Πέμπτη, Μαΐου 19, 2022
posted by Librofilo at Πέμπτη, Μαΐου 19, 2022 | Permalink
Michel Tournier - Μετέωροι
Η απόλαυση που αποκομίζει ο αναγνώστης από ένα βαθιά φιλοσοφικό μυθιστόρημα, που του δημιουργεί διαρκώς απορίες και προβληματισμούς, είναι απεριόριστη. Μέσα σε αυτόν τον ορυμαγδό αδιάφορων λίγο ή πολύ βιβλίων, από τα οποία δεν θυμάσαι τίποτα μετά από λίγο καιρό (για να μη πω μέρες), έρχεται η ανάγνωση ενός αριστουργήματος, όπως είναι οι μοναδικοί «ΜΕΤΕΩΡΟΙ» («LES METEORES»), του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα Michel Tournier (1924 Παρίσι – 2016 Choisel), που εκδόθηκε πριν μερικούς μήνες από τις εκδόσεις Στερέωμα (σελ.623), σε έξοχη μετάφραση και επίμετρο της Λ.Τσιριμώκου για να ενισχύσει την πίστη στην «καλή λογοτεχνία» (ή τουλάχιστον αυτή που θεωρείται ως τέτοια).


Ο Michel Tournier, μια ιδιαίτερη περίπτωση ενός συγγραφέα από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, που μάλλον έχει ξεχαστεί στις μέρες μας, έγραψε μερικά εξαιρετικά μυθιστορήματα με πιο γνωστό του, το «ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ή στις μονές του Ειρηνικού», που γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία και στη χώρα μας στα μέσα της δεκαετίας του ’80 όταν κυκλοφόρησε. Οι «ΜΕΤΕΩΡΟΙ» (που είχε κυκλοφορήσει το 1991 στην Ελλάδα με τον τίτλο «ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ» από τις εκδόσεις Εξάντας σε μετάφραση της Έλ. Σαμαρά), μυθιστόρημα γραμμένο το 1975, είναι ένα βιβλίο «ωριμότητας» του συγγραφέα, το οποίο εμπεριέχει πολλά στοιχεία που βρίσκουμε και σε άλλα έργα του (ανθρώπινες σχέσεις, αναζήτηση ταυτότητας, υπαινικτικό κοινωνικό σχολιασμό).
 
Το πολυφωνικό μυθιστόρημα του Τουρνιέ, κινείται σε δύο αυτόνομους άξονες, έχοντας τρείς κεντρικούς χαρακτήρες στο προσκήνιο. Τους δίδυμους Ζαν και Πωλ – που όλοι αποκαλούν Ζαν-Πωλ – και τον θείο τους Αλεξάντρ, ο οποίος μας απασχολεί περισσότερο στο πρώτο μισό του βιβλίου. Η ιστορία που δεν κινείται γραμμικά, αλλά με εναλλασσόμενη πρωτοπρόσωπη αφήγηση μεταξύ των ηρώων, ξεκινάει με την γέννηση των διδύμων Ζαν και Πωλ, που είναι μονοζυγωτικοί, μοιάζοντας σαν δυο σταγόνες νερό, στις αρχές της δεκαετίας του ’30 στην Βρετάνη, σε μια μεγαλοαστική οικογένεια με πολλά παιδιά. Η μητέρα τους Μαριά-Μπαρμπαρά, μετά τη γέννησή τους, θα αρνηθεί να κάνει άλλο παιδί, ενώ ο πατέρας τους, που έχει ένα εργοστάσιο υφαντουργίας, δίπλα στο σπίτι τους, περνάει τον περισσότερο χρόνο του στο Παρίσι, γλεντώντας και δήθεν κάνοντας επαγγελματικές επαφές. Τα δίδυμα περνάνε τον χρόνο τους μεταξύ τους, αποκλείοντας εξωγενείς παράγοντες ή παρεμβάσεις. Θεωρούν ότι ανήκουν σε ένα ανώτερο είδος, αναπτύσσουν την δική τους γλώσσα όπου συνεννοούνται μπερδεύοντας τους πάντες και ενεργούν ως μια οντότητα. Μεγαλώνοντας οι δίδυμοι, αναπτύσσουν μια διαφορετική ο καθένας τους, αίσθηση του κόσμου – ο Ζαν είναι περισσότερο ανεξάρτητος και αυτόνομος, με την διδυμία να αποτελεί ένα κλουβί, μια φυλακή που νιώθει να τον περιορίζει και να μη τον αφήνει να «ελευθερωθεί», από την άλλη, ο Πωλ είναι εντελώς προσκολλημένος στην έννοια και την ομοιογένεια της διδυμίας, αντιδρώντας περίεργα στην αίσθηση αυτονομίας του αδελφού του.
 
«Άκουσε τούτο το θαυμάσιο νέο, και μέτρα τις τεράστιες συνεπαγωγές του: κάθε άνθρωπος έχει πρωταρχικά ένα δίδυμο αδελφό. Κάθε έγκυος γυναίκα κουβαλά στον κόλπο της δύο παιδιά. Αλλά το πιο δυνατό δεν ανέχεται την παρουσία ενός αδελφού με τον οποίο πρέπει να μοιράζεται τα πάντα. Τον στραγγαλίζει μέσα στην κοιλιά της μάνας του, κι αφού τον στραγγαλίσει, τον τρώει, κι έπειτα έρχεται μόνος στον κόσμο, μιασμένος από αυτό το αρχέγονο έγκλημα, καταδικασμένος στη μοναξιά και προδιδόμενος από το στίγμα του τερατώδους ύψους του. Η ανθρωπότητα αποτελείται από δράκους, από ανθρώπους δυνατούς, βέβαια, αλλά με χέρια στραγγαλιστών και δόντια κανιβάλων. Και οι δράκοι αυτοί, έχοντας πυροδοτήσει με την αρχέγονη αδελφοκτονία τους την αλληλουχία βίας και εγκλημάτων που λέγεται Ιστορία, περιπλανώνται ανά τον κόσμο, παραδέρνοντας από μοναξιά και τύψεις. Μονάχα εμείς, με ακούς, είμαστε αθώοι. Μονάχα εμείς ήλθαμε στον κόσμο πιασμένοι χέρι με χέρι και με το αδελφικό χαμόγελο στα χείλη.»
 
Στην οικογένεια Συρέν, υπάρχει ένα μαύρο πρόβατο, ο θεωρούμενος ως τεμπέλης και ομοφυλόφιλος Αλεξάντρ. Είναι ο μικρότερος από τα τρία αδέλφια, τον Γκυστάβ που έχει στη κατοχή του, την οικογενειακή επιχείρηση κληρονομιά από τον πατέρα τους, μια εταιρεία αποκομιδής και ανακύκλωσης απορριμμάτων, και τον Εντουάρ (τον πατέρα των διδύμων) που ζει στη Βρετάνη διευθύνοντας το εργοστάσιο υφαντουργίας του. Ο Αλεξάντρ είναι ένας κοσμοπολίτης, που ζει στο Παρίσι μετά από μια σκληρή θρησκευτική εκπαίδευση, απολαμβάνοντας τη νυχτερινή ζωή της πρωτεύουσας. Όμως ο αιφνίδιος θάνατος του Γκυστάβ, τον καθιστά υπόχρεο να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση και να κολυμπήσει στα βαθειά. Η ειρωνεία της τύχης, αυτός ένας δανδής, να είναι υποχρεωμένος να τρέχει στις χωματερές, για να υλοποιηθούν οι εταιρικές συμβάσεις που έχουν υπογραφεί με μια σειρά πόλεων (ανάμεσά τους και το Παρίσι) για την αποκομιδή των απορριμμάτων τους, τον κλονίζει και τον αναγκάζει να ζει μια διπλή ζωή – στα σκουπίδια το πρωί, στην αναζήτηση συντρόφου όταν πέφτει η νύχτα.
 
Ο Ζαν και ο Πωλ είναι κυριολεκτικά αχώριστοι, αλλά όταν ο Ζαν ερωτεύεται την Σοφί, ο Πωλ θα αντιδράσει. Θα μπει ανάμεσα στο ζευγάρι, αναγκάζοντας την Σοφί να φύγει και να εγκαταλείψει τον Ζαν. Μετά από αυτό, ο Ζαν αναχωρεί προς άγνωστο προορισμό, ο Πωλ θα τα εγκαταλείψει όλα, ψάχνοντάς τον, περιπλανώμενος στον κόσμο, από την Βενετία, στο Μαρόκο, στον Καναδά, καταλήγοντας στο Βερολίνο, λίγο πριν την ανέγερση του τείχους. Ο Αλεξάντρ ψάχνει κι εκείνος το άλλο του μισό, σε αγκαλιές δεξιά κι αριστερά, η ζωή του καταλήγει σε αδιέξοδο και θα αναζητήσει την λύτρωση στην Καζαμπλάνκα, όπου θα μαγευτεί από τον ίδιο του τον ανηψιό (τον Πωλ) και θα οδηγηθεί προς τον θάνατο.


«Το δίδυμο κύτταρο είναι το αντίθετο της ύπαρξης, είναι η άρνηση του χρόνου, της ιστορίας, κάθε ιστορίας, κάθε αντιξοότητας – φιλονικίας, κούρασης, προδοσίας, γήρατος – που αποδέχονται ευθύς εξ αρχής, και ως τίμημα της ζωής, όσοι ορμούν στα ανάκατα νερά ενός μεγάλου ποταμού που κυλούν προς τον θάνατο.»
 
Χρησιμοποιώντας πρωτοπρόσωπη αφήγηση, με δύο κύριους αφηγητές τον Αλεξάντρ και τον Πωλ, και με παρεμβολές του Ζαν, της Σοφί και κάποιων άλλων δευτερευόντων χαρακτήρων, ο Τουρνιέ, έγραψε ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα που λειτουργεί καλειδοσκοπικά, χρησιμοποιώντας κατά κύριο λόγο το θέμα της διδυμίας για να εξερευνήσει το ζήτημα της δυαδικότητας – ακόμα και η ιστορία του Αλεξάντρ που δείχνει ως αυτόνομη (σαν βιβλίο εντός του κύριου βιβλίου) δεν είναι, διότι κι εκείνος προτάσσει την ομοφυλοφιλία του, ως κάτι ανώτερο (όπως οι δίδυμοι την διδυμία τους). Οι δύο ιστορίες (των διδύμων και του Αλεξάντρ), μπορεί εμφανώς να μη συνδέονται μεταξύ τους, αλλά παρουσιάζουν ως κοινό στοιχείο, τον διχασμό - θέμα που κυριαρχεί στους χαρακτήρες του βιβλίου, καθώς όλοι, είτε πρωτεύοντες, είτε δευτερεύοντες είναι διχασμένοι, άρα μετέωροι στο σύμπαν.
 
Από τους τρεις κεντρικούς ήρωες, μέχρι ακόμα και χαρακτήρες που εισέρχονται για λίγες σελίδες στην αφήγηση, παρατηρούμε ανθρώπους μετέωρους, που παλεύουν με τον βαθύτερο εαυτό τους και τον διχασμό που υπάρχει εντός τους. Ο Εντουάρ (ο πατέρας των διδύμων), άψογος οικογενειάρχης όταν ζει στη Βρετάνη μαζί τους, δεινός εραστής και κοσμοπολίτης στο Παρίσι, η Μαριά-Μπαρμπαρά (η μητέρα των διδύμων), μια σιωπηλή και στιβαρή παρουσία στο σπίτι, κατά την Γερμανική κατοχή, φτιάχνει δίκτυο αντίστασης, συλλαμβάνεται και εξαφανίζεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, ένας ιερωμένος, ο Θωμάς παλιός συμμαθητής του Αλεξάντρ, που τον μυεί στις ερωτικές ηδονές στο σχολείο, γίνεται παπάς, ο οποίος όμως βασανίζεται από τις αιρετικές του απόψεις (η δε συνομιλία Αλεξάντρ-Θωμά για το Άγιο Πνεύμα, αποτελεί μια από τις ωραιότερες σελίδες του βιβλίου), και άλλοι πολλοί χαρακτήρες που αποκαλύπτουν τον διχασμό τους.
 
«Γιατί η διδυμία σφηνώνει λίγο περιβάλλον στην καρδιά της ομοιογενούς κληρονομικότητας, κι αυτό δεν αποτελεί μόνον ακρωτηριασμό, αλλά και εισχώρηση αέρα, φωτός και θορύβου στην ιδιωτικότητα του όντος. Οι γνήσιοι δίδυμοι δεν είναι παρά ένα και μοναδικό ον, που η τερατωδία του έγκειται στο ότι κατέχει δύο διαφορετικές θέσεις στο χώρο. Αλλά ο χώρος που τους διαφοροποιεί είναι ιδιόμορφος. Είναι τόσο πλούσιος και ζωντανός που, συγκρινόμενος μαζί του, ο χώρος όπου περιπλανώνται οι παράταιροι είναι άνυδρη έρημος. Αυτός ο διαδιδυμικός χώρος – η εκδιπλωμένη ψυχή – είναι εκτατός παντοιοτρόπως. Μπορεί να συρρικνωθεί σχεδόν στο μηδέν όταν οι πανομοιότυποι αδελφοί κοιμούνται σφιχταγκαλιασμένοι στην ωαρική στάση. Αν όμως ο ένας από τους δυο φύγει μακριά, τεντώνεται και λεπταίνει – δίχως ποτέ να σκίζεται – σε διαστάσεις που μπορεί να τυλίγουν τον ουρανό και τη γη. Τότε ο διδυμικός κώδικας αποκρυπτογράφησης καλύπτει ολόκληρο τον κόσμο, και οι πόλεις του, τα δάση του, οι θάλασσες, τα βουνά του ανανοηματοδοτούνται.
Απομένει ένα έσχατο ερώτημα (…): τι συμβαίνει με την εκδιπλωμένη ψυχή αν ο ένας από τους διδύμους εξαφανιστεί για πάντα;»
 
Το βιβλίο διατρέχει μια μεγάλη χρονικά περίοδο, περίπου τριών δεκαετιών. Από την προπολεμική Γαλλία έως την κορύφωση του Ψυχρού πολέμου, που είναι η ανέγερση του τείχους του Βερολίνου, χωρίζοντας το Βερολίνο σε Δυτικό και Ανατολικό. Ο Τουρνιέ, χρησιμοποιεί ως φόντο, ως υπόβαθρο όσα συμβαίνουν στον κόσμο, με τις εξελίξεις να επηρεάζουν τις ζωές των ηρώων του – οι γονείς των διδύμων χάνονται στον Β παγκόσμιο πόλεμο, ο Αλεξάντρ θα έχει προβλήματα στη δουλειά του, περισσότερο όμως από τα «εξωτερικά» γεγονότα, τον απασχολεί τι συμβαίνει στον εσωτερικό κόσμο και στα γεγονότα που αντιμετωπίζουν οι ήρωές του.
Τίποτα δεν είναι τυχαίο σε αυτό το άψογα δομημένο μυθιστόρημα. Τα αντίθετα που διαρκώς τονίζονται (ετεροφυλοφιλία-ομοφυλοφιλία, αστικό τοπίο-ανοιχτοί ορίζοντες, παράδεισος-κόλαση, ρευστότητα εποχών-μετεωρολογικά φαινόμενα, κίνηση-ακινησία, έρωτας-θάνατος), οι δίδυμες πόλεις ή χώρες, που βίαια από ιστορικά γεγονότα χωρίζονται (Γερμανία, Βερολίνο, Βενετία/Κωνσταντινούπολη), όλα ακόμα και τα ασήμαντα παίζουν ρόλο στο βιβλίο.
 
Η αναζήτηση του Πωλ, αρχικά για να βρει τον αδελφό του και όταν συνειδητοποιεί ότι ο Ζαν δεν θέλει να βρεθεί, μετατρέπει το μυθιστόρημα σε περιπλάνηση, εσωτερικό ταξίδι προς την ολοκλήρωση, προς την πραγματικότητα. Όπως έλεγε ο ιερωμένος Θωμάς στον φίλο του, τον Αλεξάντρ στην συνομιλία τους στην εκκλησία «Ό,τι παρέμεινε αιχμαλωτισμένο στο σώμα του Χριστού εκτινάχθηκε και απλώθηκε στα πέρατα της γής. Το κοινό κτήμα που έβρισκα μονάχα στον Ιησού, μού αποκαλύφθηκε μέσα στον κάθε ζωντανό άνθρωπο. Η διδυμία μου έγινε οικουμενική. Ο ξέταιρος δίδυμος πέθανε, κι ένας αδελφός των ανθρώπων γεννήθηκε στη θέση του.»


Το βιβλίο είναι γεμάτο από συγκλονιστικές εικόνες, σκηνές λογοτεχνικής ανθολογίας, όπως οι περιγραφές στο ίδρυμα των παιδιών με νοητικά προβλήματα που γειτονεύει με το σπίτι των δίδυμων, ο πνιγμός με τη βάρκα του πιο ιδιοφυούς παιδιού του ιδρύματος που παίρνει μαζί του όσα παιδιά βρίσκει στην παραλία για μια βόλτα, το εργοστάσιο υφαντουργίας, οι χωματερές, τα ταξίδια του Πωλ, οι ακαταμάχητες σελίδες του τελευταίου σταθμού του Αλεξάντρ στην Καζαμπλάνκα, οι τελευταίες σελίδες του βιβλίου με τον Πωλ να βρίσκει επιτέλους την αλήθεια.
 
Το βαθειά συμβολικό μυθιστόρημα του Τουρνιέ, είναι ένα ολιστικό βιβλίο που περιέχει σχεδόν τα πάντα στις σελίδες του. Φιλοσοφικούς διαλόγους, θρησκευτικές αναζητήσεις, κοινωνικούς προβληματισμούς, υπαρξιακά άγχη, χιούμορ και ειρωνεία, προκλητικό και με τολμηρές σκηνές, αιρετικό και αντιφατικό, σελίδες για το μυστήριο της ζωής και πάνω απ’ όλα την αναζήτηση του εαυτού και του άλλου που θα συμπληρώσει το ιδανικό αντίστοιχό του. Ο Τουρνιέ επηρεασμένος από την εποχή της μεταπολεμικής έκρηξης των Ιδεών και κυρίως τις θεωρίες των Φουκώ και Ντελέζ, έγραψε ένα μυθιστόρημα που εμπεριέχει έννοιες και ιδέες ενσωματωμένες στη πλοκή, περνώντας στον αναγνώστη νοήματα που μπορεί και να μη τα κατανοούσε διαβάζοντας ένα βιβλίο θεωρίας.
 
Οι «Μετέωροι» είναι ένα βιβλίο απαιτητικό, που προ(σ)καλεί τον αναγνώστη του διαρκώς. Πυκνογραμμένο και χωρίς ιδιαίτερη πλοκή, είναι ένα βιβλίο που όσο εισέρχεσαι εντός του, σε κερδίζει, καθώς προσαρμόζεσαι στον αφηγηματικό ρυθμό του και στις διαρκείς προκλήσεις του μυαλού, η δε ανταμοιβή – αίσθηση στο τέλος είναι τεράστια. Είναι ένα βιβλίο που κάθε σκεπτόμενος και ανήσυχος εραστής της λογοτεχνίας πρέπει να διαβάσει.
 
Βαθμολογία 88 / 100


 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home