Πως νιώθεις όταν τελειώνεις ένα μυθιστόρημα που σου άρεσε τόσο πολύ, ώστε να θέλεις κι άλλο, να επιθυμείς να ακολουθήσεις τους ήρωες που σου κράτησαν παρέα τόσες μέρες και σε έκαναν να γελάσεις μέχρι δακρύων, να συγκινηθείς και τελικά να νιώσεις ευφορία και πληρότητα, συναισθήματα που η λογοτεχνία είναι μία από τις τέχνες που μπορεί να σου προσφέρει απλόχερα. Είναι ένα (ωραίο και γοητευτικό) πρόβλημα που δημιουργούν οι μεγάλοι συγγραφείς στους αναγνώστες τους. Και ο Καναδοεβραίος Mordecai Richler (1931-2001), ήταν ένας τέτοιος συγγραφέας. Μπορεί το εκπληκτικό «Ο ΤΖΟΣΟΥΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ» (Joshua, then and now), (Εκδ. Πόλις, (σπιντάτη) μετάφρ. Γ.Ι.Μπαμπασάκης, σελ.573), να μην είναι το καλύτερό του βιβλίο (αφού τα δύο άλλα εκδοθέντα στην γλώσσα μας, «Ο κόσμος του Μπάρνεϋ» και (κυρίως) «Ο Σόλομον Γκάρσκυ ήταν εδώ» (θεωρώ ότι) είναι αξεπέραστα), αλλά τελικά αυτό είναι μια λεπτομέρεια που αφορά μόνο τους θεωρητικούς της λογοτεχνίας.

Το μυθιστόρημα ξεκινάει με τον Τζόσουα να έχει χτυπηθεί από την γκαντεμιά όσο δεν πάει άλλο. Έχει σπάσει πόδια και πλευρά σε ένα ατύχημα, φωτογραφίες του να φιλιέται με έναν διάσημο (και νεκρό πλέον) συγγραφέα στο στόμα, δημοσιεύονται στον τύπο, ένας αστυνομικός μπαίνει στο σπίτι του και τον βλέπει να φοράει ένα μαύρο κυλοτάκι και πάνω απ’όλα η σύζυγός του η Πωλίν νοσηλεύεται στο ψυχιατρείο. Τι οδήγησε όμως την κατάσταση ως εκεί; Ο Ρίχλερ με αφήγηση που πάει μπρος-πίσω στο παρελθόν από τότε που ο Τζόσουα ήταν παιδί μας περιγράφει την άστατη και δύσκολη ζωή ενός (μάλλον τυχερού αλλά τελείως) θεότρελλου τύπου που δεν μεγάλωσε ποτέ.

Ο Τζόσουα Σαπίρο έρχεται στον κόσμο από μια τελείως ανορθόδοξη εβραϊκή οικογένεια. Ο πατέρας του, ο Ρούμπεν από αρκετά γνωστός μποξέρ, καταλήγει να δουλεύει ως μπράβος και εισπράκτορας ενός μαφιόζου, να μπαινοβγαίνει στις φυλακές και να εξαφανίζεται για μικρά χρονικά διαστήματα. Η πανέμορφη μάνα του, η Έστερ, κόρη καλής εβραϊκής οικογένειας που δεν θέλει να την δει μπροστά της, ονειρεύεται να γίνει ηθοποιός, βγαίνει με διάφορους πλούσιους και ισχυρούς σκανδαλίζοντας τους πάντες με την sexy εμφάνισή της, κάτι που δεν συγχωρείται στην γειτονιά που βρίθει από χοντροκώλες και παραμελημένες γυναίκες. Ο Τζόσουα μεγαλώνει στους δρόμους και χάρις στην ευφυία του και στο θράσος του, τα καταφέρνει να υλοποιήσει το όνειρό του. Να πάει στην Ευρώπη, να γίνει δημοσιογράφος και να γράψει ένα βιβλίο για τον Ισπανικό Εμφύλιο.

Ο Τζόσουα στο Λονδίνο γνωρίζει την συμπατριώτισα του Πωλίν, κόρη γερουσιαστού, μεγαλωμένη σε ακριβά κολλέγια και πολύφερνη νύφη στην high society του Μόντρεαλ, η οποία «κάνει την επανάστασή της», έχοντας παντρευτεί έναν δήθεν εξεγερμένο πλούσιο ακαδημαϊκό και γυρίζει από πάρτυ σε πάρτυ. Ο Τζόσουα που αλητεύει προσποιούμενος τον δημοσιογράφο (στην πραγματικότητα αντιγράφοντας άρθρα από άλλα περιοδικά και τα στέλνει στον Καναδά), παθαίνει την πλάκα του, της την πέφτει αγρίως και τελικά τα καταφέρνει να την ρίξει. Δύο ανομοιογενείς άνθρωποι, ο ένας μεγαλωμένος με μπουνιές και κλωτσοπατινάδες, μικροκλοπές και αλητεία, κι εκείνη με το εξοχικό στη λίμνη και τα κοκτέιλ στις δεξιώσεις. Το ζευγάρωμά τους σκανδαλίζει τους πάντες και κυρίως τον πατέρα της. Η σχέση όμως αποδεικνύεται δυνατότερη από αυτό που οι πάντες περιμένουν.

Τα χρόνια περνάνε, το ζεύγος έχει επιστρέψει στον Καναδά, όπου ο Τζόσουα είναι καταξιωμένος αθλητικογράφος και συγγραφέας. Αναγνωρίσιμος λόγω των τηλεοπτικών του εμφανίσεων αλλά ελάχιστα συμπαθής, αφού από το στόμα του πετάγονται τα πιο «κουλά» πράγματα. Αντισυμβατικός και ανατρεπτικός, μπαίνει στο μάτι όλων και κυρίως του κοσμικού κύκλου της συζύγου του. Το ζευγάρι μαζί με τα τρία τους παιδιά μένει μόνιμα στο ειδυλιακό εξοχικό της Πωλίν στη λίμνη, όταν ξεσπάει η κρίση που έχει τη μορφή του αδερφού της, του μπον-βιβέρ και ξενιτεμένου στις Βερμούδες, Κέβιν που εμφανίζεται με το υδροπλάνο του να διαταράξει την βαρετή ζωή των κατοίκων του εξοχικού θερέτρου σε μια ιστορία που μετά την μέση του μυθιστορήματος απογειώνεται ενώ ο συγγραφέας θαυμαστά καταφέρνει να ισορροπεί μεταξύ τραγωδίας και κωμωδίας.

Ο Τζόσουα ψάχνει την ταυτότητά του σ’αυτόν τον κόσμο. Μετέωρος από μικρός θα συνειδητοποιήσει τι σημαίνει εβραίος όταν βρεθεί στην Ίμπιζα, νεαρούλης, άβγαλτος και με όπλο την θρασύτητα θα αντιμετωπίσει συντριβόμενος έναν ναζί που καλύπτεται όπως και άλλοι στο φιλικό γι’αυτούς καθεστώς του Φράνκο στην τότε Ισπανία. Η εμπειρία του αυτή θα τον ωριμάσει αλλά θα του αφήσει μια πληγή μέσα του, η οποία θα τον τρώει για όλη του τη ζωή. Όταν θα βρει το κουράγιο να επανασυνδέσει το παρελθόν με το παρόν θα είναι πολύ αργά.


Αιρετικό και αντισυμβατικό το βιβλίο, είναι αναμφίβολα η επιτομή του «politically incorrect». Η κοινωνία του Καναδά και των Η.Π.Α. σατιρίζεται ανηλεώς, ενώ η εβραϊκή κοινότητα θα πρέπει να αισθάνθηκε πολύ άβολα με την έκδοση του βιβλίου. Ο Τζόσουα βιώνει τον ρατσισμό της κοινωνίας από μικρός και σκληραίνει. Το μόνο όπλο του να ξεχωρίσει είναι το μυαλό του και το χρησιμοποιεί φέρνοντας τους άλλους σε δύσκολη θέση. Από τον θείο Όσκαρ με την μάντρα των μεταχειρισμένων, μέχρι τον Γερμανό επιχειρηματία που έχει έρθει για επενδύσεις στην περιοχή της λίμνης και του προτείνει «επαναστατικές» πιστωτικές κάρτες οι οποίες δεν θα χάνονται αφού θα είναι χαραγμένες πάνω στο δέρμα των κατόχων τους (!). Ο ρατσισμός και ο σνομπισμός των «καλών οικογενειών» του Μόντρεαλ εξευτελίζονται από την πένα του δαιμόνιου Ρίχλερ μαζί με τον νεοπλουτισμό και την μανία για σάρωμα των πάντων από τους εβραίους, ενώ η ανάγνωση της Βίβλου από τον πατέρα του Τζόσουα, τον Ρούμπεν είναι κάτι που θα μείνει αξέχαστο στους αναγνώστες του μυθιστορήματος.

Το απροσάρμοστο και πανέξυπνο εβραιόπουλο ψάχνει να βρει τον εαυτό του λοιδορώντας και λοιδωρούμενος. Κοροϊδεύει τους φίλους του που πλούτισαν, μπουκάροντας σαν κλέφτης στο σπίτι τους και ανακατεύοντας τα έπιπλά τους και βγάζοντας τις ετικέτες από την συλλογή των πανάκριβων κρασιών τους. Ο Ρίχλερ – ένα λογοτεχνικό αντίγραφο του χειμαρρώδους Lenny Bruce – δεν «κολώνει» ούτε μπροστά σε θέματα ταμπού περιγράφοντας σκηνές-ανέκδοτα όπως αυτή: «Σε σπρώχνει με τον αγκώνα του ένας Εβραίος για να σε προσπεράσει στην ουρά έξω από τον κινηματογράφο κι εσύ τον σκουντάς λιγάκι προς τα πίσω, για να είναι εντάξει τα πράγματα, κι αμέσως αυτός αρχίζει να ωρύεται για τους έξι εκατομμύρια νεκρούς». Το σοκ (και το διάπλατο άνοιγμα του στόματος) το έχεις νιώσει έτσι κι αλλιώς από τις πρώτες σελίδες, όταν ο Τζόσουα στο κρεββάτι του πόνου σκέφτεται ότι: «Του χρόνου ίσως ο Σόνι και η Σερ μας έρθουν απευθείας από το Άουσβιτς, τραγουδώντας το «The way we were» μπροστά στις ανοιχτές πύλες ενός ανακαινισμένου κρεματορίου.»

Εκτός του «tour de force» χαρακτήρα του Τζόσουα, εξαιρετικοί είναι και οι δευτερεύοντες ήρωες του μυθιστορήματος. Η Πωλίν, εύθραυστη και συναισθηματική, ο φοβερός και αξεπέραστος Ρούμπεν Σαπίρο λαθρέμπορος, παλιόμουτρο και ντόμπρος, ο γερουσιαστής που βρίσκει τον εαυτό του κάνοντας παρέα με την τρομερή οικογένεια Σαπίρο, η μάνα του Τζόσουα, η Έστερ που στα γεράματα θα βρεί τον εαυτό της επιτέλους ως υπερήφανη μάνα ενός αντισυμβατικού και διάσημου γιού και (κυρίως) ως ιδιοκτήτρια «ινστιτούτου μασάζ» που λεγόταν «Το στοματικό είναι ωραίο», η άσπονδη κολλητή της Πωλίν, η υπερσεξουαλική Τζέιν – ένας χαρακτήρας βγαλμένος από τις καλύτερες σελίδες του Απντάικ – με τον αντιπαθέστατο σύζυγο της, ο αδερφός της Πωλίν, ο Κέβιν, οι φίλοι του Τζόσουα που έχουν ιδρύσει μαζί με τον θεότρελλο αθλητικογράφο τον σύλλογο φίλων του Μακένζι Κινγκ, σε ανάμνηση ενός φιλοναζί πρωθυπουργού του Καναδά και μαζεύονται μια φορά τον χρόνο δήθεν τιμώντας την μνήμη του αλλά στην πραγματικότητα χουλιγκανίζοντας και κανιβαλίζοντας δωμάτια ξενοδοχείων και όχι μόνο.

Είναι ένα «μυθιστόρημα μαθητείας» πολύ διαφορετικό από τα συνηθισμένα πρότυπα του είδους. Κυνικό και ρομαντικό – η ιστορία του Τζόσουα και της Πωλίν είναι και μια υπέροχη ιστορία αγάπης και τρυφερότητας, αναρχικό και βαθιά πολιτικό, κωμικό και δραματικό με σκηνές να θυμίζουν άλλοτε ταινίες του Γούντι Άλλεν και άλλοτε του Τζον Κασαβέτη, γκροτέσκο αλλά και ρεαλιστικό, το βιβλίο αυτό είναι ένα πραγματικό διαμάντι, ιδανικό για χαλαρό και ουσιαστικό ταυτόχρονα διάβασμα.

Ο Ρίχλερ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ου αιώνα. Στο έργο του διαπιστώνει κανείς συγγένειες με τον Φίλιπ Ροθ αλλά και με τον Τζον Απντάικ. Ειρωνικός και με αξεπέραστο ανατρεπτικό χιούμορ, σατιρίζει σε όλα του βιβλία τις κοινωνικές συμβάσεις, τον ρατσισμό, την μανία για πλουτισμό και αναγνωρισιμότητα. Κυνικός και αντισυμβατικός στην πολιτική του κριτική δεν διστάζει με άξονα το χιούμορ να σατιρίσει την αυτονομία του Κεμπέκ, θέμα πολύ καυτό, την δεκαετία του 70 στην πατρίδα του, τις πολιτικές μίζες από τους διάφορους μαφιόζους, τους ανίκανους πρωθυπουργούς της χώρας του. Κάποια από τα μυθιστορήματα του, όπως «Ο Τζόσουα τότε και τώρα» και «Ο κόσμος του Μπάρνεϋ» έχουν αρκετά ικανοποιητικά μεταφερθεί στον κινηματογράφο με μικρή όμως επιτυχία αφού είναι πολύ δύσκολο να αποτυπωθεί ο χειμαρρώδης ρυθμός τους αλλά και ο τόσο πλούσιος και στιβαρός λόγος του συγγραφέα στην μεγάλη οθόνη.




Leonard Cohen - I'm your man