλίου αναδεικνύεται μια πόλη ολοζώντανη και σε διαρκή αναβρασμό που δεν κοιμάται ποτέ - ακόμα και ένα από τα σύμβολα της πόλης, ο περίφημος "Μπρούτζινος καβαλλάρης" ζωντανεύει μέσα στην ροή του βιβλίου, και την ίδια στιγμή ετοιμοθάνατη και απειλητική. Φωνές "ακούγονται" όχι μόνο στο υπόβαθρο της ιστορίας, αλλά εισβάλλουν και στην ροή της αφήγησης με ένα μουσικό ρυθμό που ξαφνιάζει στην αρχή αλλά χάρις στην ιδιοφυή αφήγηση του Μπιέλυ λειτουργεί εξαιρετικά.

Το βιβλίο έχει κινηματογραφικό και μουσικό ρυθμό. Ο συγγραφέας επηρεασμένος από τον κινηματογράφο της εποχής, έγραψε ένα βιβλίο σε συνεχή κίνηση, ενώ η βαθύτερη επιθυμία του, να μεταφερθεί η ιστορία που περιγράφει σε μιούζικαλ διαφαίνεται από τους συνεχείς ήχους και την πολυφωνία που χαρακτηρίζει το είδος, ενώ κι η σκηνή του χορού - όπου εμφανίζεται ο Νικολάι φορώντας ένα κόκκινο κιμονό είναι απόλυτα κινηματογραφική αλλά και μαγευτική μέσα στην περιγραφή της καθώς η γραφίδα του Μπιέλυ θυμίζει έντονα κινηματογραφική μηχανή με την διαρκή της κυκλική κίνηση στον χώρο (είμαι δε σίγουρος ότι ο ντι Λαμπεντούζα επηρεάστηκε τα μάλα από αυτές τις σελίδες για την μεγαλειώδη περιγραφή του χορού στον "Γατόπαρδο").

"Άρχισε να χορεύει από παιδάκι. Ήδη χόρευε καλύτερα απ' όλους. Και τον καλούσαν στα διάφορα σπίτια ως έμπειρο χορευτή. Στο τέλος των γυμνασιακών του σπουδών, έκανε χορεύοντας πολλές γνωριμίες. Με την αποφοίτησή του από τη Νομική Σχολή, μέσα από ένα τεράστιο κύκλο γνωριμιών, χόρευε θαρρείς ένας κύκλος ισχυρών προστατών. Και ο Νικολάι Πετρόβιτς Τσουκάτοφ βάλθηκε να κάνει καριέρα στο δημόσιο χορεύοντας. Σ' αυτό το διάστημα έφαγε στους χορούς ένα ολόκληρο κτήμα. Κι αφού έφαγε το κτήμα, με αφέλεια και επιπολαιότητα το έριξε στις χοροεσπερίδες, και από τις χοροεσπερίδες, με αξιοσημείωτη άνεση, οδήγησε στο σπίτι του τη συμβία του, τη Λιουμπόφ Αλεξέγιεβνα. Εντελώς τυχαία, η εν λόγω συμβία βρέθηκε να διαθέτει τεράστια προίκα. Και, από τότε, ο Νικολάι Πετρόβιτς χόρευε στο δικό του σπίτι. Χορεύοντας απέκτησαν παιδιά, χορεύοντας στη συνέχεια ανάστησαν τα παιδιά· όλα αυτά χορεύοντας εύκολα, ανεπιτήδευτα, χαρούμενα. Και τώρα, εκείνος ολοκλήρωνε τον χορό του." (μετάφρ. Στ. Αργυροπούλου)



Γεμάτο συμβολισμούς το μυθιστόρημα, προσφέρεται για ψυχολογική μελέτη των πολλών χαρακτήρων που μπαινοβγαίνουν στην πλοκή του. Δεν είναι μόνο η έννοια της "πατροκτονίας" που κυριαρχεί στην επιφάνεια, αλλά και ο συμβολισμός της βόμβας που μεταφέρεται από χέρι σε χέρι, έτοιμη να εκραγεί αυξάνοντας την αγωνία του αναγνώστη, η εσωτερική πάλη του διχασμένου Νικολάι Απολλώνοβιτς, οι παλινωδίες και οι αντιφάσεις όλων των χαρακτήρων του βιβλίου. Ένα άλλο σημαντικό συστατικό του βιβλίου, είναι η βαθιά ειρωνεία και το χιούμορ που κατακλύζουν τις σελίδες του, με εικόνες (άλλη παραπομπή στον κινηματογράφο) που μένουν χαραγμένες στο μυαλό του αναγνώστη (όπως η γκροτέσκα απόπειρα αυτοκτονίας του Λιχούτιν, συζύγου της Σοφίας Πετρόβνα).

Το βιβλίο θεωρείται ότι παρουσιάζει ομοιότητες με τον "Οδυσσέα" του Τζόις και έχουν γραφτεί μελέτες γύρω από αυτό το θέμα. Δεν ξέρω αν αυτό του κάνει καλό ή κακό, νομίζω πάντως ότι διαστρέφει λίγο το νόημά του, καθώς το να προσπαθούμε να συγκρίνουμε ή να κάνουμε παραπομπές των δύο Αμπλεούχοφ, πατέρα και γιου με τον Λέοπολντ Μπλουμ και τον Στήβεν Δαίδαλο μας κάνει να χάσουμε την απόλαυση του κειμένου -  (πάντως η χρήση του εσωτερικού μονολόγου στην "Πετρούπολη" είναι διαφορετικής υφής από την χρήση του στον "Οδυσσέα" εάν αυτό λέει κάτι). Σίγουρα όμως μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα εμφανέστατα Ρώσικο μυθιστόρημα, στην παράδοση των Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Γκόγκολ, Πούσκιν (οι αναφορές στην «Ντάμα Πίκα είναι πολλές), υπερβολικό και αμετροεπές, υστερικό πολλές φορές και με έναν φρενήρη ρυθμό που σε παρασέρνει μαζί του, στοχαστικό και φιλοσοφημένο που σε βυθίζει μέσα στις σελίδες του. 

"Πόσο φρικτή είναι η μοίρα ενός συνηθισμένου, απολύτως φυσιολογικού ανθρώπου: η ζωή του αποφασίζεται από ένα λεξιλόγιο κατανοητών λέξεων, από την καθημερινότητα εξαιρετικά ξεκάθαρων πράξεων· οι πράξεις αυτές τον τραβάνε προς έναν ορίζοντα χωρίς όρια, σαν καραβάκι φορτωμένο με λέξεις και με χειρονομίες, απολύτως εκφραστικές· αν το καραβάκι πέσει απρόσμενα πάνω στον ύφαλο της ακατανοησίας της καθημερινότητας, τότε το καραβάκι, πέφτοντας πάνω στον ύφαλο συντρίβεται και ο απλοϊκός ναυτικός πνίγεται...Ναι κύριοι, οι απλοί άνθρωποι χάνουν τα λογικά τους με το παραμικρό ταρακούνημα της ζωής· όχι, οι παράφρονες δεν υφίστανται τόσους κινδύνους διαταραχής του μυαλού: σίγουρα τα μυαλά τους έχουν υφανθεί από λεπτότατη αιθέρια ουσία. Για ένα απλοϊκό μυαλό είναι εντελώς δύσληπτα αυτά που γίνονται καταληπτά από τα εν λόγω μυαλά: το απλοϊκό μυαλό δεν μπορεί παρά να συντριβεί στον ύφαλο· και συντρίβεται." (μετάφρ. Ε. Μπακοπούλου)

Η «Πετρούπολη» είναι μια εξαιρετική λογοτεχνική δημιουργία ενός ιδιοφυούς συγγραφέα, η οποία εντυπωσιάζει για την γλώσσα, το ύφος και την δομή της, παρά για την πλοκή της. Ο Μπιέλυ επαναλαμβάνει προτάσεις, λέξεις, κάνει λογοπαίγνια, ο ρυθμός του (όπως έγραψα παραπάνω) έχει έντονη μουσικότητα, ενώ το ύφος είναι πολλές φορές ποιητικό και στοχαστικό, το δε κείμενο είναι γεμάτο εικόνες και χρώματα. Είναι ουσιαστικά ένα παζλ που θα πρέπει να συμπληρώσεις, πολλά αινίγματα που πρέπει να λύσεις, πολλές ερωτήσεις που οι περισσότερες θα μείνουν αναπάντητες, είναι ένα λογοτεχνικό παιχνίδι με γρίφους και σύμβολα.

 Η «Πετρούπολη» είναι ένα βιβλίο που το θαυμάζεις αλλά δύσκολα θα το αγαπήσεις, είναι ένα βιβλίο απαιτητικό που προϋποθέτει αναγνωστική συγκέντρωση και εμπειρία. Οι δύο εκδοτικοί οίκοι που πήραν το ρίσκο να εκδώσουν αυτό το πολύτιμο (για κάθε βιβλιοθήκη) λογοτεχνικό έργο, φρόντισαν να συμπεριλάβουν θαυμάσια επίμετρα (όποιος αγοράσει τη μία έκδοση, να φροντίσει να προμηθευτεί το επίμετρο της άλλης οπωσδήποτε) σε αυτές, αναλύσεις διεισδυτικές και επεξηγηματικές, που αποτελούν βιβλία από μόνα τους.
Πολλή κουβέντα έχει γίνει για τις δύο μεταφράσεις των εξαίρετων Στ. Αργυροπούλου και Ε. Μπακοπούλου. Η άποψή μου είναι ότι είναι και οι δύο εκπληκτικές (πραγματικός άθλος), και είναι καθαρά υποκειμενικά τα κριτήρια επιλογής της μιας από την άλλη – αντιλαμβάνομαι ότι ελάχιστοι μπορούν να αγοράσουν και τις δύο εκδόσεις, όποια όμως κι αν επιλέξουν δεν θα βγουν χαμένοι γιατί εδώ μιλάμε για ένα έργο πολύ σημαντικό που είναι κρίμα να μιλάμε για τα γύρω γύρω κι όχι για το βιβλίο ως δημουργία.

Βαθμολογία 83 / 100





 



1 Comments:


At 6/10/19 20:42, Anonymous Ανώνυμος

"όποιος αγοράσει τη μία έκδοση, να φροντίσει να προμηθευτεί το επίμετρο της άλλης οπωσδήποτε" - πώς να το κάνουμε αυτό, αν δεν αγοράσουμε το βιβλίο;

 

Δημοσίευση σχολίου

~ back home