Τετάρτη, Αυγούστου 22, 2018
posted by Librofilo at Τετάρτη, Αυγούστου 22, 2018 | Permalink
Ο Μάστορας ("The Fixer")

Θυμάμαι πόση εντύπωση μου είχαν κάνει τα δύο μυθιστορήματα του Bernard Malamud (1914-1986), (ενός σχετικά άγνωστου κατά περίεργο λόγο στην Ελλάδα συγγραφέα), όταν τα είχα διαβάσει πολύ πολύ νέος, στις αρχές της δεκαετίας του 80. «Το ενοικιοστάσιο» (εκδ.Βίπερ) και ο (μεγαλειώδης) «Βοηθός» (εκδ. Α.Σ.Ε.) είναι δύο εξαιρετικά βιβλία (που δυστυχώς δεν κυκλοφορούν πλέον στην αγορά), τα οποία μου γνώρισαν έναν σπουδαίο δημιουργό. Επιτέλους όμως ξαναβρίσκουμε ένα ακόμα μεγάλο μυθιστόρημα του Μάλαμουντ στην ελληνική αγορά, με την έκδοση του πολυβραβευμένου «Ο ΜΑΣΤΟΡΑΣ» («The Fixer») – (εκδ. Καστανιώτης, μετάφρ. Κατ. Σχινά, σελ. 413) ενός συγκινητικού και βαθιά ανθρώπινου βιβλίου, στο οποίο συγγραφέας παίρνει μια συνταρακτική αληθινή ιστορία, και την μετατρέπει σε ένα εκπληκτικό λογοτεχνικό έργο φιλοσοφικό, κοινωνικό και πολιτικό, με το δικό του μοναδικό ύφος.

Ο Γιακόβ Μποκ, ο ήρωας του βιβλίου, είναι ένας πολύ άτυχος άνθρωπος. Μάστορας και πολυτεχνίτης, ζούσε σε ένα μικρό χωριό της Ουκρανίας. Η σύζυγός του τον εγκατέλειψε για έναν άλλον άντρα κι αυτός ντροπιασμένος και μόνος, βάζει τα λιγοστά του εργαλεία σε ένα κουτί, μερικά βιβλία σε ένα άλλο, παίρνει ένα ετοιμόρροπο κάρο και φεύγει για το Κίεβο να βρει την τύχη του. Βρισκόμαστε στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα (1911), και ο αντισημιτισμός στην Τσαρική Ρωσία είναι σε έξαρση κάτι που θα βρει πολύ έντονα μπροστά του ο ήρωας της ιστορίας που αφηγείται με χιούμορ και ρεαλισμό ο Μάλαμουντ.

"Το' χει η τύχη μου, σκεφτόταν πικραμένος. Πως το λέει η παροιμία; "Αν ήμουν έμπορος κεριών, ο ήλιος δεν θα έδυε". Δεν είμαι έμπορος, είμαι ο Γιάκοβ ο μάστορας, και ο ήλιος δύει κάθε ώρα για μένα. Είμαι το είδος του ανθρώπου που διαπιστώνει ότι είναι επικίνδυνο να είναι ζωντανός. Ένα πράγμα που πρέπει να μάθω είναι να λέω λιγότερα, πολύ λιγότερα· αλλιώς, θα χαντακώσω τον εαυτό μου. Λες και δεν είμαι ήδη χαντακωμένος!"


Ο Γιάκοβ Μποκ είναι ένας άνθρωπος που μεγάλωσε ορφανός αφού οι δύο γονείς του πέθαναν νωρίς, πάσχει από άσθμα, δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει με την σύζυγό του που τα φτιάχνει με έναν άλλον, δεν είχε κανέναν φίλο, ζούσε μέσα στην γκρίνια και την μιζέρια με μια εμφανή πικρία και απαισιοδοξία για τη ζωή, ενώ είχε αποκηρύξει την θρησκεία του, κάτι απαράδεκτο για τους συγχωριανούς του Εβραίους επηρεασμένος, από την φιλοσοφία του Σπινόζα που διαβάζει μετά μανίας. Τώρα φτάνει στο Κίεβο και μετά από ένα μικρό διάστημα όπου δεν βρίσκει σχεδόν τίποτα να κάνει, ένα βράδυ σώζει έναν μεσήλικα μεθυσμένο που είχε πέσει κάτω στον χιονισμένο δρόμο. Ο άνθρωπος αυτός ονομάζεται Λεμπέντεφ και είναι ηγετικό στέλεχος της εθνικιστικής οργάνωσης "Μαύρες εκατονταρχίες" που ήταν πασίγνωστες για την αντισημιτική  τους δράση. Ο "μάστορας" από την στιγμή που πάτησε το πόδι του στο Κίεβο έχει κρύψει την εβραϊκή του ταυτότητα κι έτσι ο Λεμπέντεφ του προσφέρει δουλειά ως επόπτη στο πλινθοποιείο που διατηρεί. Ο Γιακόβ δέχεται με πολύ δισταγμό, αλλά οι προοπτικές είναι καλές, καθώς εκτός από αξιοπρεπή μισθό στις παροχές προσφέρεται κι ένα μικρό διαμέρισμα πάνω από το εργοστάσιο. Ο Γιάκοβ για πρώτη φορά στη ζωή του, έχει έναν σταθερό μισθό, και φαινομενική ηρεμία στη ζωή του.


Μετά από λίγο καιρό όμως, ένα αγόρι βρίσκεται φρικτά δολοφονημένο σε κοντινή απόσταση από το πλινθοποιείο. Μάρτυρες καταγγέλλουν τον Γιακόβ Μποκ ως δολοφόνο, αποκαλύπτοντας την εβραϊκή του ταυτότητα που τόσο επιμελώς έκρυβε. Ο όχλος ξεσηκώνεται και απαιτεί την άμεση τιμωρία του, ο ανακριτής που έχει αναλάβει την υπόθεση δείχνει σκεπτικός και βλέπει ότι τα στοιχεία δεν επαρκούν για στοιχειοθέτηση κατηγορίας, αλλά ο εισαγγελέας και η λαϊκή απαίτηση μέσω της προπαγάνδας που ασκείται από τα μέσα είναι τόσο ισχυρή, που ο Γιακόβ φυλακίζεται και ανακρίνεται συνεχώς και με κάθε τρόπο για να ομολογήσει. Εκείνος επιμένει στην αθωότητά του, δηλώνει συνεχώς και με κάθε τρόπο ότι είναι μεν Εβραίος αλλά δεν θρησκεύεται, τον οδηγούν στην τρέλα, κλείνοντάς τον στην απομόνωση, σπάζοντάς του τα νεύρα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αρνούμενοι να του παρέχουν δικηγόρο καθώς δεν ορίζεται δίκη και όλα βρίσκονται στην αναμονή. Το μαρτύριο θα συνεχιστεί για δύο χρόνια μέχρι να οριστεί η δίκη και ο Γιακόβ επιμένει.

"Περιμένεις. Περιμένεις. Περνούν λίγα λεπτά ελπίδας και μέρες απελπισίας. Μερικές φορές, απλώς περιμένεις, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ύβρις. Βυθίζεσαι στις σκέψεις σου. Βυθίζεσαι στις σκέψεις σου και προσπαθείς να σβήσεις με μια μουτζούρα το κελί της φυλακής. Αν είσαι τυχερός, ο χώρος εξαφανίζεται και περνάς μισή ώρα έξω, στα ανοιχτά, πέρα από πόρτες και τοίχους, πέρα από το μίσος για τον εαυτό σου. Αν δεν είσαι τυχερός, οι σκέψεις σου μπορεί να σε δηλητηριάσουν. Αν είσαι τυχερός και βγεις στο στετλ, ίσως περάσεις από έναν φίλο ή, αν αυτός λείπει, καθίσεις μονάχος σ' έναν πάγκο μπροστά στην καλύβα του. Μπορείς να μυρίσεις το γρασίδι και τα λουλούδια και να χαζέψεις τα κορίτσια, αν τύχει και περάσου κάνα δυο από το δρόμο. Μπορείς να κάνεις και τη δουλειά μιας μέρας, αν υπάρχει δουλειά. Σήμερα υπάρχει λίγη ξυλουργική. Ξεπατώνεσαι να πριονίσεις ένα ξύλο κι ύστερα να το καρφώσεις με το σφυρί. Όταν είναι ώρα να φας, ανοίγεις το μαντήλι με το προσφάι σου - καθόλου άσχημα. Το σημαντικό με την τροφή είναι να έχεις λίγη όταν τη θέλεις. Ένα σφιχτό αυγό με μια πρέζα αλάτι είναι νοστιμότατο. Το ίδιο και λίγη ξινή κρέμα  με μια πατάτα κομμένη στα δυο. Αν βουτάς το ψωμί σου σε φρέσκο γάλα και το πιπιλάς προτού το καταπιείς, η γεύση είναι πανδαισία. Και καυτό τσάι με λεμόνι κι ένα κύβο ζάχαρη. Το βραδάκι, παίρνεις το δρόμο μέσα απ' το μουσκεμένο γρασίδι προς την άκρη του δάσους. Κοιτάς το φεγγάρι στον γαλακτερό ουρανό. Ανασαίνεις το φρέσκο αεράκι. Μια φιλοδοξία σε πιλατεύει, υπάρχει ακόμα μέλλον. Στο κάτω κάτω της γραφής, είσαι ζωντανός και ελεύθερος. Ακόμα κι αν δεν είσαι τόσο ελεύθερος, νομίζεις πως είσαι. Το χειρότερο με τέτοιες σκέψεις είναι όταν σ' εγκαταλείπουν και ξαναβρίσκεσαι στο κελί σου. Το κελί είναι τα δάση και ο ουρανός σου."

Για τον «Μάστορα» που εκδόθηκε στις Η.Π.Α. το 1966, ο Μάλαμουντ εμπνεύστηκε από την ιστορία του Μεναχέμ Μπεϊλίς, ενός Εβραίου που κατηγορήθηκε το 1911 για την στυγερή δολοφονία ενός παιδιού στο Κίεβο. Ο Μπεϊλίς έμεινε δύο χρόνια στην φυλακή περιμένοντας την δίκη του, υπό τρομακτικές πιέσεις των Αρχών να ομολογήσει, ενώ στην πόλη είχαν ξεσπάσει αντισημιτικές ταραχές. Η υπόθεσή του, που συγκρίθηκε με την «υπόθεση Ντρέιφους», συγκίνησε πολλούς διανοούμενους στην Ρωσία και σε άλλες χώρες. Ο Μπεϊλίς αφέθηκε τελικά ελεύθερος και μετανάστευσε μετά από μια περιπλάνηση στις ΗΠΑ, όπου το 1925 δημοσίευσε την αυτοβιογραφία του «The story of my sufferings» εξιστορώντας την περιπέτειά του.


Ο Μάλαμουντ παίρνει τα γεγονότα αυτής της ιστορίας και δεν αλλάζει πολλά στην εξέλιξη της, παρά μόνο στην προσωπικότητα του ήρωα. Σε αντίθεση με τον Μπεϊλίς, ο Γιακόβ Μποκ παρουσιάζεται σαν ένας άνθρωπος εν γένει ασυμπάθηστος, ψυχρός και μονήρης, προβληματικός στις σχέσεις του με τους ανθρώπους, ξεροκέφαλος και ισχυρογνώμων, στοιχεία βέβαια που τον βοηθάνε στην υπερήφανη στάση του μέσα στην φυλακή όπου αρνείται να ομολογήσει παρά τις υποσχέσεις περί ευνοϊκής μεταχείρισης, παρά τα βασανιστήρια.

Ο ήρωας του βιβλίου, αυτός ο ιδιόμορφος και παράξενος Γιακόβ Μποκ ακολουθεί την φιλοσοφία του Σπινόζα και οι ιδέες του σπουδαίου Εβραίου φιλόσοφου διαπερνούν το μυθιστόρημα. Στον διάλογό του με τον ανακριτή σε μερικές μεγαλειώδεις σελίδες του μυθιστορήματος, αναπτύσσεται η φιλοσοφία και η κοσμοθεωρία του Σπινόζα, και αντιλαμβανόμαστε την στάση του Γιακόβ μπροστά στο μαρτύριο που βιώνει («η ζωή είναι ζωή και δεν έχει νόημα να την κλοτσήσεις στον τάφο»). Είναι οι φιλοσοφικές έννοιες που διάβαζε και δεν πολυκαταλάβαινε που τον τσάκισαν στην ζωή του έξω, και αυτές οι ίδιες έννοιες που τον κρατάνε ζωντανό μέσα στο κελί και στην απομόνωση που πολλές φορές βρέθηκε μήπως λυγίσει.
Μπορεί η φιλοσοφία να μην αλλάζει τον κόσμο, αλλάζει όμως τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα. Το τέλος του βιβλίου θα βρει τον ήρωα έναν διαφορετικό άνθρωπο καθώς θα έχει κυριαρχήσει στους προσωπικούς του δαίμονες μετατρέποντάς τον σε έναν ήρωα που δεν περίμενε ποτέ ότι θα γίνει.

Βιβλίο ορόσημο στην εβραιοαμερικάνικη λογοτεχνία, ο «Μάστορας» είναι ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα για την πάλη του ανθρώπου απέναντι στην απρόσωπη και αμείλικτη εξουσία, μια ανατομία της ανθρώπινης ψυχής και της μοναξιάς του ανθρώπου απέναντι στο παράλογο και στην αδικία. Είναι όμως κι ένα βιβλίο για τον φανατισμό και τα πολιτικά παιχνίδια, για τον λαϊκισμό και την χειραγώγηση των μαζών, για τον Σίσυφο και τον Προμηθέα που κρύβουμε μέσα μας.

Γεμάτο χιούμορ και στοχασμό, γραμμένο απλά και κατανοητά για κάθε αναγνωστικό επίπεδο, «Ο Μάστορας» (που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1968 από τον Τζ.Φρανκεχάιμερ), είναι ένα απαραίτητο ανάγνωσμα για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο και για κάθε λάτρη της λογοτεχνίας. Ελπίζω η κυκλοφορία του βιβλίου να αποτελέσει το έναυσμα να εκδοθούν ξανά ή σε νέες μεταφράσεις τα υπόλοιπα έργα του.

 Βαθμολογία: 86 / 100





 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home