Κυριακή, Αυγούστου 27, 2017
posted by Librofilo at Κυριακή, Αυγούστου 27, 2017 | Permalink
Πυξίδα
Με την υπέροχη “ΠΥΞΙΔΑ” (“Boussole”), το μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα Mathias Enard (Νιόρ,1972) – (εκδόσεις Στερέωμα, μετάφρ. Σ.Διονυσοπούλου, σελ. 472), μαγεύεσαι από την πρώτη σελίδα. Είναι τόσο μεγάλη η υπνωτιστική γοητεία που ασκεί αυτό το βιβλίο στον αναγνώστη του, που σε ακολουθεί αρκετό καιρό μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσής του, η οποία (ανάγνωση) είναι από μόνη της μια αισθητική εμπειρία.

"Η ύπαρξη είναι μια οδυνηρή αντανάκλαση, το όνειρο κάποιου οπιομανή, ένα ποίημα του Ρουμί τραγουδισμένο από τον Σαχράν Ναζερί, το ostinato στο τουμπερλέκι δονεί ελαφρά το τζάμι στο άγγιγμα των δαχτύλων μου σαν το ίδιο το δέρμα του κρουστού”

Το μυθιστόρημα του Ενάρ, είναι ένα μαγικό χαλί, μας ταξιδεύει σε όλη την Ανατολή μέσα από μουσικές αλλά και την ιστορία των τόπων, από τον 19ο αιώνα έως τις μέρες μας των αλλόφρονων εκτελεστών του ISIS. Χωρίς ιδιαίτερη πλοκή, χωρίς να σε ενδιαφέρει τι θα γίνει παρακάτω, απλά αφήνεσαι στην μαγεία του μουσικού ρυθμού που σε τυλίγει αργά στα δίχτυα του. Δεν είναι όμως μόνο αυτό, χρησιμοποιώντας σε πρώτο επίπεδο την μουσική, είναι ένα βιβλίο για πολλά άλλα εξίσου σημαντικά πράγματα, βαθιά φιλοσοφημένο και καίριο.

"Η ζωή είναι μια συμφωνία του Μάλερ, δεν γυρίζει ποτέ πίσω, δεν υπαναχωρεί.”

Ο μουσικολόγος Φραντς Ρίττερ, περνάει μια βασανιστική νύχτα αϋπνίας στο διαμέρισμά του στη Βιέννη. Καθώς μάταια προσπαθεί να κοιμηθεί, οι σκέψεις τον βασανίζουν, όπως και η αγωνία του για την Σάρα, τη γυναίκα που αγαπάει και ποθεί για χρόνια, που άλλοτε είναι πολύ κοντά του, και άλλοτε φεύγει μακριά του και εξαφανίζεται, όπως τώρα, που κρατάει στα χέρια του μια επιστολή (το περιεχόμενο της οποίας τον έχει ταράξει πολύ) από τα βάθη της Ασίας μετά από χρόνια σιωπής και άγνοιας για το που εκείνη βρίσκεται. Η Σάρα είναι ακαδημαϊκός, η οποία, ασχολείται με τις αλληλοεπιδράσεις στις διάφορες μορφές του πολιτισμού μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής. Οι δυο τους θα γνωριστούν κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου, όπου εκείνη συμμετέχει ως ειδήμων στην Αραβική λογοτεχνία και τον αποκρυφισμό. Θα τους ενώσει η κοινή τους αγάπη, μάλλον πάθος είναι η σωστή λέξη, για την Ανατολή και το πως επηρέασαν και επηρεάστηκαν η μουσική και γενικότερα ο πολιτισμός. Είναι οι αποκαλούμενοι, “Οριενταλιστές”, όρος πλέον μάλλον ανενεργός, η, τελείως διαφορετικός από την έννοια που είχε η λέξη τον 19ο αιώνα, καθώς έχει προχωρήσει η εξειδίκευση σε διάφορους τομείς. Μέσα στα πολλά χρόνια της γνωριμίας τους, θα ταξιδέψουν είτε μαζί, είτε χώρια, σε διάφορες πόλεις της Ανατολής, θα γοητευτούν και θα απογοητευτούν από αυτά που βλέπουν, θα δουν τις χώρες, το σκηνικό να αλλάζει, όπως κι εκείνοι άλλωστε.

Ο “Οριενταλισμός” είναι το κέντρο και η καρδιά αυτού του έξοχου μυθιστορήματος. Κατά την διάρκεια αυτής της “λευκής νύχτας” του Φραντς (ο μυθιστορηματικός χρόνος του βιβλίου, είναι ουσιαστικά αυτές οι ώρες της αϋπνίας), πραγματοποιούμε μέσα από την αφήγηση, ένα μακρύ και μαγευτικό ταξίδι, μέσα από αιώνες, συγγραφείς, μουσικούς, επιλεγμένα μουσικά κομμάτια, επιλεγμένα βιβλία, πολιτικούς, στρατιωτικούς, τυχοδιώκτες, έμπορους, αρχαιολόγους. Μέσα από τόπους και μνημεία, πόλεις της Ανατολής, κάποτε ακμάζουσες, εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα, πόλεις που έχουν μεταμορφωθεί πλέον σε φαντάσματα. Μέσα από ανθρώπους ευαίσθητους και ανιδιοτελείς, από ανθρώπους καιροσκόπους και απατεώνες. Ο Ενάρ ανακατεύει στη δημιουργική του μαρμίτα, πρόσωπα της ιστορίας, γυρολόγους, κατασκόπους και αφελείς ρομαντικούς, άλλα πασίγνωστα μέσα από ταινίες, λογοτέχνες και μουσικούς, μιλάει για περιστατικά που άφησαν εποχή, και όλα αυτά με λυρισμό, αλλά και χιούμορ, με πικρία και νοσταλγική διάθεση, αλλά και με πολιτικό σχολιασμό που ωθεί σε σκέψεις και προβληματισμούς για την σημερινή κατάσταση.

"Η τέχνη έχει τους κατασκόπους της, όπως και η Ιστορία και οι φυσικές επιστήμες έχουν τους δικούς τους. Η αρχαιολογία είναι μια μορφή κατασκοπείας, η βοτανική επίσης, η ποίηση το ίδιο· οι εθνομουσικολόγοι είναι οι κατάσκοποι της μουσικής. Οι κατάσκοποι είναι περιηγητές, οι περιηγητές είναι κατάσκοποι. “Μην πιστεύεις τις ιστορίες των περιηγητών”, λέει ο Σααντί στο “Γκιουλιστάν” (“ο κήπος με τα ρόδα”). Δεν βλέπουν τίποτα. Νομίζουν ότι βλέπουν αλλά παρατηρούν μόνο αντανακλάσεις. Είμαστε δέσμιοι των εικόνων, των αναπαραστάσεων, θα έλεγε η Σάρα, και μόνο αυτοί, που, σαν εκείνη ή σαν τον γυρολόγο, επιλέγουν να αποποιηθούν τη ζωή τους (αν κάτι τέτοιο είναι πραγματικά εφικτό) μπορούν να αγγίξουν πραγματικά τον άλλον.”

Από τον Σούμπερτ, τον Λιστ, τον Σούμαν, τον Μπετόβεν στους Άραβες μουσικούς, στα ταξίμια και στα τουμπερλέκια. Η λίστα των μουσικών κομματιών και των συνθετών που αναφέρονται, είναι τόσο εντυπωσιακή που μένεις ενεός μπροστά στη δουλειά και την επιμέλεια του συγγραφέα. Η μουσική κυριαρχεί στο μυθιστόρημα, δίνει τον ρυθμό, που σε παρασύρει στην αφηγηματική του μαγεία.

Εκτός όμως από την μουσική, το βιβλίο μιλάει και για τον έρωτα, τον ανέφικτο, τον εμμονικό, τον άπιαστο. Ο Φραντς δεν τολμάει να εκδηλώσει τα συναισθήματά του για την Σάρα, το καταπιεσμένο συναίσθημα τον βασανίζει σε όλο το βιβλίο, καθώς το καταπνίγει συνεχώς μη μπορώντας να κατανοήσει την ιδιόμορφη γοητεία της μυστηριώδους γυναίκας. Ο Φραντς είναι ένας άνθρωπος που ζει σε μια άλλη εποχή, ρομαντικός και αφελής, υπερβολικά “μαμάκιας” (οι σελίδες για τις αναφορές που δίνει στη μητέρα του, όπου κι αν βρίσκεται, περιέχουν τρομερό χιούμορ) και δειλός, ανασφαλής και αδέξιος. Η Σάρα είναι “άπιαστη”, ένα ξωτικό, μια γυναίκα που υπηρετεί πάνω απ' όλα τον σκοπό της, την επιστήμη της, ένας άνθρωπος βαθιά μοναχικός και με έντονη φιλομάθεια και περιέργεια για το νέο, το αδύνατο, το ανέφικτο.

"Η ζωή είναι ένας μακρύς στοχασμός επάνω στον θάνατο.
Θυμάσαι τον θάνατο της Ιζόλδης, για τον οποίο μου μίλησες τόσο εμπεριστατωμένα; Καταλάβαινες έναν έρωτα πλήρη, για τον οποίο ούτε ο ίδιος ο Βάγκνερ δεν είχε συνείδηση. Μια ερωτική στιγμή, την ένωση, την ενότητα με το Όλον, την ενότητα ανάμεσα στα φώτα της Ανατολής και το δυτικό σκότος, ανάμεσα στο κείμενο και τη μουσική ανάμεσα στη φωνή και την ορχήστρα. Εγώ καταλάβαινα την έκφραση του πάθους, το καρούνα. Όχι μόνο τον Έρωτα που αναζητά την αιωνιότητα. Τη μουσική ως “οικουμενική έκφραση της οδύνης του κόσμου”, έλεγε ο Νίτσε. Αυτή η Ιζόλδη, στη στιγμή του θανάτου της, αγαπά τόσο πολύ ώστε αγαπά τον κόσμο ολόκληρο. Σάρκα και πνεύμα ενωμένα. Είναι μια εύθραυστη στιγμή. Περιέχει τον σπόρο της ίδιας της τής καταστροφής. Όπως συμβαίνει και με μας. Δεν στεκόμαστε ούτε στο ύψος του έρωτα ούτε σ' εκείνον του θανάτου. Γι' αυτό θα χρειαζόταν η αφύπνιση, η ενσυνείδηση. Αλλιώς, απλά δημιουργούμε τον χυμό ενός κουφαριού, ό,τι βγαίνει από μέσα μας είναι απλώς ένα ελιξίριο οδύνης.”

Το βιβλίο όμως, σε δεύτερο επίπεδο, μιλάει για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Μέσης Ανατολής, του Ιράν. Στέκεται ιδιαίτερα στη Συρία και την καταστροφή των αρχαιολογικών της χώρων – στην Παλμύρα διαδραματίζονται μερικές αριστουργηματικές σελίδες του -, στους Τζιχαντιστές, κάνει μια διαφωτιστική αναφορά στο πως ξεκίνησε από τους Γερμανούς στον Α Παγκόσμιο πόλεμο, η τζιχάντ των Μουσουλμάνων, μιλάει για το παράλογο της πολιτικής κατάστασης στο Ιράν. Υποδόρια περνάει ένα ειρηνικό μήνυμα μιλώντας για το πως αλληλοεπηρεάστηκαν η Δύση και η Ανατολή, καθώς ούτε οι δυτικές χώρες, ούτε οι Αραβικές ή και η Τουρκία θα ήταν ίδιες χωρίς τις πολιτισμικές επιρροές, κάτι που ξεχνάμε ή (ίσως οι περισσότεροι) αγνοούμε.

Η πυξίδα δείχνει εκεί που επιθυμεί η καρδιά σου, γράφει κάπου ο Ενάρ, παίζοντας σχεδόν συνεχώς με την αλληγορία, της κατεύθυνσης, των συνόρων πραγματικών η φανταστικών, της σχετικότητας των ιδεών και της μείξης των πολιτισμών. Που αρχίζει η Ανατολή και που τελειώνει, η αναζήτηση του άλλου μέσα στον εαυτό μας, τι μένει από τα λυρικά και ερωτικά ποιήματα των Αράβων ποιητών, τα σχεδόν λιγωτικά μέσα στις κατακόμβες των νεκρών από τις τρομοκρατικές επιθέσεις του σήμερα.
Η “Πυξίδα”, είναι ένα πραγματικά σπουδαίο μυθιστόρημα στοχασμού και ιδεών, που ευτύχησε να μεταφραστεί από την εξαιρετική Σοφία Διονυσοπούλου, ένα μυθιστόρημα από το οποίο ο αναγνώστης αποκλείεται να μην επηρεαστεί, να μη συγκινηθεί, να μη προβληματιστεί.

Βαθμολογία 85/100

* Αρκετά αναλυτικό (όχι πλήρες-πως θα μπορούσε άλλωστε) soundtrack του βιβλίου μπορείτε να βρείτε εδώ.





 



1 Comments:


At 4/10/17 10:46, Blogger Θεόδωρος Γρηγοριάδης

Εξαιρετικό, σημαδιακό βιβλίο. Χαίρομαι που το εντόπισες -από τους λίγους.

 

Δημοσίευση σχολίου

~ back home