Δευτέρα, Αυγούστου 25, 2014
posted by Librofilo at Δευτέρα, Αυγούστου 25, 2014 | Permalink
Η γοητεία του Fitzgerald
Για
πολλά χρόνια φοβόμουνα να "επιστρέψω" στον Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ. Από τους πολυαγαπημένους μου συγγραφείς
την δεκαετία του '80, είχα να διαβάσω κάτι δικό του πάνω από μια 20ετία, παρά
τις εξαιρετικές επανεκδόσεις με ωραίες καινούργιες μεταφράσεις κάποιων από τα
υπέροχα μυθιστορήματά του, διότι θεωρούσα
ότι, δεν θα μπορέσω να ξαναβρώ τη συγκίνηση στις ιστορίες του. Πόσο λάθος όμως
ήταν αυτό...
Αρκούσαν
2-3 σελίδες από τη συλλογή διηγημάτων "ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
ΣΤΗ ΒΑΒΥΛΩΝΑ και άλλες ιστορίες", που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Άγρα (μετάφρ. Α.Μπερλής, σελ. 220),
για να ξαναβρώ την μαγεία, τον σαρκασμό και την ειρωνεία, τον συναισθηματισμό
και την βαθιά ανθρωπιά, τον άκρατο ρομαντισμό που διαπερνάνε τις ιστορίες του
συγγραφέα αυτού, ιδανικού εκφραστή της "γενιάς του μεσοπολέμου", που
δεν είναι ούτε ο μεγαλύτερος μυθιστοριογράφος του κόσμου (πολλοί έχουν γράψει
πολύ καλύτερα μυθιστορήματα από αυτόν), ούτε ο καλύτερος διηγηματογράφος που
έχει υπάρξει (αν και καμιά δεκαριά διηγήματά του είναι αριστουργήματα), αλλά
σίγουρα είναι ο πιο σπαρακτικός και ο πιό "γλυκός" απ'όλους.
Στη
συλλογή διηγημάτων "Επιστροφή στη Βαβυλώνα", υπάρχουν 6 ιστορίες
γραμμένες σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, 2 από αυτές είναι γραμμένες την
δεκαετία του '20 και 4 από αυτές την δεκαετία του '30. Η χρονική συγκυρία
συγγραφής των διηγημάτων παίζει ρόλο, διότι το Κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας
Υόρκης και ότι αυτό προκάλεσε, άλλαξε τον ψυχισμό των Αμερικανών, αφού από τα τρελά
γλέντια και την οικονομική άνθηση της μεταπολεμικής περιόδου (δηλαδή της
περιόδου μετά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο και της ουσιαστικής εισόδου των ΗΠΑ στην
παγκόσμια σκηνή ως ηγέτιδας δύναμης), ήρθε το σπάσιμο της "φούσκας"
και η απότομη κατάρρευση της μεγαλοαστικής (και όχι μόνο) τάξης, το χάσιμο
τεράστιων περιουσιών και η αλλαγή στην ψυχολογία του πληθυσμού που θα περάσει
σχεδόν μια δεκαετία για να μπορέσει να ανακάμψει.
Ο
Φιτζέραλντ (1896-1940), στις ιστορίες του δείχνει αυτή την μετάλλαξη
των ηρώων του, αλλαγή που συνέβη και στον ίδιο. Ας μη ξεχνάμε ότι υπάρχει πολύς
αυτοβιογραφικός τόνος στα γραπτά του μεγάλου αυτού συγγραφέα.
“Η επιστροφή στη Βαβυλώνα», το
διήγημα που δίνει τον τίτλο του στη συλλογή αυτή, είναι ένα αριστουργηματικό
κείμενο και ένα από τα καλύτερα πράγματα που έγραψε ο Φιτζέραλντ. Γραμμένο το
1930, λίγο μετά το Κραχ, είναι ένα ελεγειακό και σπαρακτικό διήγημα, το οποίο
περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης.
Ο
Τσαρλς Ουέηλς, είναι ένας εκπατρισμένος Αμερικανός που εργάζεται στην Πράγα και
επιστρέφει στο Παρίσι μετά από τρία χρόνια να ζητήσει την κηδεμονία της μικρής
του κόρης από την οικογένεια της αδερφής της γυναίκας του. Η κηδεμονία του είχε
αφαιρεθεί μετά τον θάνατο της συζύγου του και μητέρας της μικρής, λόγω του
έντονου αλκοολισμού του, που τον οδηγούσε σε ακραίες και βίαιες συμπεριφορές. Ο
Ουέηλς όμως είναι ένας διαφορετικός και συνειδητοποιημένος άνθρωπος πλέον που
έχει ξαναφτιάξει την περιουσία του, μετά την οικονομική του καταστροφή, έχει
περιορίσει σημαντικά το ποτό και έχει κάνει μια νέα αρχή. Η μικρή του κόρη τον
υποδέχεται με χαρά και θέλει να ζήσει μαζί του, αλλά η αδερφή της γυναίκας του
αντιδράει ενθυμούμενη την συμπεριφορά του και θεωρώντας τον ουσιαστικά υπεύθυνο
για τον θάνατο της αδερφής της. Το διήγημα είναι ένα κομψοτέχνημα, γεμάτο ειρωνεία,
χιούμορ και ξεχειλίζει από συγκίνηση και πικρία.
«Αυτά ως προς τα έργα
και τις ημέρες της Μονμάρτρης. Και οι κραιπάλες, οι ασωτίες ήταν σε παιδαριώδη
κλίμακα, και ξαφνικά κατάλαβε το νόημα της λέξης «εξανεμίζω» - μεταβάλλω κάτι
σε «άνεμο», σε αέρα, από το κάτι φτιάχνω ένα τίποτα. Στις μικρές ώρες της
νύχτας κάθε μετάβαση από μέρος σε μέρος ήταν ένα τεράστιο ανθρώπινο άλμα, μια
αύξηση του τιμήματος που όφειλες να καταβάλεις για το προνόμιο της ολοένα και
πιο αργής κίνησης.
Θυμόταν χιλιάρικα που δόθηκαν
σε ορχήστρες για να παίξουν ένα τραγούδι, κατοστάρικα που πετάχτηκαν για να
φωνάξει ένας πορτιέρης ένα ταξί.
Αλλά όλα αυτά δεν
δόθηκαν μάταια.
Ακόμα και τα χρήματα που
ξοδεύτηκαν αλόγιστα ήταν μια προσφορά στο πεπρωμένο, ώστε να μη θυμάται αυτά
που πρωτίστως άξιζε να θυμάται, αυτά που τώρα θα θυμόταν για πάντα – πως του
πήραν το παιδί του, πως η γυναίκα του κατέφυγε σε έναν τάφο στο Βερμόντ.»
Στην
«Τρελή Κυριακή», η δράση
μεταφέρεται στο Χόλιγουντ και στην ξέφρενη ζωή των συνεχών πάρτι και των γκλάμορους
επαύλεων, όπου ο νεαρός σεναριογράφος Τζόελ Κόουλς, γεμάτος όνειρα και
φιλοδοξίες ερωτεύεται την πανέμορφη σύζυγο του διάσημου σκηνοθέτη που του έχει
αναθέσει το σενάριο μιας ταινίας. Διήγημα με πολλές αυτοβιογραφικές νότες,
γραμμένο το 1932 που μεταφέρει την αρνητική εικόνα που είχε ο συγγραφέας για το
Χόλιγουντ.
Το
εξαιρετικό «Χειμωνιάτικα όνειρα»,
είναι ένα διαφορετικό αλλά μάλλον ισάξιο κείμενο του «Μεγάλου Γκάτσμπυ» μιάς που κινείται στο ίδιο ελεγειακό ύφος με το
μεγάλο αυτό μυθιστόρημα. Ο Ντέξτερ Γκρην υλοποιώντας σχετικά άνετα και γρήγορα
τον μεγάλο του στόχο, να πλουτίσει και να γίνει ισότιμο μέλος στο αριστοκρατικό
κλαμπ των γκόλφερς, στο οποίο δούλευε τα καλοκαίρια, προσπαθεί να κατακτήσει
και τη Τζούντυ που, έβλεπε από μικρή να έρχεται με τον πατέρα της, και με τα
χρόνια να μετατρέπεται σε μια καλλονή που χειριζόταν τους άνδρες όπως γούσταρε.
Η κατάκτηση όμως της Τζούντυ θα του φέρει περισσότερα προβλήματα από ευτυχία, ο
Ντέξτερ ως άλλος Γκάτσμπυ θα ζήσει με το ανεκπλήρωτο όνειρο που χάθηκε, με τις
ευκαιρίες που γλίστρησαν από τα χέρια του.
" "Πάει καιρός"
είπε, "πάει πολύς καιρός που είχα κάτι μέσα μου, αλλά τώρα αυτό πέταξε.
Αυτό που είχα πέταξε, χάθηκε. Δεν μπορώ να βάλω τα κλάματα, ούτε νοιάζομαι.
Χάθηκε, δεν θα ξανάρθει ποτέ πιά"."
Το
θαυμάσιο "Πλουσιόπαιδο",
τέταρτη ιστορία της συλλογής (η οποία έχει κυκλοφορήσει παλαιότερα από τις εκδ.
Οδυσσέας), είναι ουσιαστικά μια νουβέλα, όχι μόνο λόγω μεγέθους (σχεδόν 60
σελίδες) αλλά και δομής. Ο Φιτζέραλντ περιγράφει την ιστορία του Άνσον Χάντερ
(ενός από τους χαρακτηριστικότερους ήρωες της πεζογραφίας του), ο οποίος είναι
ένας νέος αριστοκρατικής καταγωγής (αυτό
στις ΗΠΑ τεκμαίρεται από το αν η οικογένεια σου είχε συμβάλλει στην ανάπτυξη
της πόλης της Νέας Υόρκης πριν το 1880!), φιλόδοξος και υπερόπτης, υπερβολικά
ίσως προσγειωμένος και "γήινος", εγωπαθής και νάρκισσος, που όμως δεν
έχει καμία προσωπικότητα τόσο ελκυστική ώστε να μπορέσει να έχει δίπλα του
ανθρώπους που πραγματικά τον αγαπάνε και νοιάζονται γι'αυτόν. Ο χειρότερος
εφιάλτης του, να μη μείνει μόνος τον διακατέχει και αίφνης στην ηλικία των 30
συνειδητοποιεί την (αβάσταχτη) μοναξιά του και φρικάρει.
Τα
δύο διηγήματα που κλείνουν τη συλλογή,
"Η χαμένη δεκαετία"
και "Η κατάρρευση"
είναι από τα τελευταία κείμενα του συγγραφέα. Η "χαμένη δεκαετία"
γράφτηκε το 1939 (1 χρόνο πριν τον θάνατο του) και η "Κατάρρευση" το
1936. Είναι και τα δύο άκρως αυτοβιογραφικά και ιδιαίτερα σπαρακτικά. Στη
"Χαμένη δεκαετία", ένα "διαμαντάκι" 6 μόλις σελίδων, ο ιδιόρρυθμος "επισκέπτης"
της εφημερίδας που δουλεύει ο Τριμπλ (ο ήρωας της ιστορίας) θέλει να
αποκαταστήσει τη σχέση του με τη πόλη της Νέας Υόρκης, σχέση που έχασε για δέκα
χρόνια που ήταν βυθισμένος στον αλκοολισμό, ενώ στη "Κατάρρευση",
γραμμένη στο ύφος του δοκιμίου, ο Φιτζέραλντ καταγράφει την απελπισία και την
ήττα, την αποτυχία και την απογοήτευση, την ερωτική ψευδαίσθηση και την
ματαιότητα στις σχέσεις. Ένα κείμενο γεμάτο σπαραγμό και λυρισμό που σου αφήνει
ένα σφίξιμο στο στομάχι.
Η
"Επιστροφή στη Βαβυλώνα"
είναι μια συλλογή διηγημάτων που θα μπορούσε να αποτελέσει την καλύτερη
εισαγωγή (ή ίσως το τελευταίο αντίο) στον συγγραφικό κόσμο του Φιτζέραλντ.
Διηγήματα που κυμαίνονται από εξαιρετικά έως αριστουργηματικά και από τα οποία
δεν πετάς απολύτως τίποτα, τα οποία δείχνουν και τη μεγάλη γκάμα του συγγραφέα
στην ανάπτυξη του λόγου. Από το "άπλωμα" του "Πλουσιόπαιδου", περνάμε στον
υπαινικτικό λόγο της "Χαμένης
δεκαετίας", από τις εκθαμβωτικές περιγραφές των πριβέ κλαμπ στα "Χειμωνιάτικα όνειρα", στον πικρό
και δοκιμιακό λόγο της "Κατάρρευσης",
χωρίς να λείπουν από όλες τις ιστορίες οι κοινές συνισταμένες που χαρακτηρίζουν
το έργο του μεγάλου συγγραφέα. 6 μοναδικές ιστορίες που χαρίζουν στιγμές
μεγάλης αναγνωστικής απόλαυσης.
"Άρχισε με ένα
συγκεκριμένο άτομο και προτού το καταλάβεις θα διαπιστώσεις ότι δημιούργησες
έναν ανθρώπινο τύπο· άρχισε με έναν ανθρώπινο
τύπο και δεν θα αργήσεις να αντιληφθείς ότι δεν δημιούργησες τίποτα. Αυτό
συμβαίνει διότι είμαστε όλοι μυστήριοι τύποι, και πιο μυστήριοι κάτω από το
πρόσωπό μας και τη φωνή μας απ'όσο θέλουμε να ξέρουμε οι άλλοι ή απ'όσο ξέρουμε
εμείς οι ίδιοι. Όταν ακούω κάποιον να λέει για τον εαυτό του ότι είναι ένας
"μέσος άνθρωπος, έντιμος και ανοιχτός", είμαι σίγουρος ότι έχει
κάποια πολύ συγκεκριμένη και ενδεχομένως φριχτή ανωμαλία την οποία έχει
αποφασίσει να κρύβει - και οι διαβεβαιώσεις του ότι είναι μέσος άνθρωπος,
έντιμος και ανοιχτός, είναι ο τρόπος που έχει να υπενθυμίζει στον εαυτό του τη
συγκάλυψη."
Εξαιρετική παρουσίαση!