Τετάρτη, Ιουλίου 20, 2016
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιουλίου 20, 2016 | Permalink
Ξαναδιαβάζοντας το "Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία"
Πάνε πάνω από 30 χρόνια που πρωτοδιάβασα το αριστούργημα του Χάινριχ Μπελ  “ΟΜΑΔΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΥΡΙΑ”. Είχε βγει την δεκαετία του '70 από τις εκδόσεις Ζάρβανος και εγώ νεότατος και χωρίς την σημερινή αναγνωστική (και όχι μόνο) εμπειρία, είχα συγκλονισθεί από το βιβλίο. Δεν ήταν το πρώτο του μεγάλου Γερμανού λογοτέχνη (1917-1985 - βραβείο Νόμπελ 1972), που διάβαζα καθώς είχα “γνωρίσει” τον συγγραφέα από τον εμβληματικό του “Κλόουν” που είχα λατρέψει κυριολεκτικά (εξάλλου τότε όλοι οι βιβλιόφιλοι νέοι διάβαζαν τις “Απόψεις ενός Κλόουν”), αλλά το “Πορτρέτο” το αγάπησα πολύ – οι δε συζητήσεις που ακολούθησαν ήταν καταιγιστικές. Συνέχισα και με άλλα βιβλία του Boll (που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην δεκαετία του 80 και πολύ γνωστός σε ένα ευρύτερο κοινό μετά την εμβληματική κινηματογραφική μεταφορά της “Κατερίνας Μπλουμ” από τον Φόλκερ Σλέντορφ - άλλο hot όνομα της εποχής), τα οποία είναι τα περισσότερα εξαιρετικά. Αποφάσισα να ξαναδιαβάσω το “ΟΜΑΔΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΥΡΙΑ”, φέτος μετά από τόσα χρόνια, σαν τεστ στον εαυτό μου, εάν θα ξανανιώσω την ίδια ένταση της πρώτης φοράς, αλλά και επειδή η εγγύηση της μεταφράστριας Μ.Ζαχαριάδου και η ωραιότατη έκδοση (εκδ. Πόλις), δεν είχε καμία σχέση με την πρώτη της δεκαετίας του 70. Τα συναισθήματα που ένιωσα ήταν ακριβώς τα ίδια, απόδειξη της δυναμικής του βιβλίου, μου έκανε δε εντύπωση ότι θυμόμουν πάρα πολλές σκηνές καθώς και την αρχιτεκτονική του μυθιστορήματος (αυτήν δύσκολα την ξεχνάς) – τελικά, μάλλον τα βιβλία που σε σημαδεύουν δύσκολα τα ξεχνάς.

Τι είναι λοιπόν το “ΟΜΑΔΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΥΡΙΑ”; Αυτό ακριβώς που λέει κι ο τίτλος. Ένα σύνολο συνεντεύξεων ανθρώπων που γνώριζαν την ηρωίδα Λένι Πφάιφερ (το γένος Γκρούιτεν) “...γυναίκα σαράντα οκτώ ετών, Γερμανίδα – έχει ύψος 1,71, ζυγίζει 68,8 κιλά...το χρώμα των ματιών της κυμαίνεται μεταξύ σκούρου μπλε και μαύρου, έχει πολύ πυκνά ξανθά μαλλιά ελαφρώς γκριζαρισμένα, τα οποία αφήνει κάτω – περιβάλλουν το κεφάλι της ολόισια, κάπως σαν κράνος.” Η Λένι θα μείνει σιωπηλή καθ' όλη τη διάρκεια του βιβλίου, γι' αυτήν θα μιλάνε άνθρωποι που την γνώριζαν καλά, αρκετά, ελάχιστα ή και καθόλου. Ο αφηγητής που ερευνά με μεγάλη λεπτομέρεια την ζωή της Λένι θα παραμείνει ανώνυμος, στο περιθώριο, χωρίς να εμπλέκεται συναισθηματικά στην ιστορία της ηρωίδας του, ενώ η πολυαναμενόμενη συνάντηση των δυο τους θα γίνει μερικές σελίδες πριν το τέλος, οι παρεμβάσεις του θα είναι γεμάτες χιούμορ και ειρωνία. Οι άνθρωποι που μιλάνε και αφηγούνται την ιστορία της ζωής της, διατρέχουν μια μεγάλη περίοδο, από την δεκαετία του 30 έως το τέλος της δεκαετίας του 60.

Με αργό και σχεδόν υπνωτιστικό ρυθμό η ποικιλία των “αφηγητηματικών φωνών” σχηματίζουν το πορτρέτο όχι μόνο μιας γυναίκας αντισυμβατικής και ελεύθερης, αφελούς και σοβαρής, ρομαντικής και επιπόλαιας, επίμονης και ανεξάρτητης, περίπλοκης και πολυσύνθετης, αλλά – ταυτόχρονα – και το πορτρέτο της Γερμανικής κοινωνίας από τα ταραγμένα χρόνια του Ναζισμού έως τα χρόνια του ξαναχτισίματος της χώρας και της οικονομικής της ανάπτυξης.

Η Λένι μεγαλώνει με τον Ναζισμό, σαν κοριτσάκι θα επιλεχθεί ως αντιπροσωπευτικό πρόσωπο του νέου καθεστώτος, εκείνη που θα αδιαφορήσει παντελώς για τις σπουδές, για το σχολείο το οποίο θα εγκαταλείψει νωρίς. Αγνοεί βασικά πράγματα αλλά μπορεί να απαγγείλει Τρακλ και Γέητς να τραγουδάει Σούμπερτ μαγικά, να ξέρει απέξω τον Χαίντερλιν και να έχει εντρυφήσει στον Κάφκα, λογοτέχνες που ως επί το πλείστον, τους μαθαίνει από την καταθλιπτική και ρομαντική μητέρα της. Θα μεγαλώσει σε ένα σπίτι μιας αυτοδημιούργητης οικογένειας, καθώς ο πατέρας της που ξεκίνησε φτωχός για να πλουτίσει κατά τη διάρκεια του Χιτλερικού καθεστώτος αναλαμβάνοντας οικοδομικές εργασίες με την εταιρία του, θα τα χάσει όλα και θα ξεπέσει μετά από μια κομπίνα κατά τα χρόνια του πολέμου.
Η Λένι που η καλύτερή της φίλη θα είναι μια μοναχή που διώχθηκε ως Εβραία από το καθεστώς για να πεθάνει σε ένα μοναστικό κελί. Η Λένι που μέσα σε λίγα χρόνια θα χάσει τον πρώτο της μεγάλο έρωτα (και παρ' ολίγο πρώτο της εραστή) που μαζί με τον αδερφό της θα εκτελεστούν κάτω όταν υπηρετούσαν κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες από τους συμπατριώτες τους, τον σύζυγό της Αλόις με τον οποίο πρόλαβε να συνευρεθεί μιάμιση φορά προτού εκείνος φύγει αμέσως μετά τον γάμο τους, για το μέτωπο όπου θα χάσει τη ζωή του, και μετά από λίγα χρόνια θα χάσει και τον αγαπημένο της Μπόρις, τον Ρώσο αιχμάλωτο, με τον οποίο έζησε ένα σφοδρό και ταραγμένο έρωτα σε καταφύγια και τάφους κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών της Κολωνίας, για να φέρουν στον κόσμο ένα παιδί, λίγο πριν πιαστεί εκείνος και βρει ένα τραγικό και άδικο θάνατο κάπου στη Γαλλία.

Η Λένι θα ζήσει τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της, φτιάχνοντας ανθοδέσμες και στεφάνια, σε οικονομική ένδεια, μαζί με το μικρό της γιο, που θα έχει Ρώσικο όνομα, στιγματισμένη ως “τσούλα”, “πουτάνα” από τη γειτονιά, αγέρωχη και ασυμβίβαστη χωρίς να χάσει την ανθρωπιά της και την έμφυτη καλοσύνη και (ιδιόμορφη έως παιδική) αγνότητά της. Θα βοηθήσει τους μετανάστες, θα σταθεί δίπλα σε όσους χρειάζονται τη βοήθειά της και θα καταλήξει σε ένα άκρως μεταφορικό φινάλε να είναι αυτοί οι ίδιοι, οι οικονομικοί μετανάστες που θα την στηρίξουν για να μη χάσει το σπίτι της από τους συγγενείς της.

Η Λένι Πφάιφερ, η ηρωίδα του βιβλίου, είναι μια προσωπικότητα που δεν μπορεί να χωρέσει στις 506 σελίδες του μυθιστορήματος, μια λογοτεχνική φιγούρα “bigger than life”, που μαζί με την Κατερίνα Μπλουμ (από το “Η χαμένη τιμή της Κατερίνα Μπλουμ”), θα αποτελέσουν τους φάρους στο λογοτεχνικό σύμπαν του Χάινριχ Μπελ. Η Λένι, πρότυπο επιβίωσης και ευγένειας, αξιοπρέπειας και ουμανισμού, που ήταν παρούσα σε όλα τα μεγάλα γεγονότα αλλά ταυτόχρονα και απούσα σε ένα κόσμο δικό της που δεν χωρούσε κανείς. Γύρω της σαν ένας χορός αρχαίας τραγωδίας, ένα σύνολο φωνών που αντιπροσωπεύει την κοινωνία. Σκληροπυρηνικοί ναζί, μικροαπατεώνες που καταφέρνουν να επιζήσουν σε όλες τις συνθήκες, γυναίκες που κατάφεραν να επιβιώσουν άλλες διωκόμενες και αλλάζοντας ταυτότητα, άλλες προσπαθώντας να ζήσουν την κάθε στιγμή, εργάτες, μετανάστες, στρατιώτες.

Το “Ομαδικό πορτρέτο για μια κυρία” είναι ένα συγκλονιστικό πολυφωνικό μυθιστόρημα, βαθιά πολιτικό γραμμένο με μοντερνιστικό ύφος, που κάποιους μπορεί να τους ξενίσει. Σαν να ανοίγεις έναν φάκελο με μαρτυρίες ή σαν να παρακολουθείς τον “Πολίτη Κέιν”, το ύφος του Μπελ σ'αυτό το βιβλίο μοιάζει περισσότερο με το ύφος του Γκίντερ Γκρας παρά μ'αυτό των υπόλοιπων βιβλίων του. Οι συνέπειες, τα τραύματα της μεταπολεμικής Γερμανίας που εξελίσσεται σε μια φανατικά προτεσταντική καπιταλιστική κοινωνία, εξετάζονται σε όλα τα μυθιστορήματα του μεγάλου συγγραφέα, οπότε και σ'αυτό το μυθιστόρημα έχουμε την κριτική ματιά του στην κοινωνική μεταπολεμική δομή, ενώ από την πένα του συγγραφέα δεν ξεφεύγει ο καθολικισμός και ο υπαρκτός σοσιαλισμός.

Το μυθιστόρημα του Μπελ δεν δείχνει καθόλου την ηλικία του – πάνε 45 χρόνια από τότε που πρωτοδημοσιεύτηκε. Θα είναι πάντα επίκαιρο όσο το “αυγό του φιδιού” παραμένει και αιωρείται πάνω από την Ευρώπη (και όχι μόνο). Η εικόνα της γερμανικής κοινωνίας – άνθρωποι καθημερινοί, απλοί και πιο σύνθετοι, λιγότεροι ή περισσότερο “καλοί”, οικογενειάρχες απολιτίκ και όχι, που δέχτηκαν ως φυσιολογικό φαινόμενο το Χιτλερικό καθεστώς και την συμμετοχή τους στον πόλεμο, είναι αυτή που τρομάζει περισσότερο στο βιβλίο , αυτή η “καθημερινότητα των πραγμάτων” και αυτό είναι που τονίζει εμφαντικά με την υπέροχη ειρωνική του ματιά (όπως έκανε άλλωστε σε όλα του τα βιβλία) ο μεγάλος συγγραφέας. Το βιβλίο διαβάζεται όχι μόνο ως ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα αλλά και ως ιστορικό δοκίμιο, που περιγράφει πράγματα και καταστάσεις πολύ πιο καίρια από βαθυστόχαστες αναλύσεις και έρευνες.

Υ.Γ. Το μυθιστόρημα του Boll μεταφέρθηκε με σχετική επιτυχία στον κινηματογράφο, από τον Aleksandar Petrovic το 1977, με πρωταγωνίστρια την πανέμορφη Romy Schneider στον κύριο ρόλο.




 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home